Esencjalistycznie zorientowani teoretycy emocji uważają, że emocje mają swoją istotę. Nie istnieje jednak zgoda co do tego, czym ona jest. Dla jednych substancją emocji jest poznanie (percepcje, myśli, przekonania) lub oceny, dla innych zmiany fizjologiczno-cielesne, a jeszcze dla innych zdarzenia w mózgu. W artykule prezentuję najważniejsze argumenty przeciwko tym teoriom, a następnie prezentuję wieloskładnikową i wielofunkcyjną koncepcję emocji.

Celem artykułu jest wykazanie, że przyjmowane na gruncie multimodularnej teorii umysłu rozwiązanie problemu integracji modułów jest niewystarczające. Emocje nie mogą być jedynymi czynnikami, które synchronizują i integrują pracę modułów, ponieważ nie funkcjonują stale, same wymagają synchronizacji modułów niezbędnych do ich aktywizacji i nie pozwalają na wyjaśnienie mechanizmu koordynacji modułów potrzebnej do uzyskania nowej funkcji. Wskazuje się także na dość uproszczone pojmowanie emocji przez psychologów ewolucyjnych.

Celem artykułu jest omówienie zagadnienia treści i funkcji tzw. emocji epistemicznych, takich jak poczucie poprawności i niepoprawności. Twierdzę, że odpowiednie wyjaśnienie tych ostatnich powinno uwzględnić ich nie-metareprezentacyjny, niedykursywny i pozbawiony kryteriów charakter. W nawiązaniu do zagadnienia tzw. normatywności pierwotnej i problemu kierowania się regułą twierdzę, że możemy powiązać emocje epistemiczne z teorią znaczenia i argumentuję, że pewna klasa emocji epistemicznych, tj. poczucie poprawności i niepoprawności, stanowi warunek konieczny znaczenia.

Czy emocje mogą wpływać na myślenie? Jaka jest ich geneza? Oto pytania, które są przedmiotem naukowej refleksji w prezentowanym opracowaniu, które stawia sobie za cel interdyscyplinarną analizę problematyki stanów emocjonalnych w odniesieniu do procesów kognitywnych. Najnowsze badania neuronaukowe przynoszą coraz więcej odkryć, które pomagają nam lepiej zrozumieć pracę mózgu oraz centralnego układu nerwowego oraz ich relacji do tzw. wyższych funkcji umysłowych jak planowanie, czy poznanie. Wskazują one na wzajemną relacje stanów emocjonalnych oraz procesów poznawczych, co jest kolejnym krokiem w (...) dyskusji problemu mind-body. (shrink)

The paper provides an analysis of the impact of negative emotions on decision-making processes. It questions the common-sense view that negative emotions diminish rationality of decisions, i.e., increase the probability of making suboptimal choices. It is argued in the paper that this view is untenable on the grounds of neuroscience, cognitive science and evolutionary theory: the results provided by these sciences support the view that negative emotions in most instances of their occurrence, i.e. types of negative emotions, not only fail (...) to undermine rationality of decision-making but substantially contribute to it. This does mean saying that token-negative emotions never undermine rationality of decision-making. But, as is argued in the paper, the fact that token-negative emotions may have sometimes this kind of negative effect is fully consistent with the claim that, as a rule, the effect is positive, so that one can speak about the causal connection between types of negative emotion and rational decision-making. (shrink)

Tradycyjne teorie psychologii moralności podkreślają rolę rozumowania i „wyższych procesów poznawczych”, podczas gdy ostatnie prace z tego zakresu uwypuklają udział emocji. W niniejszym artykule rozpatruję dane pochodzące z neuroobrazowania wspierające teorię sądzenia moralnego, zgodnie z którą zarówno procesy „poznawcze”, jak i emocjonalne pełnią istotne a czasami wzajemnie konkurencyjne role. Dane te wskazują, że rejony mózgu związane z kontrolą poznawczą (przednia część zakrętu obręczy i grzbietowo boczna kora przedczołowa) są zaangażowane w rozwiązywanie trudnych moralnych dylematów, w których wartości utylitarne wymagają naruszenia (...) „osobistej” sfery moralnej, co wiąże się ze wzrostem aktywności rejonów mózgu związanych z emocjami i poznaniem społecznym (przyśrodkowa kora przedczołowa, górna bruzda skroniowa, tylna część zakrętu obręczy, bieguny skroniowe, ciało migdałowate). Odkryliśmy także, że aktywność w~obszarach mózgu obejmujących przednią część grzbietowo bocznej kory przedczołowej prognozuje różnice w sądzeniu moralnym, w odmiennych warunkach — obszary te wykazują większą aktywność podczas wydawania sądów o~charakterze utylitarnym. Przypuszczam też, że coraz lepsze rozumienie fizjologicznych i neuronaukowych podstaw wydawania sądów moralnych może mieć wpływ na rozwiązywanie dylematów moralnych w~świecie realnym. (shrink)

