The starting point of the article is a passage in Tarski’s work entitled The Semantic Concept of Truth and the Foundations of Semantics (1944), in which he points out the difference between the concept of truth and other semantic concepts. According to Tarski, unlike other semantic concepts, “truth” does not indicate a relation but a property (property of sentences). Although Tarski did not elaborate on this claim in his seminal paper, I argue that this passage may be taken as a (...) starting point for further considerations of the essence of truth. In particular, one of the most important issues is the classical concept of truth and the problem of correctly constructing the definition of truth understood as not a relation but a property. (shrink)

Artykuł stanowi próbę analizy listu Pico della Mirandoli O języku filozofów, skierowanego do Hermolausa Barbara. W pierwszej części tekstu zaprezentowano kontekst sporu, czyli znamienne dla epoki napięcie między filozofią a retoryką, oraz krytykę filozofii scholastycznej z perspektywy humanistów. Uwyraźnienie stanowiska Barbara pozwala uchwycić sedno sporu z Pikiem, mianowicie:jakiej prawdy – prawdy o czym – powinniśmy poszukiwać? Do analizy stanowiska Pika posłużyły wypreparowane z jego tekstu opozycje: wnętrze/zewnętrze, prawda/pozór, rozum/zmysły i popędy, filozofia/retoryka-sofistyka, człowiek rozumny/człowiek pospolity. Pozwala to uchwycić myśl Pika jako (...) z założenia paradoksalną: okazuje się, że retoryka zarazem zakrywa istotę rzeczy i ją odkrywa. Jest jednocześnie przeszkodą i nieodzownym narzędziem poznania i wyrażania myśli. Dzieje się tak ze względu na nieuchronną historyczność ludzkiej myśli. (shrink)

Richard Rorty był intelektualistą zdecydowanie świeckim, zdeklarowanym ateistą i antyklerykałem. Pomimo tego w jego wizji utopii liberalnej odnaleźć można pewne tropy, które wskazują na jej związki z religią. W niniejszym artykule staram się zrekonstruować powody, dla których Rorty tak krytycznie ocenia rolę religii w demokracji liberalnej. Podkreślam przy tym, że są one osadzone głównie w specyficznie rozumianym antyautorytaryzmie amerykańskiego filozofa. Następnie zaś przechodzę do wskazania powiązań między projektem liberalnej utopii Rorty’ego a religią, szczególnie chrześcijańską. Argumentuję, że liberalna utopia Rorty’ego jest (...) czymś w rodzaju religii obywatelskiej. Dlatego nieprzypadkowe wydaje się to, że w ostatnim okresie twórczości amerykańskiego neopragmatysty problematyka nadziei społecznej urasta do rangi jednego z głównych tematów. (shrink)

Celem artykułu jest przedstawienie sporu dotyczącego relacji filozofii i teologii w czeskiej myśli międzywojennej (Kozák, Souček, Rádl, Patočka). Omawiam różne sposoby uzasadniania teologii i Objawienia oraz ich związki z filozofią. W tym sporze z jednej strony teolodzy starają się uzasadnić wyjątkowość teologii, a także wykazać jej naukowy charakter. Z drugiej strony, filozofowie pokazują, że teologia oparta na Objawieniu nie może być częścią wiedzy. Historia sporu pokazała, że teologia musi zachować dystans do filozofii, jeśli nie chce wyrzec się swojej istoty, swojej (...) securitatis, która nadeje sens jej istnieniu, co nie znaczy, że jest niewrażliwa na codzienne problemy człowieka. (shrink)

Jan Duns Szkot był myślicielem oryginalnym i wyrafinowanym, żył i tworzył na przełomie XIII i XIV wieku. Jego dociekania dotyczące woli i ludzkiej wolności zrywają z pojmowaniem tych kategorii przez filozofów greckich, przekraczają idee jego scholastycznych poprzedników i stanowią przełom w europejskiej myśli woluntarystycznej. W artykule wyeksponowano trzy oryginalne tezy woluntarystyczne Szkota: że, po pierwsze, wola jest dynamiką, która osiąga swój cel i spełnienie sama w sobie, a nie w przedmiotach zewnętrznych, po drugie, że wolność ma źródło w przygodności ludzkiego (...) istnienia, stanowiąc zarazem istotną własność ludzkiego bytu, oraz po trzecie, że w dziejach filozofii żaden myśliciel bardziej radykalnie niż Szkot nie obstawał za tezą o bezwarunkowej autonomii woli i ludzkiej wolności. To filozoficzne ujęcie zagadnienia ludzkiej wolności zostaje wskazane jako istotny i trwały wkład Dunsa Szkota w nasze pojmowanie człowieka, określając podstawy ludzkiej autonomii i przysługujących człowiekowi niezbywalnych praw. (shrink)

