Celem tego artykułu jest analiza znaczeń pojęcia ekosocjalizmu we współczesnym dyskursie filozoficznym i politycznym. W pierwszym kroku przeprowadzam rozróżnienie pomiędzy ekosocjalizmem jako ruchem a ekosocjalizmem jako teorią. Globalny ruch ekosocjalistyczny jednoczą postulaty polityczne. W jego skład wchodzą jednak nurty o różnorodnych założeniach teoretycznych. Skupiam się na opozycji pomiędzy nurtami nawiązującymi do tradycji marksistowskiej a nurtami, które w ślad za Joanem Martinezem-Alierem można nazwać „neonarodnictwem ekologicznym”, czyli odwołującymi się do tradycyjnych etyk i wartości istniejących społeczności, tak jak w przypadku licznych ruchów (...) rdzennych i ekofeministycznych. Nurty te różnią się poglądami na wiele kwestii, w tym na kwestię rozwoju. W drugim kroku, rozważając ekosocjalizm jako teorię, wyróżniam dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich, reprezentowanym przez Joela Kovela i Michaela Löwy’ego, myśl Marksa należy uzupełnić o wymiar ekologiczny. Zgodnie z drugim stanowiskiem, którego przedstawicielem jest John Bellamy Foster, ekosocjalizm to idea Marksowska, przedstawiona w Kapitale. Wysuwając na pierwszy plan pojęcia metabolizmu i rysy metabolicznej, Foster odkrywa ekologiczny, we współczesnym sensie, wymiar myśli dojrzałego Marksa. Wykazuję, że należy odróżnić ekosocjalizm w znaczeniu politycznym od ekosocjalizmu w znaczeniu filozoficznym. Na poziomie filozoficznym natomiast, rozbieżność stanowisk ma swoją genezę w interpretacji ontologii Marksa: Kovel i Löwy są kontynuatorami tradycji marksizmu-humanizmu, a Foster zrywa z tą tradycją i odczytuje ontologię Marksa w perspektywie materializmu epikurejskiego. (shrink)

En juin 1959, Elena Spirgevičienė, de Kaunas (Lituanie), saisit le comité central du parti communiste d’Union soviétique d’une plainte contre l’attribution à titre posthume du titre de Héros de l’URSS au partisan Alfonsas Čeponis. En 1944, affirme-t-elle, cet homme faisait partie d’une bande qui a assassiné sa sœur, l’a violée elle-même, et a tenté de violer puis a tué sa fille. Fondé en particulier sur des documents d’archives originaux publiés dans ce même numéro de Clio, cet article retrace les (...) différentes étapes de l’affaire et les récits contradictoires qu’elle met en jeu. Il oppose la figure du héros soviétique Čeponis à sa déconstruction par la plaignante qui le dépeint comme un bandit. Il montre le retournement qui a lieu lors de l’examen de la plainte par le Comité central du parti communiste de Lituanie : non seulement le viol commis contre la plaignante est nié, mais c’est elle qui se retrouve en position d’accusée. Enfin, il retrace comment la tentative de viol de la fille, suivie de son assassinat, est utilisée par le discours lituanien dissident dans les années 1970, dominant aujourd’hui, pour construire une nouvelle figure de martyre. (shrink)

