Is j s mill's concept of liberty basically utilitarian? the 'utilitarian' justifies action if it promotes the ends of happiness or pleasure. But for mill liberty is neither defined nor justified by reference to any felicific calculus. Rather, His concept of liberty seems to be based on (1) natural rights theory and (2) a consideration of its social benefits.

Straipsnyje atskleidžiu tam tikrą pragmatizmo ir egzistencializmo suderinamumą tiesos sampratos aspektu. Siekdamas pagrįsti šį suartėjimą, tyrinėju Jameso pragmatinį metodą ir Nietzschės kritinį požiūrį į „valią tiesai“. Abu mąstytojai stoja prieš absoliučios, fiksuotos ir praktinių individo poreikių nepaisančios tiesos idėją. Atitinkamai, abu jie teigia, kad tiesa, suprantama ikiteoriškai, yra procesas, imanentiškas konkrečiai subjektų gyvenimo patirčiai. Pasitelkdamas pragmatinius ir egzistencialistinius svarstymus, aš kritiškai tyrinėju, kaip šie filosofai kvestionavo tiesą individo kaip veikėjo egzistencijos kontekste.

Artykuł omawia analizę fenomenu życia religijnego w filozofii Williama Jamesa (1842-1910). Wskazano na kalwińskie korzenie twórcy pragmatyzmu a zwłaszcza na prezbiteriański schemat zwany sylogizmem praktycznym, który w powodzeniu życiowym szukał potwierdzenia posiadania łaski religijnej. Twórca pragmatyzmu, rozpoczął swoje badania od analizy przeżyć ludzkich z perspektywy psychologicznej. Pod koniec życia coraz więcej uwagi poświęcił analizie fenomenu życia religijnego. Poglądy swoje wyłożył w wykładach edynburskich w roku 1901, które zostały wydane w książce Doświadczenia religijne. Analizie przeżyć religijnych poświęcone są też końcowe partie (...) Pragmatyzmu (1907). James wskazuje na znaczenie przeżyć religijnych w życiu człowieka. Uważa, że istotę religii stanowi poczucie zależności, odczucie obecności tego, co nadprzyrodzone. W religii nie chodzi o dogmaty, instytucje czy rytuały, lecz o pożytek, jaki przynosi ona jednostce, porządkując jej życie. Głównym celem religii pozytywnych jest wyzwolenie człowieka od zła. Tak opisana religijność jawi się jako swoista sapientia, życiowa mądrość, która porządkuje ludzkie życie i wnosi w nie wartość dodatnią. Stąd takie rozumienie religii zostaje określone w artykule mianem sapientia pragmatica. (shrink)

The paper discusses the view of William James on the contribution of will to our decisions to act. According to James, our voluntary action, which for him is strongly connected with an intention to do something, occurs when the subject of the action knows its sensorimotor effects. An attempt has been made to defend James’ view and rebut popular criticisms aiming to undermine the role of knowledge in voluntary action. The paper also offers to identify a contemporary context for the (...) ideomotor theory of action. It is argued that such a context is provided by the enactive theory of perception. (shrink)

Manipulation is a phenomenon examined from perspectives of various scientific disciplines. Applying logic and the knowledge about different sociotechniques can become a way to better understanding of this phenomenon. By analyzing goal-oriented actions within social situations as models of influence that are based on probability and dynamic adaptation to various variable conditions can become a successful method for more thorough research within human societies.

In his paper, the author analyses some premises of liberal concept of equality and its philosophical origins. He attempted to show affinities and differences between liberal and conservative approaches to legal equality. He argues that economic inequality is compatible with political and legal liberties within conservative political philosophy. Victorian lawyer James Fitzjames Stephen proved that fraternity is an ambiguous ideal conceived from utilitarian perspective mainly because that it would be political naïvete to expect love from our citizens instead of justice (...) and respect. (shrink)

