Narcyzm: Jednostka--Społeczeństwo--Kultura Uniwersytet w Białymstoku.

The cognitive value of film art. The implications of Stanisław Lem’s philosophy of literatureSince the mid-twentieth century, audiovisuality has taken over the means of communication. Progress in technology has contributed to the dynamic development of media such as film and television. Today we can safely admit that life is under the pressure of audiovisual media. The film is an element of common experience, part of everyday life. The question is whether it is also cognitively valuable? Can a movie be a (...) model that helps you to know yourself, your place in the world, relationships with others? And if so, how much can you trust such knowledge? The aim of this article is to reflect on the cognitive value of films, in the light of Stanislaw Lem’s theory of the reception of literature. The author compares a literary work to a model that represents a fragment or the whole of reality. Modeling is a design that lets us look at old problems from a new perspective or sheds light on the issues we did not realize before. An artwork becomes a model when, over time, it is recognized as outstanding by the public. Then the presented vision of the world begins to function as cognitively valuable. However, this is largely a random process. Similarly, it can be applied to a movie. The use of Lem’s theory for the analysis of literature and film aims to illustrate the importance of cognitive and culture-creating role of these arts. (shrink)

Does the alleged religious experience of a mystic constitute a reliable source of knowledge about the object of his or her experience? Or does it rationally justify a move from such experience to meaningful beliefs about God or the Absolute which is supposed to be the object of that experience? And are religious beliefs in need of being grounded in religious experience in order to be rationally justified? Although it seems pretty obvious that a great many adherents of all religions (...) find reasons for their beliefs in their religious traditions rather than in their personal religious experiences, one could note that usually these traditions present religious experiences of their founder figures as constituting evidence for their authenticity and truthfulness ; the supposed mystical experiences of some adherents of a given religious tradition are often treated by their co-believers as an important evidence which increases credibility of their own religious convictions. (shrink)

Cognitive ecology as a research tradition in cognitive science: The article presents cognitive ecology as a research tradition in cognitive science, under which studies on embodied cognition and various forms of situated cognition are conducted. At the same time, the basic heuristic of cognitive ecology and its relationship to methodological individualism are identified. The paper includes the history of the concept of “cognitive ecology”, historical approaches preceding this research tradition, as well as an outline of contemporary research related to it. (...) At the end of the article, the role of the ecological heuristic is summarized. (shrink)

Artykuł zawiera prezentację i dyskusję wybranych zagadnień świadomości śniącej. Pierwsze z nich dotyczy znaczenia adaptacyjnego świadomości podczas snu. Drugie zagadnienie obejmuje charakterystykę kognitywnej świadomości śniącej. Efektem krytycznego przeglądu badań i koncepcji jest teza, że: (1) świadomość śniąca nie ma charakteru adaptacji biologicznej, (2) świadomość śniąca jest formą zdegradowanej reprezentacji kognitywnej w porównaniudo świadomości w stanie czuwania. W szczególności świadomość śniąca zawiera deficyty intencjonalności (uwagi) oraz wyższych form kognitywnych, w tym dysfunkcji wykonawczych.

W pracy została przedstawiona propozycja wyjaśnienia różnorodnych aspektów, w jakich przejawia się znaczenie językowe w poznaniu i komunikacji z perspektywy poznawczej genezy języka. Język został ujęty jako element systemu reprezentacji poznawczych, w którym zachodzą określone procesy przetwarzania informacji. Procesy informacyjne w układzie poznawczym człowieka leżą u podstaw związku języka z poznaniem świata i działaniem użytkownika języka w świecie. Są też one źródłem znaczenia językowego i jego różnorakich funkcji informacyjnych. Przeprowadzona analiza pokazuje, że nie można mówić o jednej funkcji informacyjnej znaczenia. (...) To, co uznajemy za znaczenie, nie jest jedną funkcjąjęzyka, taką samą we wszystkich wymienionych procesach, lecz wiązką różnych funkcji informacyjnych jakie pełni język, od znaczenia konwencjonalnego po kontekstowe. Takie ujecie zagadnienia pozwala wskazać wzajemne warunkowanie się różnych funkcji i aspektów znaczenia i ujmować je jako komplementarne a nie opozycyjne. (shrink)

