Abstract

Στην ιστοριογραφία του Θουκυδίδη η διατήρηση της ισχύος των κυριαρχουσών δυνάμεων προβάλλεται ως αναγκαιότητα στον κόσμο των διεθνών σχέσεων, προκειμένου να διασφαλίζεται το κύρος και το συμφέρον κάθε κρατικής υπόστασης. Ως αδιαμφισβήτητο γεγονός επισημαίνεται ότι το μέγεθος της δύναμης καλλιεργεί την υπέρμετρη φιλοδοξία της, ενώ ταυτοχρόνως η δύναμη αυτή πυροδοτεί τα εγγενή πάθη του ανθρώπου που μπορεί να οδηγήσουν σε ολέθρια αποτελέσματα. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί αίσθημα φόβου και ανασφάλειας στις άλλες κρατικές οντότητες και τούτο είναι κάτι που προκαλεί ανισορροπία και εμφανίζεται ως αταξία στο διεθνές, τρόπον τινά, σύστημα της Ελλάδος, λίγο πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Η κυριαρχία και ο φόβος στη συνέχεια αποτελούν και τη γενεσιουργό αιτία κήρυξής του πολέμου αυτού. Ειδικότερα μετά τους Περσικούς πολέμους η Αθήνα, ως ηγεμονεύουσα δύναμη, επιδιώκει να καταστέλλει κάθε επαναστατική ή αποσχιστική τάση των συμμαχικών πόλεων-κρατών και να διαμορφώνει ισόρροπες σχέσεις με τις πόλεις που την συμφέρουν, ώστε σιγά-σιγά να επεκτείνει τον έλεγχο και να διευρύνει την επιρροή της. Η τακτική αυτή γίνεται αποδεκτή, γιατί είναι μονόδρομος για την ηγεμονία, επειδή η ύπαρξη της ηγεμονίας καθίσταται επισφαλής. Όμως, εάν υπάρξει αδράνεια ή αμέλεια ως προς τη διατήρηση της συγκεκριμένης τακτικής για τη διασφάλιση της υπεροχής της αθηναϊκής δύναμης, αυτή η ίδια η υπεροχή της και η αντίστροφη τακτική της, θα είναι υπαίτιες της μεταβολής στην ισορροπία και στο συσχετισμό των δυνάμεων μεταξύ των πόλεων-κρατών, με αποτέλεσμα να καθίσταται αναπόφευκτη η σύγκρουση. Επί πλέον η Αθηναϊκή ηγεμονία γνωρίζει καλά ότι η μόνη ασφαλής βάση μιας συμμαχίας συμφερόντων είναι ο φόβος επιβολής αντιποίνων από τον ισχυρό διότι, αν κανείς επιθυμήσει να παραβιάσει τα συμφωνηθέντα αυτός μπορεί να συγκρατείται από τη σκέψη ότι μια κρατική οντότητα μόνη της είναι αρκετά ανίσχυρη να επιβληθεί, αλλά αντίθετα έχει πολλές πιθανότητες να ισοπεδωθεί ολοσχερώς. Συχνά μάλιστα επαναλαμβάνονται στο έργο του Θουκυδίδη οι όροι «προύχω» και «ἰσχύω» προκειμένου να τονιστεί ότι μόνον από τον ισχυρό δέχεται κανείς την εξουσία και όχι από τον ισόπαλο και ισοδύναμο. Έτσι διατηρείται η υπεροχή του κυρίαρχου και παράλληλα νομιμοποιείται η ηγεμονία του. Όμως, επειδή το σύστημα αυτό λόγω της δυναμικής του δημιουργεί καταστάσεις μη προβλέψιμες, είναι πάντοτε κάτι το δυνατόν η ανατροπή του.