Przedmowa Problematyka związana z zależnościami przyczynowymi, ich modelowaniem i odkrywa¬niem, po długiej nieobecności w filozofii i metodologii nauk, budzi współcześnie duże zainteresowanie. Wiąże się to przede wszystkim z dynamicznym rozwojem, zwłaszcza od lat 1990., technik obli¬czeniowych. Wypracowane w tym czasie sieci bayesowskie uznaje się za matematyczny język przyczynowości. Pozwalają one na daleko idącą auto¬matyzację wnioskowań, co jest także zachętą do podjęcia prób algorytmiza¬cji odkrywania przyczyn. Na potrzeby badań naukowych, które pozwalają na przeprowadzenie eksperymentu z randomizacją, standardowe metody ustalania zależności przyczynowych (...) opracowano na początku XX wieku. Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się w przypadku badań nieeksperymentalnych, gdzie podobne rozwiązania pozostają kwestią przyszłości. Zadaniem tej książki jest podanie warunków, które powinny być spełnione przez te rozwiązania, oraz sformułowanie proceduralnego kryterium zależności przy¬czynowych jako szczegółowej realizacji tych warunków. Pociąga ono waż¬kie konsekwencje dla filozofii i metodologii nauk, które ujawnia – podany w Części II – zarys me-todolo¬gii proceduralnej. W literaturze przedmiotu brakuje w miarę wszechstronnego i systema¬tycznego omówie¬nia najnowszych filozoficznych i metodologicznych dys¬kusji na temat przy¬czynowości, co niech będzie wytłumaczeniem, dlaczego w niektórych punktach obecnej książki szczegółowo referuję trudno dos¬tępne teksty źró¬dłowe. Przymiotnik „proceduralny” używam tu w znaczeniu węższym niż Huw Price (w którego pracach właściwszy byłby termin „kryterialny”) dla podkre¬ślenia – zgodnie z łacińskim źródłosłowem procedo – że dla ustalenia przy¬czyny niezbędne jest podjęcie przez uczonych określonych interakcji z ba¬daną rzeczywistością. Zalążki zamysłu prezentowanego w tej książce przedstawiłem podczas warsztatów filozoficznych „Philosophy and Probability” w roku 2002, zor¬ganizowanych przez Instytut Filozofii Uniwersytetu w Konstancji. Wdzięczny jestem uczestnikom tych warsztatów za uwagi, a przede wszyst¬kim następującym osobom: Luc Bovens, Brandon Fitelson, Alan Hájek, Stephan Hartmann oraz Jon Williamson. Podczas międzynarodowej konferencji „Analytical Pragmatism”, zorgani¬zowanej w Lublinie w roku 2003 przez Wydział Filo¬zofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odniosłem swoją koncepcję do prac Nancy Cartwright. Szczególnie inspirujący okazał się komentarz Huw Price’a do mojego referatu i przeprowadzona z nim dysku¬sja. Ujęcie koncepcji metodologii proceduralnej na szerszym tle współ-czes¬nego nurtu empirystycznego w filozofii nauki przedstawiłem w roku 2004 podczas konferencji „5th Quadrennial Fellows Conference”, zorgani¬zowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu. Szczególnie pomocne w dalszych moich pra¬cach były uwagi Jamesa Bogena, Janet Kourany, Jamesa Lennoxa, Johna Nortona, Thomasa Bonka, Jana Woleńskiego i Johna Worralla, za które wyra¬żam swoją wdzięczność. Korpus książki powstał podczas mojego stażu w Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu, który odbyłem jako stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w roku akademickim 2004-2005. Uczestniczyłem w tym czasie w życiu naukowym Centrum i w pracach badawczych zespołu z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Carnegie-Mellon w Pittsburghu kierowanego przez Clarka Glymoura. Na jego ręce składam podziękowanie za wiele po¬mocnych uwag do moich wy¬stąpień oraz tekstów i za dyskusje przede wszystkim z nim samym i z jego najbliższymi współpracownikami: Peterem Spirtesem oraz Richardem Scheinesem, a także pozostałymi członkami tego zes¬połu, doktorantami i uczestnikami seminarium badawczego „Causality in the Social Sciences”. Za wieloletnie wsparcie, wielopłaszczyznowe inspiracje towarzyszące pi¬saniu tej książki, a także liczne pomocne uwagi do jej wcześniejszych wersji dziękuję przede wszystkim Księdzu Profesorowi Andrzejowi Bronkowi oraz Księdzu Profesorowi Józefowi Herbutowi, współprowadzącemu seminarium doktorskie w Katedrze Metodologii Nauk Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego im. Jana Pawła II, jak również pozostałym uczestnikom tego semina¬rium. Dziękuję mojej Żonie, dr Annie Kawalec za wiele wysiłku włożonego w ulepszenie redakcji – językowej i merytorycznej – obecnej książki. Książkę tę można czytać na kilka sposobów. Czytelnikom zainteresowa¬nym przede wszystkim prowadzeniem badań empirycznych polecałbym rozpoczęcie od Rozdziału 2. i kontynuację pozostałych rozdziałów Części I, a następnie Dodatków. Czytelnikom zainteresowanym problemami filozo¬fii i metodologii nauk polecałbym rozpoczęcie lektury książki od Części II i uzupełniającą lekturę Rozdziału 2., a następnie Wprowadzenia i Zakończenia. Czytelnikom mniej zainteresowanym zagadnieniami teoretycznymi pole¬całbym zapoznanie się z fascynującymi dziejami odkrycia przyczyn cholery przez Johna Snowa, które rekonstruuję w Rozdziale 1. W dalszej części nato¬miast polecałbym przejście do Wprowadzenia i Zakończenia, które w mniej specjalistyczny sposób przybliżają proponowane tu rozstrzygnięcia. Tekst książki nie był dotąd publikowany. Wyjątkiem są pewne fragmenty Rozdziału 8. oraz 9., które w zmienionej postaci ukazały się w Rocznikach Filozoficznych (Kawalec 2004). -/- Lublin, luty 2006 r. (shrink)

