Adudüddîn el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-vaz‘iyye adlı eserinin esas konusunu oluşturan müphem lafızlar meselesi müteahhir dönem İslâm düşüncesinin iki büyük ismi olan Sa‘duddîn et-Teftâzânî (ö. 792/1390) ile Sey- yid Şerîf el-Cürcânî (ö. 816/1413) arasında mantık ve dil felsefesi açısından ciddi bir ihtilaf konusuna dönüşmüştür. Tartışmanın izleri geç dönem Osmanlı filozoflarından İsmail Gelenbevî (ö. 1205/1791) ve şârihlerine kadar takip edilebilmektedir. Bu makalede ben; söz konusu tartışmayı, çağdaş dil felsefesindeki bağlam duyarlı terimler prob- lemine atıfla ele alıyorum. Yazı boyunca hem Îcî’nin risalesini izleyen (...) literatürü kullanarak konunun dil felsefesi geleneğindeki seyrini hem de mantık eserlerine müracaatla Teftâzânî’nin bu tartışmayı nasıl bir mantık meselesine dönüştürdüğünü inceliyorum. Böylece Teftâzânî’den Gelenbevî’ye kadar bazı filozofların, bağlam duyarlı terimlerin mantıksallaşmasına yönelik katkı veya eleştirilerini göstermeyi amaçlıyorum. (shrink)

Bu çalışma İslam mantık literatüründeki kavramlar ve önermeler arasındaki kaplamsal bağıntıları konu edinir. Kavram bağıntıları klasik mantığın iki önemli konusu olan tanım ve kıyas alanlarında önemli bir yer tutar, çünkü bir tanım cümlesinin kavramları arasındaki genellik-özellik ilişkisi onun sahihliğini denetlemede, kıyasın kavramları arasındaki ilişkiler de onun tutarlılığını denetlemede işe yarar. Önerme bağıntıları ise bir kıyasın geçerli netice vermesindeki özel şartları belirleyen öncülün tespiti için önemlidir. Bu makalede giriş olarak bağıntıların ne olduğunu açıkladıktan sonra, kavramlar ve önermeler arasındaki bağıntıların İslam mantık (...) geleneğindeki tarihsel gelişimini ayrı başlıklar altında ele alıyoruz. İslam mantıkçıları kavramlar ya da önermeler arasında oluşabilecek dört bağıntıyı “en-nisebü’l-erba‘” terimiyle ifade ederler. Bu terimin altında toplanan dört bağıntı biçimi şunlardır: Tam kapsama-kapsanma bağıntısı (umûm ve husûs mutlak), kısmî kapsama-kapsanma bağıntısı (umûm ve husûs min vech), eşitlik (müsâvât) ve ayrıklık (mübâyenet) bağıntıları. İslam mantıkçıları benzer şekilde bağıntıların, önermeler arasında kipleri ve doğruluk kriterlerine göre de ortaya çıkabileceğini düşünerek bu meseleyi daha ayrıntılı biçimde ele almış ve genişletmiştir. (shrink)