The central - and philosophically important - question connected with selectivity is the question of the nature of this phenomenon as a specific feature of human cognitive system. It is revealed in acts of two types. Acts of the first type are selective extraction of concrete as well as symbolic informations derived from the external world, and contained in sensoric representations. Acts of the second type are selective actualization of informations preserved in an individual permanent memory. The hypothesis of existing (...) general mental disposition common to acts of both the types is very attractive. The author analyzes some psychological (empirical) and philosophical aspects of these problems. (shrink)

The article presents the concept of epistemic injustice developed by Miranda Fricker (2007, 2017). The term refers to instances in which an individual is assigned an inferior epistemic position and thus is at risk of non-epistemic mistreatment. Fricker discusses testimonial injustice (subconsciously seeing someone as less credible) using the example of Simone de Beauvoir and Jean-Paul Sartre. Hermeneutical injustice, which is described as either a gap in knowledge or a harmful interpretation in the collective imagination, is exemplified by sexual harassment (...) and homosexuality. One of the major critiques and developments of the concept of hermeneutical injustice was presented by Arianna Falbo (2022). She argues that the sources of hermeneutical injustice are not limited to gaps in knowledge but also a plethora of misleading concepts which cover up and overpower better concepts. Thus, the mere presence of appropriate concepts is not enough, the absence of harmful concepts is also necessary. The author claims that modifying the concept of epistemic injustice as proposed by Falbo explains why the existence of a nonbinary gender category in the German legal system was not sufficient to reject the binary gender system. Finally, the author discusses an analogous concept of epistemic disobedience from decolonial philosophy1. These discussions result in the claim that epistemic errors, overlooking certain experiences and/or usurping objectivity are the basis of unintentional discrimination. (shrink)

This article aims to apply the main theses of the finitist account of knowledge of the Strong Programme of the Sociology of Scientific Knowledge (SPSSK) to cognitive neuroscience, understood as a methodologically advanced, transdisciplinary research enterprise belonging to the tradition of natural sciences. The text reconstructs the argumentative line of the Strong Programme’s finitism, pointing to its theoretical sources: the late Wittgensteinian semantic concepts together with his rule-following considerations and the network concept of language proposed by Mary Hesse. The application (...) of the conceptual grid of the Strong Programme to contemporary neurocognitive sciences suggests that the natural science scientific and research enterprise on the neurophysiological substrate of cognition is a collective, institutionalised thought process that can be described as a social practice of concept (kind terms) application. This social process of using concepts proceeds in accordance with the concept of meaning- and rule-finitism. Grounded in this concept, the normativity of reference is explained based on the community thesis. If the finitist approach to meaning and knowledge proposed by the Edinburgh School is correct, two conclusions follow. The first directly follows from the formulation of the theses of classification and knowledge finitism: both the future use of neurocognitive terms and the future implications of neuroscientific beliefs are open-ended. The second is that any potential neurocognitive attempts to establish the neuronal mechanism behind meaning determinism are inevitably conducted in the mode of meaning finitism. Consequently, SPSSK seems to precede, in a logical order, all possible results of neurocognitive research, which turns out, like allnatural sciences, a conceptually open-ended and indeterminate system. In traditional epistemic terms, SPSSK claims that no cognitive neuroscientific claim is ever indefeasibly true or false. The crucial conclusion is that any potential neurocognitive attempts to account for the idea of meaning determinism and pinpoint the neuromechanism of semantic closure must themselves be semantically open-ended. (shrink)

Theoretic and historical study of international communist movement. The marxist concept of human relations and about social policy.

Recenzja książki A. Szahaja, Jednostka czy wspólnota? Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska”, Warszawa: Aletheia 2000.