Mianem „ewolucyjnego argumentu z rozumu przeciwko naturalizmowi” określa się tu argumentację, którą współcześnie sformułowali przede wszystkim Clive Staples Lewis, Alvin Plantinga oraz Victor Reppert. Jej sednem jest twierdzenie, że uznanie wiarygodności władz poznawczych człowieka nie daje się pogodzić z naturalistycznym obrazem świata. Problem polega na tym, że naturalistyczna koncepcja pochodzenia naszych władz poznawczych tłumaczy ich genezę przez odwołanie ostatecznie do czynników czysto fizykalnych, w szczególności nieintencjonalnych, czyli do charakterystyk nieadekwatnych w stosunku do aktów poznawczych. W artykule przedstawiono sformułowania tego argumentu, (...) dokonane przez trzech wymienionych autorów, ze wskazaniem na podobieństwa i różnice między tymi trzema wersjami. Następnie argument został poddany ocenie w kontekście idei emergencji. Zarysowana została możliwa odpowiedź na pytanie: czy idea emergencji obala wspomniany argument? Dokonane zostało rozróżnienie na empiryczną ideę emergencji i ideę emergencji, rozszerzoną o aspekt metafizyczny. Rozpatrzona została także kwestia, czy negatywny argument z rozumu przeciwko naturalizmowi może być uznany również za argument pozytywny na rzecz określonego stanowiska metafizycznego, a jeśli tak, to jakiego. Ostatecznie okazało się, że idea emergencji w dowolnej z dwóch wymienionych postaci nie stanowi wsparcia dla naturalistycznej wizji rzeczywistości, a w przypadku wersji rozszerzonej o założenie naturalizmu jest wrażliwa na ewolucyjny argument z rozumu przeciwko naturalizmowi. ---------------------------------------- Zgłoszono: 30/06/2024. Zrecenzowano: 7/09/2024. Zaakceptowano do publikacji: 5/11/2024. (shrink)

W artykule podejmuję zagadnienie relacji między charakterem filozofii Alfreda Northa Whiteheada i Bertranda Russella a intensywnymi transformującymi przeżyciami tych myślicieli, spowodowanymi przez pewne jednostkowe zdarzenia. Według Russella, taki właśnie charakter miało w jego życiu doświadczenie wywołane mocnym napadem bólu Evelyn Whitehead, żony Alfreda, w lutym 1901 r. W zdarzeniu tym uczestniczył też dwuipółletni syn Whiteheada, Eryk. Russell twierdzi, że doznał wówczas czegoś w rodzaju mistycznej iluminacji, która w przeciągu około pięciu minut całkowicie zmieniła jego dotychczasowy sposób myślenia: m.in. wyposażyła jego (...) ateizm w imperatyw przeciwstawiania się wszystkiemu, co powoduje ludzkie cierpienia, zwłaszcza cierpienia dzieci, i skłoniła go do bezkompromisowego pacyfizmu. Dla powściągliwego w ujawnianiu swoich przeżyć Whiteheada, podobnym doświadczeniem była śmierć osiemnastoletniego Eryka pod koniec pierwszej wojny światowej. Według Russella przyczyniła się ona do rezygnacji przez Whiteheada z uprawiania matematyki na rzecz filozofii i do ponownej akceptacji porzuconego wcześniej teizmu. Argumentuję, że hipoteza Russella nie jest bezpodstawna i staram się ją uszczegółowić przez wskazanie, że Whitehead znalazł pocieszenie, którego poszukiwał, w koncepcji Boga zachowującego w pamięci całą przeszłość oraz w idei współkonstytuowania boskiego życia przez byty aktualne. Oczywiście, zarówno zmiany w filozofii Russella, jak i genezę filozofii Whiteheada można tłumaczyć inaczej niż przez odwołanie się do ich jednostkowych intensywnych doświadczeń, na przykład jako wynik argumentacji uwzględniającej aktualny stan wiedzy filozoficznej, naukowej, moralnej i religijnej. Intuicja podpowiada nam jednak, że bez uwzględnienia wpływu owych jednostkowych intensywnych doznań, ich idee filozoficzne miałaby zapewne inny charakter. (shrink)

Článek pojednává o filosofickém pozadí, charakteristických rysech a aktuálních podnětech etiky techniky židovského filosofa Hanse Jonase (1903-1993). Cílem autora je pokusit se téma představit a kriticky reflektovat v širším kontextu relevantních německých zdrojů. V první kapitole jsou představena filosofická východiska jonasovské etiky techniky, především epistemologicko-ontologický a antropologický předpoklad moderní techniky, jonasovská interpretace geneze moderní techniky a jejího vztahu k moderní koncepci vědy. Ve druhé kapitole najdeme jonasovskou analýzu technické praxe v podobě jejích pěti specifických vlastností: ambivalence účinků, nutnost použití, globální (...) rozsah a dosah v prostoru a čase, prolomení antropocentrismu a vzbuzování metafyzických otázek. Na začátku třetí kapitoly autor velmi stručně srovnává jonasovský přístup s přístupem španělského filosofa Ortegy y Gasseta, a také s přístupem Günthera Anderse, Martina Heidegerra a Karla Jasperse, tak, aby vynikly charakteristické rysy přístupu jonasovského. Dále autor některé vybrané charakteristické rysy kriticky reflektuje a zabývá se i otázkou aplikace principu předběžné opatrnosti. Třetí kapitolu uzavírá výčet možných aktuálních podnětů jonasovské etiky techniky a formulace etických maxim, které autor navrhuje, vycházeje přitom z pěti uvedených vlastností techniky, přidávaje šestou: utopické tendence. Závěr práce shrnuje dosažené poznatky a prohlubuje autorovu reflexi ze třetí kapitoly. Článek představuje sondu do tématu, které nebylo v českém myšlenkovém prostředí dosud podrobněji zpracováno. (shrink)