Artykuł nawiązuje do dyskusji wokół uzgodnienia realizmu naukowego z argumentem pesymistycznej indukcji (PI) i jest próbą jej rozwinięcia. Przedstawia propozycję dodatkowej argumentacji na rzecz realizmu naukowego, odwołującą się do pominiętej w realizmie strukturalnym i semirealizmie relacji korespondencji między następującymi po sobie teoriami. Pokazuje, że choć sposób argumentowania przyjęty w dotychczasowej dyskusji, opierający się na strategii divide et impera, trafnie odnosi się do przypadków zmiany teorii podobnych, do zastąpienia teorii optycznej Fresnela teorią elektromagnetyczną światła, to nie jest odpowiedni dla przypadków zmiany (...) teorii, w których poprzedniczka i następczyni pozostają w relacji korespondencji. Rozwiązanie Worralla pomija istotne przesłanki, jakie z tej relacji wynikają dla rozumienia ciągłości teoretycznej. Uwzględnienie specyficznej różnicy zakresu zjawisk w następujących po sobie teoriach, które łączy relacja korespondencji, pozwoliło wskazać inny rodzaj ciągłości między teoriami i sformułować dodatkowe uzasadnienie dla realistycznego stanowiska wobec tego typu zmiany teorii. Wykazano, że w przypadku relacji korespondencji aproksymacyjna prawdziwość teorii i jej ciągłość mają inny charakter niż przyjmowany w strategii divide et impera, gdyż opierają się na innej relacji między następującymi po sobie teoriami. Odwołanie się do ograniczonego zakresu poprzedniczki i jej „lokalnego” względem następczyni charakteru pozwoliło uniknąć niektórych zarzutów, wysuwanych przeciwko argumentom na rzecz realizmu naukowego, odwołujących się do relacji korespondencji. W świetle przeprowadzonych rozważań teza, że zmiana dojrzałych teorii, odnoszących sukces, przeczy ich aproksymacyjnej prawdziwości, nie znajduje właściwego odniesienia do przypadków zmiany teorii, w wyniku której poprzedniczkę i następczynię łączy relacja korespondencji. Przedstawiona argumentacja uchyla zarzut PI w stosunku do tego rodzaju zmiany teorii i nie narzuca niektórych ograniczeń realizmu naukowego wynikających z realizmu strukturalnego. --------------- Zgłoszono: 24/03/2021. Zrecenzowano: 18/06/2021. Zaakceptowano do publikacji: 05/07/2021. (shrink)

Ważnym elementem współczesnej dyskusji pomiędzy realizmem i antyrealizmem naukowym jest próba nadania realistycznej interpretacji historycznemu faktowi zmiany teorii w nauce. Fakt ten według L. Laudana podważa nie tylko najważniejszy argument na rzecz realizmu naukowego, ale i najważniejsze tezy tego stanowiska. Argumentem kwestionowanym przez Laudana jest twierdzenie H. Putnama, że ogromny sukces nauki w przewidywaniu zjawisk i rozwijaniu nowych technologii świadczy przynajmniej o aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych. Laudan wykazuje jednak fakty z historii nauki, gdy odnoszące sukces teorie okazywały się z biegiem (...) czasu fałszywe. Powiązany z tym argument przeciwko realizmowi, zwany pesymistyczną indukcją (PI), głosi, iż skoro przeszłe teorie, które odniosły sukces, okazywały się fałszywe z perspektywy nowszych, to także obecne odnoszące sukces teorie mogą okazać się w przyszłości fałszywe. Podważa to tezę odnośnie związku sukcesu teorii z jej aproksymacyjną prawdziwością. Ważnym wyzwaniem dla realizmu naukowego staje się zatem uzgodnienie jego tez z faktem zmiany teorii w nauce. Najbardziej znaczących rozwiązań tego problemu dostarcza realizm strukturalny zaproponowany przez J. Worralla i semirealizm A. Chakrawarttiego. Oba stanowiska przyjmują tę samą strategię obrony realizmu, zwaną divide et impera, uznającą, że nie całe teorie, lecz tylko ich fragmenty bezpośrednio związane z sukcesem spełniają tezy realizmu. Realizm naukowy w tych sformułowaniach zostaje w znacznym stopniu ograniczony i osłabiony. Celem artykułu jest przedstawienie tych rozwiązań i pokazanie z jednej strony realistycznych odpowiedzi na argument PI, jakich dostarczają te stanowiska, z drugiej ograniczeń, jakie z nich wynikają dla realizmu naukowego. Osłabiona wersja realizmu, jaką one proponują, również nie jest wolna od istotnych trudności, na jakie musi odpowiedzieć zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm. Identyfikacja tych trudności może stanowić wskazówkę dla dalszego rozwoju stanowiska realistycznego. (shrink)