Esencjalistycznie zorientowani teoretycy emocji uważają, że emocje mają swoją istotę. Nie istnieje jednak zgoda co do tego, czym ona jest. Dla jednych substancją emocji jest poznanie (percepcje, myśli, przekonania) lub oceny, dla innych zmiany fizjologiczno-cielesne, a jeszcze dla innych zdarzenia w mózgu. W artykule prezentuję najważniejsze argumenty przeciwko tym teoriom, a następnie prezentuję wieloskładnikową i wielofunkcyjną koncepcję emocji.

Artykuł ten ma celu zaakcentowanie i uzupełnienie wybranych wątków książki Witolda Wachowskiego Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022). W tekście uwzględniono aktualną sytuację, w jakiej znajdują się nauki poznawcze, z perspektywy koncepcji poznania rozproszonego i związanych z nią badań. Podczas gdy książka koncentruje się bardziej na strukturze tej koncepcji i jej osadzeniu w tradycjach badawczych, w artykule nacisk kładzie się na przedstawienie wciąż niedocenianego potencjału poznania rozproszonego jako uniwersalnego rozumienia poznania, faktycznych konsekwencji badawczych tej perspektywy, przy jednoczesnym doprecyzowaniu relacji (...) z mechanicyzmem, jak i potencjału integracyjnego – wszystko to w świetle aktualnej kondycji kognitywistyki. ----------------------------------------- Zgłoszono: 31/12/2023. Zrecenzowano: 10/04/2024. Zaakceptowano do publikacji: 13/05/2024. (shrink)

Kluczowym celem artykułu jest odpowiedź na pytanie o proponowaną przez Johna Lachsa filozofię. Według niego, stoicki pragmatyzm łączy pełną akceptacji skromność stoików z poszukiwaniem ulepszeń propagowanym przez pragmatystów. Teoria ta odzwierciedla podejście ludzi, którzy dążą do lepszego życia ale gdy wszystko zawodzi gotowi są przyjąć zastaną rzeczywistość. Zdaniem Lachsa, stoicyzm i pragmatyzm uzupełniają się wzajemnie. Razem w zestawie mogą służyć jako poradnik cenny dla planowania społecznego i indywidualnego życia. W moim tekście skrótowo przedstawiona zostaje struktura książki Stoicki pragmatyzm, argumenty przemawiające (...) za mariażem stoicyzmu z pragmatyzmem oraz zagadnienia z nim związane. Za przyjęciem stoickiego pragmatyzmu przemawiają błędy w podejściu pragmatycznym, niewłaściwe przeciwstawianie aktywnego pragmatyzmu pasywnemu stoicyzmowi oraz fakt, że każda zmiana na lepsze zakłada istnienie pewnych niezmiennych czynników. Wniosek płynący z tych rozważań jest taki, że zarówno stoicyzm, jak i pragmatyzm ujmuje tylko część prawdy o kondycji ludzkiej dlatego, by ująć ją w całości, potrzebują siebie nawzajem. Wolność, odpowiedzialność, miejsce jednostki w społeczeństwie i radość to pozostałe podejmowane przeze mnie problemy. Są to kwestie, które w moim przekonaniu pozwalają lepiej zrozumieć koncepcję stoickiego pragmatyzmu oraz znaczenie, jakie według Lachsa może mieć w życiu człowieka. (shrink)