Understanding emotions — an apparent contradiction. Comments on Andrzej Dąbrowski’s Origins, nature and functions of emotions: This paper offers some polemical comments on Andrzej Dąbrowski’s recently published book Origins, nature and functions of emotions. The background for reflection is Leon Petrażycki’s theory of emotions. The author aims to evaluate Dąbrowski’s presentation of an influential Polish philosopher Leon Petrażycki, considered an important forerunner of the psychosocial theory of law or legal psychologism, who initiated a long‐lasting debate on the role and meaning (...) of emotions. (shrink)

W artykule podejmujemy zagadnienie udziału emocji w~podejmowaniu decyzji w sytuacjach dylematów moralnych. Prezentujemy stanowisko, jakie w tej sprawie głosi współczesna neuroetyka. Według badaczy-neuroetyków podczas podejmowania decyzji w sytuacji dylematów osobistych biorą górę czynniki emocjonalne, natomiast w dylematach nieosobistych — czynniki poznawczo-kontrolne. Postulują oni też istnienie specjalnej klasy emocji — emocji moralnych — uczestniczących w wydawaniu sądów moralnych w sytuacjach dylematów moralnych. W artykule proponujemy własne odróżnienie dwóch rodzajów emocji moralnych — emocji nie-epistemicznych i epistemicznych.

In this paper, there were presented ethical arguments concerning the application of modern techniques of genetic intervention in human procreation. In particular, the rationalistic arguments in favour of genetic interventions were critically presented, namely the argument on ethical neutrality of technology, liberal argument on procreative freedom and argument on genetic enhancement. There were also analysed the negative emotional reaction to genetic engineering. The main aim of the paper was to express the cognitive element from these emotions enabling a wider understanding (...) of human procreation and the values of parent-child relations. (shrink)

The subject of this paper is the controversy between cognitivist philosophy and phenomenology concerning the nature of emotions. This article has a limited scope restricted to the domain of the aesthetic emotions usually dependent on the works of art and literature. The author raises the criticism against the cognitivist stance, this criticism based chiefly on the principles of Max Scheler's phenomenology of emotions.

Interakcje na styku język-emocje pozostają w pragmatyce językoznawczej swoistego rodzaju „terra incognita”. Jednak emocje, postawy emocjonalne stanowią esencję codziennej komunikacji. Wydaje się więc, że zbadanie mechanizmów towarzyszących komunikowaniu i przetwarzaniu komunikatów wyrażających postawy emocjonalnie, szczególnie na poziomie mózg/umysł, pozwoli lepiej poznać i zrozumieć jak emocje i język wzajemnie na siebie oddziałują. W artykule omówiono interdyscyplinarną perspektywę badawczą jaką oferuje pragmatyka eksperymentalna i neuropragmatyka w badaniu interakcji towarzyszących komunikowaniu treści emocjonalnych za pomocą językowych środków wyrazu. Zarówno eksplicytne i (...) implicytne, literalne i nieliteralne środki komunikowania i rozumienia znaczeń niosących ładunek emocjonalny, w tym ironiczny, są przedmiotem analizy. W artykule podjęto próbę znalezienia odpowiedzi na zasadnicze pytanie o mechanizmy związane z komunikowaniem i przetwarzaniem znaczeń emocjonalnie nacechowanych. Szczególną uwagę skupiono na walencji emocjonalnej i jej roli w komunikowaniu i rozumieniu znaczeń ironicznych jako emocjonalnie nasączonych. (shrink)