Problem relacji między jednym a drugim podmiotem jest w myśli Sartre’a zagadnieniem kluczowym. Trzon koncepcji francuskiego myśliciela opiera się na bardzo ważnym stwierdzeniu, że owa relacja nie ma charakteru poznawczego lecz egzystencjalny. Istota spotkania polega tu na doświadczeniu samej inności drugiego człowieka, zachodzącym poprzez wpływ, jaki wywiera on na moje własne istnienie. Inny postrzega mnie, więc ja jestem dla niego przedmiotem, który odkrywa granice swojej wolności. Sytuacja ta analogicznie wygląda w relacji odwrotnej, stąd wszelkie relacji ja-ty są według Sartre’a naznaczone (...) konfliktem. (shrink)

W 1983 roku Benjamin Libet wraz ze współpracownikami po raz pierwszy wykazał, że w prostym działaniu dobrowolnym świadoma intencja nie pełni funkcji inicjującej. Czasowy przebieg tego typu działania wskazuje również, że intencja oraz samo działanie to produkty procesów nieświadomych. Na podstawie wyniku Libeta oraz wybranych koncepcji psychologicznych Daniel Wegner zaproponował teorię pozornej mentalnej przyczynowości, w ramach której intencja to rodzaj konstruktu umożliwiającego agentowi zrozumienie własnego zachowania w kategoriach przyczynowych, gdzie jego stan mentalny (intencja) jawi mu się jako przyczyna, a działanie (...) jako skutek. Ujęcie Wegnera rodzi jednak pytanie, jaka jest faktyczna relacja pomiędzy intencjami, a celami kształtującymi nasze decyzje. Biorąc pod uwagę wyjaśnienie amerykańskiego psychologa, nie możemy być pewni, że te dwa elementy mają ze sobą jakiś związek. Może to prowadzić do zaskakującego wniosku, że nasza świadoma wola jest w gruncie rzeczy iluzją. Korzystając z wyników badań Read’a Montague nad mechanizmami ustanawiania i osiągania celów wskazuję na alternatywną możliwość rozumienia roli intencji. Zgodnie z analizą Montague, możemy postulować, że przynajmniej w wybranych przypadkach treść intencji działania oraz przebieg zachowań celowych oparte są na tej samej abstrakcyjnej reprezentacji. Znaczy to, że interpretacja świadomej woli, jako przydatnej iluzji jest za szeroka, gdyż znamy (wskazane w tekście) przypadki, kiedy treść intencji jest tożsama z reprezentacją pełniącą rolę nagrody w systemie ustanawiania i osiągania celów. (shrink)

The aim of this paper is to consider the question about the reasons of the indefinability of truth. We note at the start that a formula with one free variable can function as a truth predicate for a given set of sentences in two different (although related) senses: relative to a model and relative to a theory. By methods due to Alfred Tarski it can be shown that some sets of sentences are too large to admit a truth predicate (in (...) any of the above senses); the limit case being the set of all sentences. The key question considered by us is: what does "too large" mean, i.e. which exactly sets of sentences don't have a truth predicate. We give a partial answer to this question: a set of sentences K has a truth predicate in an axiomatizable, consistent theory T iff for some natural number n, all the sentences belonging to K are equivalent (in T) to Sn sentences. Here the notion of a "too large" set receives a clear and definite sense. However, the case of a model-theoretic truth predicate seems to be more complicated: this second problem we leave as open, indicating only some possible directions of future research. (shrink)

In terms of Arabic philology, the concept of reason performs the function of bonding and is a key to terms such as wisdom, goodness, duty, and autonomy. By using the reason in its proper place, morality that regulates the self (nafs) emerges. The reason, which is seen as the source of spiritual values, has given human beings the quality of being the subject of trust (amana). In Islamic Wisdom, human beings are distinguished from animals by the characteristics of carrying the (...) Trust and having morality. Morality is not a factual but a spiritual value produced by the self. Thus, having reason also requires being moral. Reason, which is related to both matter and meaning, must move in parallel like a clock with morality, which is related to ideas and deeds. The unity of reason and morality is like the two boat oars that must be pulled in order to navigate the boat at the sea. The disruption of this balance leads to the disruption of the order. Islamic wisdom emphasizes that when this dual plane is well established, order and dynamism arise, and when it is disrupted, chaos and stagnation occur. In this paper, the unity of reason and morality relationship in Islamic wisdom is discussed. (shrink)