The article presents hypotheses about the origins of the tradition of Konik Zwierzyniecki’s march, also known as the Lajkonik, formulated over the course of about 200 years, as well as possible cultural connections of the Krakow custom with traditions and rituals developed by other communities. Due to the so far unexplained origin of the Lajkonik character and numerous scientifically acceptable historical and cultural interpretations of the horse costume used in the procession, the article also attempts to perform a comparative analysis (...) of similar folklore phenomena on the basis of examining symbolic connotations. The introduction presents the multifaceted symbolism of the horse in European culture and the use of its character in various folk rituals, mostly of a religious or apotropaic character. The main part of the text presents the history of the evolution of scientific views on Lajkonik and distinguishes the most important, possible interpretations of the Konik Zwierzyniecki puzzle. The aim of the article is to systematize and collect the hypotheses outlined so far, but dispersed in numerous publications, regarding the origin, cultural and historical significance of the Lajkonik march. The direct subject of the analysis are the monographic studies, diaries, memoirs, protocols and scientific articles presented in the footnotes and bibliography, analyzed by using the comparative and analytical-synthetic method. Although the article does not provide an explanation of the Lajkonik phenomenon, it is a scientifically significant collection of historical, cultural, linguistic and ethnological information on the Krakow custom and similar European traditions. Due to the multifaceted approach to the subject and the presentation of seemingly unrelated scientific findings from separate fields, this text may also be used for further research aimed at unraveling and determining the genesis of the Krakow tradition of Konik Zwierzyniecki. (shrink)

Članek opisuje redko komentirano metodo razlage, ki jo pri Descartesu prvič srečamo v šestem poglavju njegovega posmrtno objavljenega spisa Svet (Le monde), kjer s pomočjo fiktivne kozmologije skuša razložiti zakonitosti dejanskega materialnega univerzuma. Predpostavka tega pristopa je, da je strukturo ali naravo objekta spoznanja najbolje razviti skozi prikaz njegove geneze ali proizvedljivosti, pa čeprav ta ni dejanska, ampak fiktivna, ali bolje, prav zato, ker je fiktivna. Ta Descartesova metoda »genetične epistemologije« pa se izkaže za presenetljivo vplivno: najdemo jo na primer (...) v Rousseaujevih razmišljanjih o naravnem stanju in ne nazadnje tudi v interpretacijah same Descartesove filozofije – pri Martialu Gueroultu in njegovem načelu »reda razlogov«. (shrink)

Artykuł od strony estetycznej, socjologicznej i kulturowej bada konstytuowanie się kategorii zabytku. Jego genezę wywodzi z religijnego sacrum, zaś postać współczesną wiąże z powstaniem i funkcjonowaniem przemysłu kulturowego. Treścią zabytku okazuje się tutaj ucieleśnienie odziedziczonych po historii „ech przeszłości”, które niewiele mają wspólnego z jego substancją naturalną. Jego zaś znaczenie tworzone jest przez poszukiwanie autentyczności przez człowieka ponowoczesnego.

Reseña de la traducción realizada por el prof. Dr. Jesús Padilla Gálvez de la obra de L. wittgenstein.