The debate on animal rights has been influenced by changes in science, philosophy, nature, and social life over the last 40 years. These include (1) increased moral sensibility that gradually embraces creatures which are more and more distant from those closest to us; (2) environmental threats and their connection with people’s attitude towards animals; (3) scientific discoveries in the field of ethology and animal emotionality, which indicate evolutionary roots of morality; (4) new philosophical concepts (embodied, embedded, enactive and extended mind, (...) and posthumanism) and revision of the concept of subjectivity; (5) exposing the vagueness of the notion of rights and how it is related to the concepts of duty and need. These changes suggest that the point of departure in discussions of the relations between humans and non-human animals has shifted from the traditional human perspective to a more inclusive approach that relies on the developments in science and the inclusion of environmental concerns. (shrink)

In general, epistemic emotions can be characterized as emotions that concern the subject's own states and mental processes and are associated with cognition and knowledge acquisition. They are the result of a cognitive inconsistency that may appear as a consequence of unexpected information that contradicts previous knowledge. They have a significant impact on the exploration and generation of knowledge about oneself and the world, as well as on conceptual changes and cognitive efficiency. There is no interspecies comparative perspective in experimental (...) studies on epistemic emotions. At first glance, this situation is not controversial, because the category of epistemic emotions has been defined in such a way that it seems to belong only to people. Inconsistencies arise when comparative research in the field of cognitive ethology, primatology or comparative psychology is analyzed. Researchers point to a number of behaviors of nonhuman animals that prove that they have a wide range of emotions - including those that stand out in the catalog of epistemic emotions, i.e. surprise, curiosity or uncertainty. The presented article is an attempt to answer the questions posed in the title and an introduction to research on an adequate model of epistemic emotions, taking into account the results of research in the above-mentioned areas. (shrink)

Artykuł przedstawia etyczny problem dehumanizacji w perspektywie prac i doświadczeń Mieczysława Wallisa, polskiego uczonego, przedstawiciela filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej. W czasie II wojny światowej myśliciel ten spędził około 5 lat w niemieckich obozach jenieckich. Nie poddał się jednak wówczas atmosferze niepokoju i rezygnacji, nie pogrążył w strachu przed długotrwałą niewolą, lecz nieprzerwanie kontynuował swoją pracę naukową i dydaktyczną. W rezultacie, nie tylko zilustrował mechanizmy dehumanizacji zachodzące w rzeczywistości obozowej, ale także sformułował autorski intelektualny „program profilaktyczny”, który pozwalał obronić ludzką psychikę, osobowość, (...) doznania i emocje przed ich szkodliwym, destrukcyjnym wpływem. Jego fundamentem był świat ludzkiego wnętrza, postawa skupienia się na sferze wartości i przeżyć estetycznych oraz implikowanych przez nie specyficznie ludzkich działaniach. (shrink)

Człowiek : człowiek jako partner Boga -- Wartości : koncepcja tożsamości aksjologicznej -- Emocje : hermeneutyka uczuć -- Wspólnota : Paradygmaty konstytuowania się wspólnoty - egologiczny, pozaegologiczny, relacyjny -- Świętość : fenomenologia aktowego zjenoczenia.

Twórcy oraz zwolennicy kategorii intencjonalności twierdzą, że podstawą wszelkiej wiedzy o realnie istniejącym świecie jest spostrzeżenie traktowane jako podmiotowy akt świadomości, dzięki któremu bezpośrednio poznajemy rzeczy. Spostrzeganie rzeczy oparte na jednostkowym, indywidualnym widzeniu, słyszeniu lub dotykaniu, jest przeżyciem świadomości, które dotyczy czegoś, odnosi się do określonego przedmiotu. Wielu filozofów i psychologów wiąże świadomość ze stanami emocjonalnymi. Emocji nie możemy jednak wywołać na zamówienie i nie możemy się ich także pozbyć, nawet wtedy, gdy tego bardzo chcemy. Jednakże uświadomione emocje, czy (...) – jak to nazywał F. Brentano – logika uczuć, wpływają w sposób bardzo intensywny i zasadniczy na kierunek działań i wyborów dokonywanych przez człowieka. (shrink)