Problematyka intencjonalności została przywrócona filozofii przez Franciszka Brenatana. Jednakże już on wskazywał, że źródlła tej problematyki sięgają starożytności i średniowiecza. Poszukiwanie śladów tej problematyki w dziejach filozofii doprowadziło mnie do stwierdzenia, że intencjonalność jako niezbywalna właściwość świadomości charakteryzuje się trójwymarowością, która wyraża się w theoria, praxis i poiesis. Współcześni badacze intencjonalności skupiają się przede wszystkim na intencjonalności poznawczej, a w tym – albo na samym odniesieniu się do przedmiotu, albo na immanentnym przedmiocie, inegzystującym w przeżyciach psychicznych. Tymczasem charakteryzuje ona całe (...) życie świadomościowe człowieka. Dookreśla całą świadomościową aktywność podmiotu w sferach: teoretycznej, praktycznej i wytwórczej. Przejawia się zatem jako sposób bycia podmiotu świadomego : jako zawieranie w sobie treści intencjonalnych, jako relacyjność, odniesienie, skierowanie, otwarcie i zdawanie sobie sprawy, a także jako nadawanie sensu i powoływanie bytów czysto intencjonalnych. Jako podstawowy faktor intencyjności ujawnia się w budzeniu się świadomości, budując przeżycia świadome, które mają charakter pojetyczny, praktyczny i teoretyczny. Tak określony charakter przeżyć jest jednakże jedynie wskazaniem na dominujący moment w danym przeżyciu, gdy każde z nich określane jest przez wszystkie trzy momenty. Dzięki niej przeżycie świadome charakteryzuje się trójwymiarowością poznawczą, działaniową i wytwórczą. Wszelka aktywność świadomości jest zawsze pewnym działaniem, które zawiera w sobie moment poznawczy i które wytwarza coś transcendentnego wobec własnego działania. Zdanie sobie sprawy z trójwymiarowości intencyjności i intencjonalności pozwala zrozumieć człowieka oraz rodzące się dylematy dotyczące jego działania, poznania i wytwarzania. (shrink)

Punktem wyjścia artykułujest rozważanie i konfrontowanie ze sobą różnych znaczeń terminu „wola”, formułowanych i dyskutowanych w XII-wiecznej antropologii. Znaczna część tych historycznych dociekań poświęcona jest takim zagadnieniom, jak charakterystyka i specyfika działania ludzkiej woli, jej odniesienie do całej dziedziny pragnienia, zwłaszcza zaś wzajemne funkcjonalne i hierarchiczne relacje między wolą a rozumem jako władzą poznawczą. Na podstawie porównawczej i krytycznej analizy tekstów źródłowych z epoki autor artykułu bada poglądy tych i innych ówczesnych myślicieli na temat przynależności woli do sfery racjonalności w (...) człowieku, udziału intelektu w jej wyborach i decyzjach z jednej strony, a zarazem jej autonomii i możliwości samoporuszania się z drugiej. Swoje badanie koncentruje na tym, w jaki sposób XII-wieczni myśliciele próbują wyjaśnić fenomen wolnego wyboru czy też wolnej decyzji i odpowiedzieć na pytania dotyczące właściwego podmiotu, źródła, przyczyny sprawczej bądź koniecznego i wystarczającego warunku ludzkiej wolności. Czyni to w kontekście średniowiecznych dyskusji i sporów między woluntaryzmem i intelektualizmem antropologicznym. (shrink)

