Artykuł ukazuje polityczność ontologicznego systemu Benedykta Spinozy na przykładzie pojęcia conatus. Autorka broni spójności myśli niderlandzkiego myśliciela polemizując z interpretacją Leszka Kołakowskiego, podług której system Spinozy charakteryzują nieprzezwyciężalne antynomie jednostki i nieskończoności. Jak zostaje wykazane w tekście artykułu, dostrzeżenie fundamentalnie politycznego charakteru ontologicznych pojęć Spinozy pozwala przekroczyć owe antynomie w kierunku spójnej i klarownej interpretacji. Skupiając ciężar wywodu na pojęciu conatus, autorka poddaje analizie dwie antynomie Kołakowskiego. Pierwsza z nich dotyczy problemu trwania i jednostkowości i przedstawia pozorną sprzeczność pomiędzy zasadą (...) samozachowania indywiduów a niepodzielnością substancji. Druga zaś, dotyka kwestii ściśle etycznej – rzekomej niezgodności pomiędzy pragnieniem zachowania się w swym istnieniu a pragnieniem intelektualnej miłości Boga. Autorka wykazuje, że podstawą obydwu antynomii jest zapoznanie polityczności pojęcia conatus, a wraz z nim politycznego wymiaru Etyki. (shrink)

The article deals with the mechanisms of female employment. The author has set herself the task of comparing the conditions of employment of women during the Polish People’s Republic (PRL) and contemporary times. The main aim was to indicate the evolution of labour law relating to women workers from a series of instructions and regulations of the Council of Ministers defining the protection of women's work before 1974, through a variety of general rules applicable to all employees, to the regulations (...) contained in the Labour Code and also current legislation. The article attempts to assess the ethical actions taken by the state to improve the conditions of employment of women in the workplace. The text indicates the importance of the work in the lives of women. Occupational status and income level strongly influenced the behaviour of women, who in many cases took up work intended only for men due to the fact that during PRL it was only such work which would allow them to obtain a higher salary. The article indicates that today there is a special emphasis placed on the prohibition of restricting the employment of women in jobs and on the conditions of the employment of pregnant women. The author of this article has evaluated the legislation introduced by the state, which contributed to the increase in female activity in the labour market. However, in ethical terms of ethical it is very difficult to unambiguously assess the actions taken by the state for the protection of women's work in the PRL, but also in contemporary times. (shrink)

For centuries, women involved in armed operations, wearing uniforms and supporting the army in other ways are among the guarantors of freedom of societies, nations, cultures and generations. Their attitudes towards war, as well as the ways in which they perceive and describe it, make an important contribution to studying this issue. When describing female soldiers, the author analyses their attitudes, motives, the specificity of their stories, as well as their significance for the war narrative.

W artykule szkicuję czynniki sprzyjające przemianie kompleksowego ujęcia relacji kobieta ciężarna – płód, w dualny model tego odniesienia. W pierwszym modelu kobieta i płód są traktowani przez lekarzy jak jeden pacjent, natomiast w drugim także fazom prenatalnym ludzkiego życia przyznaje się moralny status samodzielnego pacjenta. Dualne podejście ma negatywne następstwa dla kobiet brzemiennych, sygnalizowane w tekście w polemice z Susan Mattingly. W drugiej części pracy analizuję podjętą przez Franka Chervenaka i Laurence McCullougha, teoretyczną próbę uzasadnienia statusu płodu jako (...) pacjenta, przy jednoczesnym zachowaniu elementów kompleksowego modelu relacji kobieta ciężarna – płód. Analizy ukazują jej fiasko. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie psychologicznego portretu kobiety końca dziewiętnastego wieku, mistrzowsko uchwyconego w opowiadaniach Arthura Schnitzlera: Die Braut, Fräulein Else i Die griechische Tänzerin. Artykuł odwołuje się do interpretacji filozoficznych, w których dominuje dualistyczny opis nawiązujący do problemu umysłu i ciała rozważanego na gruncie Freudowskiej psychoanalizy. Z jednej strony kobieta jest tu charakteryzowana jako indywiduum determinowane napięciem między psyche a somą, z drugiej zaś strony jako jednostka funkcjonująca w społeczeństwie zdominowanym przez mężczyzn.