Drogi dochodzenia do problemu tożsamości ludzkiej istoty są rozmaite. Również jego rozstrzygnięcia są mocno zróżnicowane – dzisiaj bodaj bardziej niż kiedykolwiek. Mimo komplikacji, jakie niosą ze sobą współczesne dynamiczne realia zżycia, nie rezygnujemy jednak z poszukiwań. Dalej wytrwale poszukujemy dobrej odpowiedzi na pytanie: „co to znaczy» byś sobą«?”. Dalej zaprzątają nas warunki konieczne zachowania osobowej tożsamości. Dalej próbujemy określić granice zmian, które jesteśmy w stanie tolerować bez ryzyka utraty tożsamości. Dalej nie jest nam obojętne, kim jesteśmy lub kim się stajemy. (...) W zamieszczonym niżej artykule, inspirowanym m.in. badaniami z zakresu współczesnych neuronauk, szkicuje pewna filozoficzna propozycje zmierzenia się z wyżej wymienionymi pytaniami - propozycje, która co prawda powstała przeszło 60 lat temu, lecz która zarazem nic zgoła nie straciła na aktualności. Przeciwnie, opracowana przez R. Ingardena filozoficzna strategia wydaje się obecnie wyjątkowo skuteczna. Także w odniesieniu do problematyki tożsamości, także w czasach wszechobecnego funkcjonalizmu. (shrink)

Artykuł zawiera rozważania nad zróżnicowaniem tekstów eseistycznych dotyczących problematyki polskości, wynikającym z różnorodnej roli pamięci w poszczególnych koncepcjach narodowej tożsamości. Celem szkicu jest podjęcie refleksji nad relacją, w jaką wchodzą teksty, dające się określić jako tradycjonalistyczne oraz modernizacyjne, z orientacjami esencjalistycznymi i kontruktywistycznymi. Przedmiot analizy zawartej w tekście stanowią przede wszystkim dwie publikacje: Awangardowy konserwatyzm Pawła Rojka oraz Polska: wspólnota fantazmatyczna Agaty Bielik-Robson. Eseje te pozwalają się traktować jako reprezentatywne przykłady złożonych zależności ideowych występujących w obszarze refleksji nad polskością.

The analysis inherent in this text is basic for the construction of Proclus’s system, namely the problem of the relation: the One/Multiplicity. This question is central and constitutes the most meaningful systems of Greek philosophy. The relation: the One/Multiplicity is the starting point in constructing metaphysical systems, it makes that all that is its consequence must have and has a relational nature. This eliminates thinking about the world in terms of isolated, autonomic, and unrelated objects. The considerations in question have (...) shown the most important stages in the problems: the One/Multiplicity, starting from Plato, through Plotinus Porphyry, Iamblichus, down to Proclus. (shrink)

Teoria własności intelektualnej Kennetha E. Himmy ma na celu uzasadnienie prawa naturalnego do intelektualnej "zawartości" dzieł sztuki i wynalazków. Uważa się przy tym dość powszechnie, że ową zawartość stanowią obiekty abstrakcyjne. Himma proponuje modyfikację znanego argumentu Johna Locke'a z uwzględnieniem koncepcji wartości. Utrzymuje, że nawet jeśli obiekty abstrakcyjne istnieją przed ich rzekomym "stworzeniem", to ich "konsumpcja" nie jest możliwa, dopóki wynalazca lub artysta nie wykona określonej pracy. Praca ta ma jego zdaniem być niezbędna dla zapewnienia dostępu do tychże obiektów. Himma (...) interpretuje ten akt jako "tworzenie wartości" które uzasadnia przyznanie wynalazcom i artystom praw własności intelektualnej. W niniejszej pracy założenia na których opiera się teoria Himmy poddane są krytycznej analizie. Argumentuje się, że ludzka praca nie może zwiększyć dostępności obiektów abstracyjnych oraz że pojęcie wartości nie ma do nich zastosowania. Spostrzeżenie to podważa zasadność proponowanej teorii. Ponadto rozważana jest zasadność postulowanych przez Himmę praw. Argumentuje się, że prawa te są niemożliwe do wyegzekwowania w odniesieniu do obiektów abstrakcyjnych i nie implikują praw do kontroli nad obiektami materialnymi. (shrink)