Artykuł stanowi wprowadzenie do lektury „pamiętnika z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza, opublikowanego dwukrotnie w 1930 roku jako Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek (Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy) i Pamiętnik z Sołówek (Towarzystwo Wydawnicze „Rój”). Utwór ten jest prawdopodobnie pierwszym dziełem polskiej literatury łagrowej i, szerzej, obozowej. W artykule zarysowano kontekst historyczny i historycznoliteracki utworu Lenardowicza: genezę bolszewickich i sowieckich obozów koncentracyjnych, a w szczególności Sołowieckiego Obozu Specjalnego Przeznaczenia, oraz wskazano najważniejsze wczesne świadectwa dotyczące sowieckich obozów koncentracyjnych (głównie Sołowek), w tym (...) teksty opublikowane w Polsce i w Generalnym Gubernatorstwie do 1945 roku. Są wśród nich, obok utworu Lenardowicza, świadectwa obcojęzyczne (rosyjskie, ukraińskie, niemieckie) i ich przekłady, napisane po polsku wspomnienia Białorusina Franciszka Alachnowicza oraz teksty napisane po polsku przez Polaków: artykuły prasowe, reportaże, eseje – traktujące o Sołowkach w sposób mniej lub bardziej bezpośredni. (shrink)

Konsulting jest formą doradztwa biznesowego. Zatem wartości, jak również problemy moralne z jednej strony mają genezę w tradycji filozoficznej, z drugiej – wynikają ze złożoności współczesnej gospodarki i swoistego mariażu doradztwa z biznesem. Konsulting jest profesją o dużym kapitale zaufania społecznego, dlatego od konsultantów należy wymagać nie tylko wiedzy w wąskim zakresie udzielania rad, ale też przygotowania filozoficzno-etycznego, działań odpowiedzialnych, wręcz odważnych moralnie.

Problemi identiteta i razlike u okviru politicke teorije artikulisani su u vidu spora koji se od uspostavljanja liberalnih demokratija intenzivira, spora o nacinu na koji se politicka zajednica uspostavlja i opravdava, u relaciji sa pitanjem odnosa pojedinca i kolektiva. Rad analizira najaktuelnije refleksije evropske politike na problem razlike i verovatnost teze o kraju multikulturalizma koja se cula na konferenciji za bezbednost odrzanoj u Minhenu 2011. godine, kroz objasnjenje geneze problema i razmatranje ponudjenih resenja. Pored toga, rad obrazlaze pojam moderne drzave (...) kroz principe gradjanstva i nacije u relaciji sa pitanjem identiteta i razlike, sa posebnim akcentom na konceptima neutralnosti i tolerancije kao kljucnim tackama u sporu. Kao zakljucak, iznose se razlozi zasto problem razlike ne moze tako lako da bude prevazidjen i na koji nacin diskurzivna demokratija potencijalno moze da bude buduca smernica za drugaciji fokus spora. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 179049: Politike drustvenog pamcenja i nacionalnog identiteta - regionalni i evropski kontekst. (shrink)

Lietuva intensyviai patiria postsocialistines transformacijas, kurios reiškiasi performuojant miesto teritorinę, taip pat socioekonominę ar demografinę struktūrą. Vienas iš sąlyginai naujų šios transformacijos fenomenų – uždarų gyvenviečių plitimas miestuose bei jų regionuose. Straipsnyje siekiama išsiaiškinti, kokį poveikį teritorinei segregacijai turi uždarų gyvenviečių plitimas. Pirmiausia straipsnyje skaitytojai supažindinami su uždaromis gyvenvietėmis Lietuvoje: atsiradimo priežastimis, gyvenviečių tipais, pirmuoju Lietuvoje įkurtu uždaru Bendorėlių kvartalu. Toliau pristatoma išsami užsienio autorių darbuose nurodytų galimų poveikių tiek uždarų kvartalų gyventojams, tiek „visuomenei už tvoros“ analizė. Nustatyti galimi poveikio (...) variantai nurodomi pačių straipsnio autorių sudarytoje matricoje ir aptariami šio poveikio įtakos teritorinei segregacijai ypatumai Lietuvos kontekste. (shrink)