W Cesarstwie Bizantyńskim wyłonienie żony cesarza odbywało się w formie konkursu piękności, który stanowił jeden z elementów ogólnej mistyki otaczającej władców Konstantynopola i ich dwór oraz zapobiegał zdobywaniu przez lokalne elity nadmiernych wpływów w otoczeniu władcy państwa. Konkursy te, organizowane wyłącznie dla pierwszych zaślubin pierworodnych synów cesarza, wyłaniały najpiękniejsze i najbardziej cnotliwe kobiety do roli przyszłej cesarzowej. Ceremoniał tego zwyczaju podnosił rangę cesarskich ślubów. Oryginalne źródła bizantyńskie wskazują, że konkursy te odbywały się w latach 788–882, a pierwszy z nich został (...) oficjalnie zorganizowany przez Irenę dla jej syna Konstantyna VI. Kryteria stosowane do wyłonienia zwycięzcy opierały się na kombinacji czynników: wieku, wyglądu, postawy, idealnych rysów twarzy, pełnych wdzięku ruchów i chodu oraz skromnej postawy. Rzymskiemu cesarzowi mogła dorównać jedynie kobieta posiadająca odpowiednie kwalifikacje, a przede wszystkim najbardziej cenioną cnotę tamtych czasów – urodę. Tylko najpiękniejsza kobieta miała przywilej stanąć u boku cesarza. Dwa symbole używane do przypieczętowania wyboru panny młodej to złote jabłko i złoty pierścień. Bizantyńskie konkursy piękności wywierały czarujący wpływ na poddanych cesarstwa w trakcie i po ich istnieniu. Nawet świat kościelny był urzeczony ich blaskiem, a najbardziej intrygujące informacje na ich temat można znaleźć w kronikach świętych. Celem artykułu jest zaprezentowanie sposobu przedstawiania tej ceremonii w oryginalnych źródłach bizantyńskich oraz we współczesnej historiografii. Ponadto zostaną omówione wpływy tego zwyczaju na politykę oraz okoliczności jego zniknięcia. (shrink)

Artykuł dotyczy językowych sposobów prezentowania osiągnięć kobiet, które w latach 1968–1977 znalazły się w finale plebiscytu organizowanego przez redakcję łódzkiego tygodnika społeczno-kulturalnego „Odgłosy”. Pomysłodawcom plebiscytu _Łodzianin Roku_ zależało na tym, by docenić wartościowe działania i ludzi, którzy przyczyniali się do rozwoju miasta. W czasie dziesięciu lat trwania konkursu w gronie stu osób pretendujących do tytułu znalazło się dwadzieścia sześć kobiet. Zagadnieniami wpływającymi na analizę są wybrane elementy teorii językowego obrazu świata, a także konceptualizacja należąca do zasadniczych pojęć z zakresu językoznawstwa (...) kognitywnego. Materiał badań stanowią sylwetki trzynastu łodzianek, które głosami mieszkańców zdobyły tytuł – _Łodzianin Roku_. Zgromadzony materiał został przyporządkowany do sześciu kategorii tematycznych, których nazwy są cytatami z omawianych tekstów prasowych: Kobiety, które „otwierają światy nawet nieprzeczuwalne”; „Liczą się minuty i sekundy…” – o ratowaniu życia najmłodszych; „Najrzadsze z operowych ptaków” – łódzkie śpiewaczki; „Jedna jedyna wybrana dziewczyna! Jadzia” – w kręgach teatru, filmu i tańca; „Oto ile może i potrafi jedna słaba kobieta” – kreatorki łódzkiego życia kulturalnego; „Wypełniałam tylko swój obowiązek”. Zgromadzony materiał pozwolił zaobserwować w jaki sposób opisywano dokonania kobiet ze środowiska naukowego (Anna Rynkowska, Stefania Skwarczyńska, Olga Olgina), które ukazywano jako wizytówki Łodzi, „wychowawczynie pokoleń”, „trwale zrośnięte z uczelniami”. Symbolem nadludzkiej siły i determinacji, osobą dokonującą rzeczy niemożliwych określano na łamach „Odgłosów” lekarza Halinę Krysińską, zaś kobietą – bohaterką była Irena Chojnacka. W gronie wyróżnionych postaci nie zabrakło silnych, zorganizowanych łodzianek mających zdolności przywódcze (Krystyna Kondratiuk – inicjatorka powstawania Muzeum Włókiennictwa, Maria Ryl – współtwórczyni Teatru „Arlekin”, Izabela Nagórko – dbająca o rozwój łódzkich bibliotek, Teresa Skoczylas – kierownik zakładowego ośrodka kulturalnego). Łódzkie śpiewaczki, Teresa Wojtaszek-Kubiak i Teresa May-Czyżowska, były na stronach „Odgłosów” przedstawiane jako „rzadkie operowe ptaki”, promujące Łódź i zachwycające świat talentem. Doceniono także pracę choreograf Jadwigi Hryniewieckiej, założycielki Reprezentacyjnego Zespołu Tańca Związków Zawodowych Włókniarzy im. Harnam oraz zasługi łódzkiej legendy – aktorki Jadwigi Andrzejewskiej. (shrink)

