Abstract

ابن‌سینا در منطق، دسته‌ای از الفاظ را بازشناسی می‌کند که معانی آنها، در مقام صدق بر افراد، اختلافاتی، از جمله تقدّم و تأخر، دارند و مشکّک خوانده می‌شوند. او این گونه الفاظ را «مشکّک مطلق» می‌نامد و قسمی دیگر را تحت عنوان «مشکّک به حسب نسبت» معرفی می‌کند. از مثال‌ها و عبارات او در مباحث مربوط، می‌توان نتیجه گرفت که: مشکک نسبی، الفاظی هستند که افراد آن، در نسبت‌داشتن به مبدأ یا غایت واحدی، اتفاق دارند، اما به حسب قُرب و بُعد به آن مبدأ یا غایت، مختلف‌اند، البته این قسم مربوط به ماهیات است، برخلاف تشکیک مطلق که در وجود جاری است. البته با قرائن و شواهدی از کلمات ابن‌سینا می‌توان تشکیک نسبی را در موجود نیز جاری کرد، امّا لوازم آن باید با مبانی حکمت سینوی تطبیق داده شود تا منافاتی مشاهده نشود. در این پژوهش ضمن تبیین و تحلیل تشکیک مطلق و نسبی در نگاه ابن‌سینا و کاربرد آن در منطق و فلسفة اسلامی، به بررسی معیار و ملاک و مبانی این دو گونه تشکیک پرداخته خواهد شد.