Wrocławska szkoła badań historycznych nad zdrowiem, chorobą i problemami ludzkiej cielesności i emocjonalności wiąże swoją genezę ze standardem badań, wypracowanym w Instytucie Historii Nauki PAN, określanym przez metodologów historii (W. Wrzosek) mianem stylu myślowego IHN PAN. Do jego cech należą historycyzm, antropocentryzm i kulturalizm oraz polimorfizm teoretyczny, związany zarówno z uprawianiem w IHN PAN historii różnych dyscyplin nauki, jak i heterogenicznością inspiracji metodologicznych, do których w tej placówce nawiązywano. Celem artykułu jest przedstawienie kształtowania się wrocławskiego ośrodka badawczego, wywodzącego się z (...) IHN PAN i skupionego wokół prof. Bożeny Płonki-Syroki i jej inicjatyw wydawniczych i organizacyjnych: cyklów konferencji, serii wydawniczych i czasopism naukowych, a także ukazanie inspiracji metodologicznych, do których odwołuje się praktyka interpretacyjna tworzonej przez nią grupy badawczej (F. Znaniecki, L. Fleck, S. Amsterdamski). Artykuł zawiera bibliografię najważniejszych publikacji teoretycznych B. Płonki-Syroki oraz przykłady stosowania propagowanego przez nią ujęcia dziejów nauki (antropologia wiedzy) w praktyce interpretacyjnej autorów akceptujących ten standard metodologiczny. (shrink)

Vysokoškolská učebnice člení látku do tří oddílů (K obecným otázkám umění a literatury; Poetika; Geneze literárního díla a literární proces), v nichž se pokouší vyložit teorii literatury z jednotného hlediska a podat klíč kteoretickému objasnění všech literárních děl a řad.

The article critically analyzes the conservative conception of passive or static human dignity in accordance with which human’s value is seen as value coming from the exterior (from God or from a biological human’s nature), or value seen as existing per se. In opposition to this conception, a conception of active or created dignity is being developed, which aims at treating human’s dignity not like a social relationship, but rather like a person’s individual ability to live properly in the society (...) (participate in barter relations on the ground of equivalence) and using this propriety to create own individual social value (dignity), as a personal contribution towards maintenance of concord and collaboration in the society. (shrink)

In the West, the Estate Rights originated in the eleventh century, whereas in Lithuania they started to evolve only after the Wallachian Land Reform in 1557. The then state conventional rules and manners were gradually transformed into registered Country – seat rights. In the present rather concise paper an attempt has been made to present a picture of the development of Country – seat rights as a relatively independent law system and define its concept. The author has attempted to prove (...) that the rules of behaviour, introduced and observed in estates should be recognised as legal regulations for the following three reasons: (1) the publicly recognised exclusive Land property right and the right of the ownership of the people living on this land; (2) the rights were publicly registered in the Land, Castle (City) Law or Court books or in the books of the Tribunal. Thus they acquired official status; (3) the above-mentioned established estate rules were to be legally and obligatorily executed. Their realisation was guaranteed either with the help of the local power apparatus or, if needed, state compulsory measures could be applied. The Estate Rights in Lithuania in the sixteenth to nineteenth centuries comprised the following legal acts: (1) the act of inventory; (2) urban regulations and directions; (3) privileges granted to the owners by the rulers and special ordinances for the realisation of the given privileges; (4) the so-called “release papers/cards” (horty wolnosci) ; (5) the verdicts of the local Courts of Law; (6) the ownership of different objects on the estate ( the estate lands, mills, pubs, tar boiling pits, etc., including the people who could not act freely, rent treaties, foundations, wills with foundation forms legally included, by applying which the estates realised their constitutive cultural initiatives. The Estate Rights were defined as a system embracing the relations of obligatory conduct designed by the estate owner or his authorised institutions or officials. They were meant to maintain the order within the estate, to guarantee and realise the norms of different cultural initiatives as well. Being mostly ad hoc in their form, the Estate Regulations served both the private and public interest. The Estate Rights in the sixteenth to eighteenth centuries in Lithuania were practiced alongside with other existing legal systems, i.e. the Statute Law, Towns and Canon laws, etc. They all reflected the autonomous state of different law subjects and regulated their relations emerging within. At the same time, the estate rules emphasised their relationship with the Statute Law and importance of legality when formulating their own local regulations. The author presumes that the historical mission of the Estate Rules was more important than the Statute Law for the following two reasons: (1) the estate rules regulated the conduct of the majority of the population (in 1971, 64% of the population lived on estates) and (2) estate rules were carried into effect more consistently and accurately. It was guaranteed by a huge number of estate administration personnel who had the right to immediately apply the local force apparatus measures in respect of the violator. The Statute Law was applied to a rather limited layer of the population (the nobility amounted to only 5 or 6% of the country’s population) . Due to the widespread lawlessness of the nobility and the weak administrative power the State Law was seldom applied. Thanks to its daily labor and obedience, the majority of the population absorbed the destructive effect of the nobility on the state. (shrink)