W części III przedstawiono motywacje do aktywności autonomicznego systemu inteligentnego w postaci bólu i przyjemności. Wskazano, ze kształtowanie zaawansowanych stanów świadomości takiego systemu wymaga innego rodzaju motywacji w postaci ciekawości i potrzeby zrozumienia. Przedstawiono neuronalne podłoże tych motywacji. Zaproponowano kompleksowy model umysłu świadomego, obejmujący wszystkie poziomy przetwarzania informacji. Przedstawiony model wyjaśnia główne cechy ludzkiej psychiki. Wyjaśnia, jak się tworzy świadomość refleksyjna i samoświadomość, jak umysł formułuje sens i cel swego istnienia, a także sens istnienia otaczającego go świata, w jaki sposób (...) uzyskuje wolną wolę i jak może skutecznie działać dla dobra swojego i dobra świadomości osadzonej w neuronowych polach modelujących. Wyjaśnia, jak potrzeba rozumienia i potrzeba harmonii może tworzyć dobro i inne wartości etyczne. Jakie emocje kierujące umysłem mogą wyzwolić uczucia empatii i altruizmu. Wyjaśnia też, że dla spełnienia tych funkcji, dla nauczenia się wszystkiego, co dobre i moralne, niezbędne jest ciało i możliwość postrzegania oraz oddziaływania na otoczenie. To bezpośredni dowód na konieczność zjednoczenia ciała i ducha aby zaistniały intencjonalnie moralne byty samoświadome. (shrink)

W latach 80. i 90. ubiegłego stulecia pojęcie postmodernizmu budziło skrajne emocje. Po jednej stronie lokowali się kpiarze i skrajni sceptycy, którzy uznali pisarstwo postmodernistyczne za humbug i wytwór intelektualnej mody. Po drugiej stronie znajdowali się ci, którzy w postmodernizm uwierzyli aż za bardzo, widząc w nim festiwal wszelkich różnic, a zarazem nadejście długo wyczekiwanego królestwa wolności. Czym był jednak w swej istocie ów straszny bądź ekscytujący postmodernizm? I czy nie nadszedł już czas, by spojrzeć na tę sprawę odrobinę (...) chłodniejszym okiem? W Polsce wydaje się to tym bardziej wskazane, że tematykę postmodernizmu i ponowoczesności rozwijali w swych pracach głównie anglosascy marksiści, których twórczość została w naszym kraju po 1989 roku niesłusznie, choć ze zrozumiałych względów zaniedbana. Bohaterowie Goodbye Mr. Postmodernism to Perry Anderson, David Harvey, Fredric Jameson, Terry Eagleton oraz Slavoj Žižek, których autor umieszcza pod wspólnym szyldem „późnej lewicy". Książka stanowi zarazem encyklopedyczne wprowadzenie do ich teorii, jak i próbę uchwycenia nowego klimatu lewicowej myśli, która manierze wiecznej emancypacji oraz upodobaniu do kolorowych marginesów (wspólnym postmodernizmowi i "nowej", zrodzonej pod koniec lat sześćdziesiątych lewicy) coraz częściej przeciwstawia skłonność do odpowiedzialnej etycznie refleksji. (shrink)

Książka proponuje interpretację filozofii politycznej jednej z bardziej wpływowych współczesnych amerykańskich autorek – Marthy Craven Nussbaum. Praca skupia się na rozwijanej przez filozofkę wersji koncepcji zdolności (capability approach), która jest rozpatrywana w kontekście po- Rawlsowskiego egalitarnego liberalizmu. Biorąc pod uwagę takie zaplecze, książka ma na celu zbadanie warunków możliwości zrealizowania jego podstawowych założeń normatywnych, a więc wartości: wolności, równości i szacunku dla pluralizmu. Zgodnie z proponowaną interpretacją koncepcja Nussbaum ukazuje podstawy egalitarnego liberalizmu w nowym świetle, w tej mierze, w jakiej (...) zwraca uwagę na konieczność uzupełnienia instytucji o odpowiedni model rozumowania praktycznego. Książka wykazuje estetyczność takiej koncepcji, która przejawia się zarówno na poziomie pojęć (podobieństwa między doświadczeniem estetycznym a rozumowaniem praktycznym), jak i na poziomie przykładów (zastosowania sztuki dla kształcenia postaw obywatelskich). W ten sposób zaprezentowane ujęcie wpisuje się w ramy szeroko pojętej estetyki politycznej. Zagadnienia podejmowane w pracy obejmują między innymi następujące kwestie: dyskusja na temat tzw. waluty sprawiedliwości, liberalizm polityczny, psychologia moralna, emocje polityczne, władza sądzenia, związki między etyką a literaturą oraz kształcenie obywatelskie. Oprócz Marthy Nussbaum szczególne znaczenie dla argumentacji mają tacy autorzy, jak Amartya Sen, John Rawls, Charles Larmore, Immanuel Kant, Hannah Arendt, Crispin Sartwell. (shrink)