Artykuł przedstawia krótką refleksję na temat płciowego wymiaru przestrzeni w odpowiedzi na rozważania Witolda Wachowskiego w książce Poznanie rozproszone. Od heurystyk do mechanizmów (2022). Autorka umieszcza pracę Wachowskiego w nurcie tak zwanego „zwrotu ku przestrzeni”, zgodnie z którym otoczenie traktujemy jako integralną część kultury, a kulturę zaś jako proces poznawczy. Prezentuje zaczerpnięte z literatury przedmiotu wybrane przykłady ilustrujące, jak szeroko rozumiana przestrzeń może kształtowaći utrwalać stereotypy płciowe. Jej celem jest zainspirowanie do prowadzenia dalszych, pogłębionych badań na temat relacji między płcią (...) a przestrzenią w kontekście teorii rozproszonego poznania czy szerzej – badań nad poznaniem i procesami poznawczymi w ogóle. ----------------------------------------- Zgłoszono: 02/01/2024. Zrecenzowano: 30/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Artykuł stanowi odpowiedź na dziesięć tekstów, w których zgłoszono zarzuty lub uwagi do mojej książki Między ukryciem a jawnością. Esej z filozofii religii i teologii filozoficznej (Wojtysiak 2023). Odpowiedź podzieliłem na trzy grupy tematyczne: teistyczny argument z wielkiego faktu wiary, krytyka ateistycznego argumentu ze zła oraz obrona religii z jej testymonialnego charakteru. W pierwszej części artykułu bronię tezy, że mój teistyczny argument z wielkiego faktu wiary jest, pomimo wysuniętych trudności i dzięki jego ulepszeniom, silniejszy od (sformułowanego przez J.L. Schellenberga) ateistycznego (...) argumentu z faktu niewiary. Wciąż uważam, że teizm najlepiej wyjaśnia fakt powszechności i trwania wiary w Boga lub „czegoś” do Niego podobnego. W drugiej części artykułu uzasadniam tezę, że właściwie rozumiana zasada łaski kreacyjnej zarówno pozwala spodziewać się zła w świecie (w podobnym stopniu co ateizm), jak i nie narusza naszych intuicji na temat dobroci Boga. Dodatkowo bronię racjonalności wiary w stan „pierwotnej sprawiedliwości”. W trzeciej części podtrzymuję swoje przekonanie, że religia jest jedną z tych dziedzin życia, w których jesteśmy skazani na wiedzę testymonialną. Dlatego religia ma prima facie wartość poznawczą. (shrink)

Tematem artykułu jest pytanie, czy będąca podmiotem autonomicznym jednostka ma prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. Punkt odniesienia dla prowadzonych rozważań stanowi klasyczny artykuł J. Harrisa i K. Keywood pt. Ignorance, Information and Autonomy i zawarte w nim stanowisko, zgodnie z którym rzekome prawo do niewiedzy jest sprzeczne z autonomią. Autorka koncentruje się na krytycznej analizie przyjętej przez wspomnianych autorów koncepcji autonomii, która prowadzi ją do wniosku, że tak rozumiana autonomia (1) nie może zostać uznana za nadrzędną wartość (...) etyki medycznej oraz (2) wyklucza podejmowane przez jej zwolenników próby ugruntowania prawa do niewiedzy w innych wartościach. W końcowych partiach tekstu autorka stara się uzasadnić tezę, iż odpowiednio sformułowana koncepcja autonomii pozwala stwierdzić, że pacjent, jako podmiot autonomiczny, pośród innych praw ma także prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. (shrink)

Tradycyjne teorie psychologii moralności podkreślają rolę rozumowania i „wyższych procesów poznawczych”, podczas gdy ostatnie prace z tego zakresu uwypuklają udział emocji. W niniejszym artykule rozpatruję dane pochodzące z neuroobrazowania wspierające teorię sądzenia moralnego, zgodnie z którą zarówno procesy „poznawcze”, jak i emocjonalne pełnią istotne a czasami wzajemnie konkurencyjne role. Dane te wskazują, że rejony mózgu związane z kontrolą poznawczą (przednia część zakrętu obręczy i grzbietowo boczna kora przedczołowa) są zaangażowane w rozwiązywanie trudnych moralnych dylematów, w których wartości utylitarne wymagają naruszenia (...) „osobistej” sfery moralnej, co wiąże się ze wzrostem aktywności rejonów mózgu związanych z emocjami i poznaniem społecznym (przyśrodkowa kora przedczołowa, górna bruzda skroniowa, tylna część zakrętu obręczy, bieguny skroniowe, ciało migdałowate). Odkryliśmy także, że aktywność w~obszarach mózgu obejmujących przednią część grzbietowo bocznej kory przedczołowej prognozuje różnice w sądzeniu moralnym, w odmiennych warunkach — obszary te wykazują większą aktywność podczas wydawania sądów o~charakterze utylitarnym. Przypuszczam też, że coraz lepsze rozumienie fizjologicznych i neuronaukowych podstaw wydawania sądów moralnych może mieć wpływ na rozwiązywanie dylematów moralnych w~świecie realnym. (shrink)