Celem artykułu jest przeanalizowanie Ajschylosowej _Orestei _pod kątem wybranych motywów, dynamiki oraz konsekwencji popełnionych zbrodni przez głównych bohaterów tragedii. Wśród motywów występków uwzględniono klątwę rodową Atrydów, indywidualny charakter bohaterów oraz międzypokoleniowy charakter zemsty. Te trzy elementy razem oddziaływały na siebie, potęgując cierpienie ofiar i wzmacniając w bohaterach trylogii przeświadczenie o nieuchronności ludzkiego fatum, które popycha człowieka ku złu. Omawiając dynamikę _Orestei_, zwrócono szczególną uwagę na trzy występujące obok siebie rodzaje mordów: dzieciobójstwo, którego dopuścił się Agamemnon; mężobójstwo (_maritricidium_), które popełniła Klitajmestra, (...) oraz matkobójstwo, którego sprawcą był Orestes. Podobnie jak w przypadku motywów zbrodni, również między nimi zachodzi nierozerwalna zależność przyczynowo-skutkowa. Ostatnia część artykułu zwraca uwagę na konsekwencje popełnionych złych czynów, które zostały ujęte w trzy zasadnicze kategorie. Pierwsza kategoria ma charakter społeczny i dotyczy roli instytucji publicznych w podejmowaniu decyzji o życiu i śmierci obywateli. Druga kategoria ma charakter religijny i stawia pytanie o rolę religii w życiu społecznym, w szczególności o wpływ zmarłych na żywych oraz znaczenie rytuału religijnego w oczyszczeniu zbrodniarza. Trzecia kategoria ma naturę prawną i stawia pytanie o genezę prawa, ze szczególnym uwzględnieniem attyckiej procedury sądowej. (shrink)

Večina slikovnih koncepcij boleha za tem, da začenjajo previsoko, namreč na ravni slikovnih del in slikovnih medijev. Zaradi tega pri doživljanju slike nismo pozorni na razpoke in brezna. Ta očitek zadeva tako filozofske teorije slike kot tudi umetnostno teorijo, umetnostno zgodovino in muzejsko prakso, ki se ne zna več čuditi temu, da obstaja nekaj takega kot slike. Naslednji razmisleki se vrtijo okoli geneze slike, ki omogoča vdor v zaprtost nekega v lepi ali nič več lepi videz ujetega estetskega sveta, tako (...) da se sprostijo tako pred- kot tudi post-estetski motivi umetnosti. Umetnost terja genealogijo, ki bo enakovredna Nietzschejevi genealogiji morale ali Husserlovi genealogiji logike.The majority of pictorial conceptions are troubled by starting from too high a level, namely from the level of fine-art works and fine-art media. This is why we are likely to fail to notice crevices and chasms. This reproach is directed both at philosophical theories of the painting and at art theory, art history and museum practice, which is no longer able to express wonder at the sheer existence of the painting. The following reflections tackle the issue of the genesis of the painting, which enables us to penetrate into the closed sphere of the aesthetic world as caught in the beautiful, or no longer beautiful, appearance, and thereby sets free pre- as well as post-aesthetical motives of art. Art demands a genealogy on an equal stand with Nietzsche’s genealogy of morality or Husserl’s genealogy of logic. (shrink)

Artykuł omawia genezę człowieka, istotę natury ludzkiej oraz wizję przyszłości ludzkości. W syntetyczny sposób przedstawia główne etapy procesu antropogenezy. Opisuje dwoistą naturę współczesnego człowieka. Artykuł odnosi się do pojawienia się Sztucznej Ogólnej Inteligencji jako wyzwania dla ludzkości.