Genealogia jako dziedzina wiedzy badająca więzy rodzinne, zarówno te wynikające z filiacji, jak i te stanowiące konsekwencje małżeństwa, jest tą z nauk pomocniczych historii, która pozwala m.in. spojrzeć na portretowaną w biografii osobę z perspektywy relacji z poszczególnymi członkami rodziny, jak i miejsca, które dana osoba w kręgu rodzinnym zajmowała. Nie inaczej jest w przypadku wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620), którego postać od pewnego już czasu wzbudza coraz większe zainteresowanie badaczy. Jedni skupiają się na jego działalności politycznej, w tym przede (...) wszystkim na wywołanym przez magnata rokoszu, drudzy tematem swoich prac uczynili religijność wojewody i bezpośrednio z nią związaną działalność fundacyjną, inni zaś skupili się na kwestiach o charakterze genealogicznym, w tym na pokazaniu Zebrzydowskiego w kręgu jego rodzinny, zarówno tej najbliższej, jak też dalszej. W ostatni w wyżej wymienionych nurtów wpisuje się niniejszy artykuł, który stanowi odpowiedź na pojawiające się w literaturze nieścisłości dotyczące związków małżeńskich Mikołaja Zebrzydowskiego. W opublikowanych ostatnio pracach pojawiła się bowiem informacja o dwóch małżeństwach wojewody krakowskiego, z których pierwsze miał zawrzeć z nieznaną z imienia kobietą, drugie zaś z Dorotą z Herburtów, która zmarła w 1610 r. Stanowi to konsekwencję niepoprawnie przetłumaczonego, a następnie źle zinterpretowanego wpisu z Metryki Koronnej, o czym też szerzej traktuje niniejszy artykuł. Zawarte we wpisie sformułowanie _ad secundas nuptias _odnosi się bowiem do mogącego zaistnieć w przyszłości hipotetycznego związku małżeńskiego, który łączyłby wdowę po Mikołaju Zebrzydowskim – Dorotę z Herburtów, z innym mężczyzną. Tym samym wpis w Metryce Koronnej nie odnosi się do związków małżeńskich wojewody, a co za tym idzie nie mówi nic o jego rzekomych dwóch małżeństwach. (shrink)

Problem kobiecej tożsamości jest zagadnieniem żywym we współczesnym dyskursie feministycznym. Szczególne miejsce zajmuje on zwłaszcza we francuskiej myśli feministycznej, reprezentowanej między innymi przez liberalną feministkę Élisabeth Badinter. Najnowsza książka filozofki, zatytułowana Konflikt: kobieta i matka, stanowi szczegółowe opracowanie obowiązujących obecnie poglądów na naturę kobiety jako matki, która pragnie także realizować swoje własne, indywidualne potrzeby. Stąd tytułowy konflikt wartości, będący podłożem współczesnego kryzysu kobiecej tożsamości. Początki tożsamościowego myślenia kobiet przypisuje się matce europejskiego feminizmu, Simone de Beauvoir. Badinter, kontynuując tożsamościowe rozważanie (...) de Beauvoir, analizuje wpływ myślenia naturalistycznego i maternalistycznego na obowiązujący obecnie status kobiet. Filozofka zajmuje się także wyjątkowym przypadkiem Francuzek, które ze względu na historyczną specyfikę realiów życia we Francji jako jedyne realizują współcześnie model spełnionej kobiety i zaangażowanej matki. (shrink)

Genetyczne badania prenatalne są najbardziej miarodajnym źródłem informacji o stanie płodu. Prawo do badań prenatalnych przysługuje na podstawie art. 2a ustawy o planowaniu rodziny, który przewiduje swobodny dostęp do informacji i badań prenatalnych. Stanowi ono szczególny przypadek szerszego prawa do informacji o stanie zdrowia. Dopóki płód znajduje się wewnątrz ustroju, jedyną osobą uprawnioną do ubiegania się o badanie, wyrażenia na nie zgody oraz odbioru wyniku jest kobieta. Informacja medyczna jest aksjologicznie neutralna, więc prawo do jej uzyskania nie może być (...) ograniczane przez powoływanie się lekarzy na klauzulę sumienia. Informacja stanowi ponadto konieczną przesłankę rozeznanej decyzji, więc obowiązek jej udzielenia jest jednocześnie obowiązkiem staranności. Niedostarczenie informacji pozbawia możliwości podjęcia rozeznanej decyzji w sprawie zdrowotnej i przez to narusza podstawowe prawo pacjenta. Spowodowanie u pacjentki braku rozeznania przez niedostarczenie informacji stanowi zachowanie naganne. Jedynymi ustawowymi wyjątkami od prawa do pełnej informacji są: dobrowolne zrzeczenie się jej oraz wskazanie zastępczo innej osoby upoważnionej do odbioru niepomyślnych wieści. Przywilej terapeutyczny może wchodzić w grę na etapie przedstawienia wyników badania, niemniej brak ze strony pacjentki upoważnienia osoby trzeciej wyklucza skorzystanie zeń przez lekarza. (shrink)