W niniejszym artykule analizuję koncepcję Arystotelesa dotyczącą wymagań epistemicznych koniecznych do identyfikacji czynów moralnie dobrych. W Etyce Nikomachejskiej, Arystoteles zdaje się twierdzić, że jesteśmy w stanie rozpoznawać takie czyny, nie mając wiedzy o tym, dlaczego są one dobre. Inne twierdzenia zawarte w tych dziele, nie pozwalają jednak na bezkrytyczne przyjęcie tej tezy. Zdaniem Johna McDowella, Arystoteles uważał, iż dobro etyczne czynu jest zależne od kontekstu. Gdyby tak było, by rozpoznać dany czyn jako dobry, musielibyśmy wiedzieć jakie cechy danej sytuacji czynią (...) go dobrym. Bronię tezy, że nawet jeśli dobro czynu byłoby zależne od kontekstu, Arystoteles nie uważałby znajomości tego kontekstu za jedyny sposób rozpoznania czynu jako dobry. By tego dowieść, sięgam do dorobku współczesnej filozofii. Realizm wewnętrzny Hilarego Putnama pozwala wyjaśnić w jaki sposób podmiot rozpoznaje egzemplarze należące do danego rodzaju naturalnego, bez znajomości definicji tego rodzaju naturalnego. David Charles pokazuje, że Arystoteles podziela podobny pogląd, choć nie uważa, że podmiot musi zakładać, iż istnieje definicja danego rodzaju. Twierdzę, że ten aspekt teorii Arystotelesa może być zastosowany także do identyfikacji czynów moralnie dobrych. Jednostka może rozpoznawać dobre czyny jako czyny konieczne do prowadzenia cnotliwego życia. Nie musi wiedzieć dlaczego określone czyny są dobre. Wystarczy, że ma wizję dobrego życia, którą – jak twierdzi Arystoteles – może rozwinąć poprzez naśladowanie tych, którzy mają „oko doświadczenia”. (shrink)

W oparciu o koncepcję Richarda Rorty’ego oraz Hansa-Georga Gadamera poddano analizie hermeneutyczną ideę integracji estetycznej, oraz autokreacji a także omówiono ich znaczenie dla transformacji paradygmatycznej, której efektem jest społeczeństwo ponowoczesne. Przedstawiono relację pomiędzy poznawczą i integrującą funkcją doświadczenia sztuki. Wykorzystując argumentację Stanisława Ignacego Witkiewicza omówiono związki pomiędzy doświadczeniem katastrofy historycznej a możliwością transformacji paradygmatycznej. Przedstawiono powody, dla których integracja estetyczna nie może stać się narzędziem powstrzymującym katastrofę. On experiencing catastrophe, art and postmodern society Basing on the concept by Richard Rorty (...) and Hans George Gadamer a hermeneutic idea of aesthetic integration and self-creation is analysed and their significance for paradigmatic transformation, which results in postmodern society, is discussed. The relation between cognitive and integrating function of experiencing the art is presented. Relations between experiencing historical catastrophes and the opportunity of paradigmatic transformation are discussed with the use of the argumentation of Stanisław Ignacy Witkiewicz. The reasons why aesthetic integration cannot become the tool to stop the catastrophe are presented. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie psychologicznego portretu kobiety końca dziewiętnastego wieku, mistrzowsko uchwyconego w opowiadaniach Arthura Schnitzlera: Die Braut, Fräulein Else i Die griechische Tänzerin. Artykuł odwołuje się do interpretacji filozoficznych, w których dominuje dualistyczny opis nawiązujący do problemu umysłu i ciała rozważanego na gruncie Freudowskiej psychoanalizy. Z jednej strony kobieta jest tu charakteryzowana jako indywiduum determinowane napięciem między psyche a somą, z drugiej zaś strony jako jednostka funkcjonująca w społeczeństwie zdominowanym przez mężczyzn.