Zapoznanie się z nieznanym tekstem filozoficznym zawsze budzi u historyka emocje, wiąże się z poznaniem nowego fragmentu historycznej rzeczywistości, rzuceniem nowego światła na obraz przeszłości, jaki był dotychczas niedostępny. Z pewnością takim tekstem jest Metafizyka W. Lutosławskiego. Warto zadać sobie zatem pytanie, co nowo wydany tekst wnosi do naszej wiedzy o filozofie, jego poglądach, filozoficznej ewolucji, do obrazu filozofii polskiej w XX wieku. Lutosławski, znany jako badacz chronologii Platońskich dialogów, w Polsce był postrzegany przez pryzmat swojej nie zawsze konwencjonalnej (...) działalności pedagogicznej. Był także jednym z ostatnich, którzy z uniwersyteckiej katedry głosili filozofię polskiego mesjanizmu narodowego. Jak wskazuje Metafizyka, Lutosławski pozostał tej filozofii wierny do końca swoich dni, jednak będąc zorientowanym w filozoficznych prądach swojego czasu potrafił filozofię mesjanizmu twórczo przeformułowywać. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie postaci Mikołaja Zebrzydowskiego jako epistolografa. Analizie poddano listy Zebrzydowskiego zarówno niepublikowane, znajdujące się w krajowych bibliotekach i archiwach, jak również wydane drukiem. Przebadana korespondencja pochodzi z lat 1581–1615. Omówiono problematykę poruszaną w listach (zarówno informacje przekazywane bezpośrednio, jak i te ukryte w „warstwie głębokiej” tekstu), relacje z adresatami listów, język oraz styl epistoł. Tematyka korespondencji prowadzonej przez Mikołaja Zebrzydowskiego jest ściśle powiązana z jego publiczną działalnością. Jak dotąd nie udało odnaleźć się listów wojewody, które były (...) kierowane do członków najbliższej rodziny bądź miały wyłącznie prywatny charakter. Większość listów napisanych przez Zebrzydowskiego cechuje oględność, skupienie się na konkrecie i brak rozwlekłości, co zdaje się korespondować ze skrytą i pragmatyczną naturą nadawcy. Już w korespondencji przedrokoszowej odnaleźć można ślady kontestacji poczynań Zygmunta III, które - rzecz jasna - przybrały na sile w latach 1606–1609. Na szczególną uwagę zasługują listy kierowane do zbiorowego adresata. W odróżnieniu od epistoł przeznaczonych do pojedynczych odbiorców, w korespondencji zwróconej do szerszej publiki wojewoda wspomina o swoich uczuciach, często odwołuje się do autorytetów, stara się poruszyć emocje czytelników, stylizuje swoje zachowanie, manipuluje faktami. By wzmocnić siłę wypowiedzi, chętnie korzysta z amplifikacji, jednego z podstawowych narzędzi w retoryce. Uznać należy, że ten typ korespondencji był jednym z ważniejszych narzędzi propagandowych stosowanych przez wojewodę. (shrink)

W artykule omówiony został stosunek Reymonta do Łodzi, wobec której przejawiał pisarz zrazu ambiwalentne emocje. Krótkotrwała fascynacja żywiołem spektakularnego rozrostu miasta przerodziła się rychło w jawną niechęć wyeksponowaną w intymistyce oraz dziełach artystycznych. Poprzez gruntowną analizę łodzian Reymonta: _Ziemi obiecanej_ i późniejszych nowel oraz notatek diariuszowych i korespondencji wydobywa się symptomy wskazujące na odrazę pisarza wobec przestrzeni zurbanizowanych i industrialnych i próbuje się wykazać, że stosunek ten wynikał prawdopodobnie z usposobienia Reymonta i przywiązania do natury. Pierwsze spotkanie z Łodzią (...) kojarzące się Reymontowi z porażką edukacyjną oraz późniejsze, z tajemnymi schadzkami z kochanką, nie pozostawiły w nim dobrych wspomnień. Wzmocnił je antyestetyzm miasta i stosunki społeczne panujące w Łodzi, w której Reymont mieszkał z przerwami w roku 1896, przygotowując się do pisania _Ziemi obiecanej_. W powieści oddał Łódź jako „złe miasto”, oznakowane figurami labiryntu, otchłani, piekła, a fabryki ukazał jako potwory czyhające na człowieka. Uznawszy Łódź jako miejsce nieprzychylne człowiekowi, siedlisko demoralizacji i degrengolady, kontynuował Reymont krytykę tej przestrzeni w innych utworach, eskalując negatywne emocje (_Pewnego dnia, Cmentarzysko_). (shrink)