Wiek osiemnasty – wiek rozumności, wyzwalania umysłu z błędów, doskonalenia i rozwoju ludzkości – często uważa się także za szczególnie istotny czas postępowej dyskusji o kobiecie, jej roli społecznej, czas torujący drogę do jej instytucjonalnej edukacji i w konsekwencji emancypacji. Analizując treści prac znaczących myślicieli Oświecenia, należy jednak dojść do wniosku, że Kantowskie słowa wskazujące jako ideę przewodnią Oświecenia: „Odważ się posługiwać własnym rozumem!”, nie odnoszą się do kobiety. Podmiotem myślenia filozoficznego pozostaje mężczyzna, choć używany w dziełach filozoficznych tego okresu (...) z upodobaniem i konsekwencją termin „człowiek” może pozornie wskazywać na ogólne zainteresowanie obiema płciami i równe traktowanie mężczyzn i kobiet. Kobiety nadal postrzega się jako istoty niższe pod względem umysłowym. Umieszcza się je w pułapce małżeństwa rozumianego jako związek tworzący „jedną osobę moralną”, czy też „jedną osobę duchową”. Zmiany w edukacji kobiet, choć w dobie Oświecenia się dokonały, nadal polegają na kontroli wiedzy im przekazywanej, a nadto wiedzy ukierunkowanej na uformowanie określonych cech związanych z rolą żony i matki. Wskazane zagadnienia w artykule są rozważane na przykładzie trzech myślicieli Oświecenia: J.-J. Rousseau, I. Kanta oraz H. Kołłątaja. (shrink)

In the Jewish tradition dybbuk is the soul of deceased, which takes control on the body of a living person. Its presence revals everlastingly interweaving of life and death. This article shows the connection between phenomenon of dybbuk and Sartre’s love conception; its focusing mainly on issues of the gaze and its relation with imagination. This text also register, that drama The Dybbuk continues romantic tradition, based on category of distance and status of the relation between love and death. Moreover, (...) article takes the problem of Jewish mysticism, in the context of Anski’s drama. What you are, dybbuk? Perhaps you live in each of us. (shrink)

The article contains an analysis of Georg Wilhelm Friedrich Hegel’s interpretation of Antigone by Sophocles contained in The Phenomenology of Spirit. The philosopher develops his concept of a tragic conflict occurring in the world of the Greek antiquity – a conflict between man’s law (a state representing generality) and underground law (a family representing individuality). The laws are embodied by Kreon and Antigone, respectively. Hegel’s interpretation indicates the privileged position of Antigone. The author argues that the heroine of the tragedy (...) is the anticipation of modern subjectivity: Antigone is killed because there is no place for an acting woman in ancient ethics. Hegel’s fascination with Antigone as a manifestation of feminine subjectivity therefore undermines stereotypical allegations about the philosopher’s sexism and patriarchalism. (shrink)

In the first part of my paper, drawing on the works by David Heyd, I argue that, in the choices related to procreation, an autonomous decision of the woman involved should play the key role. In the relation between a healthcare professional, on the one hand, and a pregnant patient, or a patient who intends to become pregnant, on the other – the former is ethically obliged to provide proper help in the decision-making process that should nevertheless be founded on (...) the ethical ideal of a morally good person. The decision should also be informed by the conception of a morally good person endorsed by the woman . In the second part of my paper, I refer to the conception of the sanctity of human life, developed by Ronald Dworkin, to claim that, in a complex medical model, the tendency to equate the fetus with bodily organs should be curtailed as far as the relation between the pregnant woman and the fetus is concerned. The idea of the sanctity of life also serves as the ground on which what I call a ‘procreation epic’ is based. The suggested epic, viewed as a general philosophical framework for the healthcare and reproductive medicine policy, is considered relevant to democratic societies. (shrink)