Artykuł dotyczy ukształtowanej przez anglosaski romantyzm przemiany kulturowego obrazu doświadczenia religijnego — przemiany dostrzeżonej w literaturze przez amerykańskiego krytyka literackiego Geoffreya Hartmana. Najważniejsze aspekty tej przemiany to: zwycięstwo modelu poezji kreatywnej nad jej modelem mimetycznym, epitafijność oznaczająca uwrażliwienie na przemijalność świata, naturalizacja nadprzyrodzoności, a także rezygnacja z odpowiedzi na pytania ostateczne. Horyzont poszukiwań sensu tych przemian wyznaczany jest u Hartmana przez quasi-mesjanizm w ujęciu Adorna — przeświadczenie, że wyżej należy cenić różnorodność niepełnych i ułomnych odpowiedzi niż integralność prawd ostatecznych.

W powieściach Officium Secretum. Pies pański Marcina Wrońskiego i Agent Jego Świątobliwości Karola Kowala bohaterami pierwszoplanowymi są „nietypowi duchowni”. Owa „nietypowość” zasadza się na tym, że dominikanie – ojciec Marek Gliński i ojciec Władysław Klonowiejski – zostali wykreowani przez twórców na agentów tajnych służb watykańskich. W odróżnieniu od innych postaci duchownych z kart literatury najnowszej nie pełnią oni funkcji typowo kościelnych, pastoralnych, lecz są duchownymi-tajniakami. Protagonista z dzieła Wrońskiego to zakonny James Bond, który zwerbowany do Officium Secretum, czyli wewnętrznej służby (...) kościelnej będącej spadkobierczynią Inkwizycji, w okresie PRL służył Kościołowi jako podwójny agent (został funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa). Agentem specjalnym jest także ojciec Klonowiejski. W książce Kowala jawi się on jako wszechstronnie wyszkolony wywiadowca Świętego Przymierza, który podróżuje przez dziewiętnastowieczną Europę w celu unieszkodliwienia agenta o pseudonimie „Haman”. Czy osadzenie bohaterów w habitach w przestrzeni występku oraz wszelkiego rodzaju zbrodni należy uznać za kontrowersyjną koncepcję artystyczną? Wnikliwa analiza dzieł Wrońskiego i Kowala pozwala na stwierdzenie, że w tym przypadku – podobnie jak w innych powieściach z kapłanem w roli głównej napisanych w ostatnich dwóch dekadach – nie można mówić o desakralizacji kapłaństwa czy chęci niszczenia autorytetu Kościoła. Kreacje zakonników należy uznać za swoisty znak czasów współczesnych, w których zmniejszenie dystansu między przedstawicielami Kościoła hierarchicznego i wiernymi sprawił, że duchowni poznawani są i oceniani za działalność także poza sferą sacrum. W Officium Secretum i Agencie Jego Świątobliwości „niecodzienna” aktywność bohaterów w habitach jest pretekstem do ujawniania przez twórców nie tylko spraw eklezjalnych – tajemnic działania instytucji kościelnych – ale także mechanizmów działania instytucji państwowych oraz istotnych problemów życia politycznego i społecznego. (shrink)

Mysticism and life. Religious relationship in Michel Henry’s phenomenologyThis article discusses the concept of mysticism in the phenomenology of Michel Henry, which involves the relationship of life and the living, as set against two opposing views on the connection of life to the living: Arthur Schopenhauer’s naturalistic philosophy of life and the religious doctrine of Master Eckhart. In the first approach, life is identical with the will to live, a natural force inherent to everything that is alive. In the other (...) one, life is identified with the Christian God, encompassing all individual livings and constituting the foundation for all creation existing out of him. Hermeneutic analyses carried out in the article consider those texts by Michel Henry which comment on the works of Master Eckhart and Schopenhauer and provide for his own interpretations of them. They aim to show that Henry’s thought involves the religious understanding of mysticism as pertaining to the connection of life and the living identified with the relationship of God and humans. Moreover, the mysticism of life should be distinguished from Schopenhauer’s naturalistic metaphysics of life, while its main inspiration are the Christian teachings of Master Eckhart, therefore the former may be considered as one of the interpretations of the latter. Irrespective of its Christian background, Henry’s thought can be also of interest to non‑Christians, as it presents a way of accessing life through the experience of a living body underlying self‑affectivity, largely forgotten in modern times but which can be revived by communing with art, because aesthetic experience is one of the forms of feeling one’s own being. In Henry’s thought, aesthetics, ethics and religion are closely interrelated, providing an effective remedy for the contemporary cultural crisis. (shrink)