W ramach badań nad emocjami w tańcu naukowcy koncentrują się głównie na ich ruchowej ekspresji. Niniejszy artykuł traktuje o konceptualizacji emocji w specyficznej praktyce ruchu — języku ruchu Gaga, stworzonej przez izraelskiego choreografa Ohada Naharina, która jest oparta na ruchowej interpretacji werbalnych instrukcji podczas improwizacji tanecznej. System werbalnej komunikacji odgrywa istotną rolę w praktyce Gaga. Emocje w ruchowych wskazówkach funkcjonują implicite i są ważnym elementem pracy z ruchem i ciałem tancerzy. Istotne w refleksji o funkcjonowaniu emocji w języku Gaga (...) są rozważania fenomenologiczne Edmunda Husserla oraz Marice’a Merleau-Ponty’ego na temat ciała, które wpłynęły również na współczesną koncepcję poznania ucieleśnionego. Kluczowym w analizie funkcjonowania emocji w języku ruchu Gaga jest zagadnienie dynamiki ujęte z perspektywy fenomenologicznej oraz językoznawczej. Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że: 1) emocje, choć nie pojawiają się bezpośrednio w instrukcjach Gaga, stanowią ważny element pracy twórczej tancerza; 2) ich funkcjonowanie, rozumienie i ruchowa interpretacja opiera się na metaforycznym rozumieniu różnych aspektów dynamiki; 3) dla zrozumienia funkcjonowania emocji podczas tańca istotne są fenomenologiczne analizy ciała. (shrink)

António Damásio jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych neuronaukowców badających świadomość i emocje. Najnowsza książka portugalskiego badacza Odczuwanie i poznawanie. Jak powstają świadome umysły? stanowi obszerne podsumowanie jego dotychczasowych rozważań na temat roli odczuwania i emocji w kształtowaniu świadomego umysłu. Artykuł jest przeglądem oraz krytycznym omówieniem podstawowych tez i idei zawartych w publikacji. Przedstawiono strukturę książki wraz z syntetycznym omówieniem treści poszczególnych rozdziałów oraz krótką ocenę.

W artykule rozważana jest Spinozjańska koncepcja afektywności w kontekście pytania o pierwotne przedrefleksyjne formy świadomości siebie oraz problemu samopoznania. Autorka przedstawia ideę _conatus _oraz jej związek z emocjami, ukazując potencjał heurystyczny Spinozjańskiego ujęcia sfery bierności. Rozważania skupione są wokół problematycznej kwestii, czy bierność daje nam jedynie niejasną wiedzę o nas samych, będąc niepożądanym stanem, czy też sposób, w jaki afekt zostaje przeżyty i postrzeżony może mieć znaczenie dla samoświadomości, stanowiąc jej pierwotną przedrefleksyjną formę. Nawiązując do hermeneutyki podmiotowości, autorka wskazuje, że (...) struktura fundamentalnej dążności do zachowania swojego istnienia ujawnia się w porządku refleksyjnym jako doświadczenie swoistego wysiłku będące warunkiem samoświadomości. Prezentowane analizy dotyczące Spinozjańskiej koncepcji wpisanej w ludzką naturę dążności do zachowania i powiększenia swojej mocy (_conatus_), której działanie ujawnia się między innymi w przeżywaniu afektów, wskazują także na niemałe trudności interpretacyjne. Spinoza nie wydaje się dostatecznie wyjaśniać stosunku zachodzącego między pragnieniem, stanowiącym wyraz życia, i nadawanym mu znaczeniem należącym do porządku mowy. (shrink)