Bu makalenin amacı, kelâm ve felsefe perspektifine sahip olan Elmalılı’nın Hıristiyanların ilah anlayışlarıyla ilgili eleştirilerini değerlendirmektir. Tefsirci olarak bilinen Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın (ö. 1942) kelâmi perspektife sahip bir bilgindir. Hak dini Kur’an dili adlı tefsirinde Ehl-i kitap ile alakalı âyetlerde Hıristiyanlık hakkında pek çok tespit ve değerlendirmede bulunmaktadır. Elmalılı daha çok Âl-i İmrân ve Mâide surelerinin bazı bölümlerinde teslisi değerlendirmektedir. Yaşadığı dönemin sosyolojik, politik, ekonomik ve kültürel durumlarını yorumlayacak ilmî birikimi bulunan Elmalılı, teslîs karşısında tevhîd ilkesini savunmuştur. Elmalılı’ya göre, (...) teslîsin mahiyeti hakkında Hıristiyan mezhepler arasında farklı anlayışlar bulunsa da sonuçta hepsi şirk ortak inancında buluşmaktadırlar. Teslîsin Hıristiyanlığın asli inanç ilkeleri arasında bulunmadığını vurgulayan Elmalılı, onların vahiy eseri olan İncil’i tahrif ederek bu inanca tarihi süreç içinde ulaştıklarına dikkat çekmektedir. O, teslîsin oluşmasında Pavlus’un rolüne ve konuma dikkat çekmektedir. (shrink)

Bu çalışmada genel anlamda sıfatların taallukundan ziyade özel anlamda fiilî sıfatların kudretin mi yoksa tekvînin mi taalluku olduğu meselesi analiz edilecektir. Sadece fiilî sıfatlarla sınırlı olmayan taalluk, aslında zâtî sıfatların her birinin ilgili olduğu alana ilişkin olarak gündeme gelmektedir. Örneğin ilim sıfatının taalluku ile kudretin taalluku birbirinden farklıdır; birinin taalluk ettiğine diğeri taalluk edememektedir. Kelâm âlimleri arasında tartışma konusu olan taalluk ise fiilî sıfatlar hakkındadır. Kelâmcılar Allah’ın yaratması bağlamında fiilleri kudret sıfatından hareketle ele alırken irâde, adâlet, hikmet ve lütuf kavramları (...) üzerinde dururlar. Allah’ın mükellef bir varlık olan insanla ilişkisinde kudret sıfatı ön plana çıkarılır. Kader, hayır ve şer gibi unsurlar ise bu aşamadan sonra gündeme gelmektedir. Bu noktada Eş’arîler fiilî sıfatların kudretin taalluku olduğunu savunurken Mâtürîdîler bunun tekvînin taalluku olduğunu benimsemektedirler. Kuşkusuz bu tartışmalarda ilahî kudretin mutlak olması merkezi önemi haiz olmaktadır. Burada kudretin mutlak olması kelâm ekollerinin teorilerini ortaya koyarken belirleyici bir unsur olduğunu ilave etmek gerekmektedir. Yukarıda söylenenler ışığında âleme ilişkin ilahî müdahaleye dair tartışmalarda Mu‘tezilî, Eş‘arî ve Mâtürîdî kelâm âlimlerinin görüşlerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Mu‘tezile, Allah’ın mutlak kudretinin âleme taallukunu aslah prensibiyle, Eş‘arîler bu müdahalede mutlak kudretin belirleyici olmasıyla, Mâtürîdî kelâmcılar ise Allah’ın âleme müdahalesini hikmet kavramıyla açıklamaktadırlar. Eş’arîler’in tekvîn ve kudret sıfatları bağlamındaki itirazlarının son noktasını “taalluk” oluşturmaktadır. Bu çalışmada ilgili kelâm ekollerinin görüşleri karşılaştırılacak, elde edilen bilgiler çerçevesinde bazı değerlendirmeler yapılacaktır. (shrink)