Straipsnyje svarstoma galimybė, ar ritmo konceptas, funcionuojantis Gillesio Deleuze’o ir Félixo Guattari tekstuose, negalėtų padėti atsekti minties judėjimo linijų nuo filosofijos link skirtingų meno formų ir atgal. Pradedant nuo dinaminės problemų ir sąvokų kartografijos, kurią kaip tinkamą tokiems minties eksperimentams įžvelgė Anne Sauvagnargues, Jamesas M. Buchananas, Ronaldas Bogue, Stephenas Zepke, šiame tyrime siūloma sąvoka ritmas yra tinkama kaip siejamoji galimų filosofijos ir įvairių menų sankabos jungtis. Ritmas Deleuze’o ir Guattari tekstuose tampa filosofine sąvoka ir įgauna ontologinį statusą, transcenduojantį siauras (...) filosofijos ir meno apibrėžtis. Ji funkcionuoja tarpinėje teritorijoje: tarp minties, garso, žodžio ir vaizdo, meno kūrinio, filosofijos, gyvenimo. Būtent žvelgiant iš tokios ontologinės perspektyvos, ši sąvoka įgauna galią atverti ne horizontaliuosius, o vertikaliuosius, genealoginius meno kaip tapsmo aspektus. (shrink)

Questo saggio, risultato del lavoro seminariale svolto presso la Fondazione Centro Studi Campostrini, avanza una proposta teoricasulla base di un’ipotesi. L’ipotesi è che quando usiamo il vocabolariodella credenza diciamo qualcosa di specifico e irriducibile adaltre nozioni. Alla ricerca del nucleo di irriducibilità e specificitàdella credenza Giuseppe Di Salvatore scarta tutte quelle forme dicredenza che dipendono in maniera più o meno diretta da unaconsiderazione in termini di conoscenza o da un’implicazione dellaverità. Se alcuni tipi di giustificazione della credenza possono essereutili a (...) individuarne l’irriducibilità, solo le credenze primitive, unacomplessa nozione di “credenza soggettiva” e un originale modellofiduciario della credenza fungono da buoni candidati per difenderela specificità della credenza. Dopo la discussione di alcune tesi diLudwig Wittgenstein e il ricorso a fonti eterogenee, da William Jamesa Henry Habberley Price fino a Niklas Luhmann, l’autore proponela nozione originale di “credenza progressiva” come il migliorcandidato che confermi l’ipotesi di partenza. In essa una precisaidea di rischio e la fiducia, al cui dibattito è dedicata un’ampiaattenzione, contribuiscono a delineare la credenza progressivainsieme ad alcuni suoi aspetti soggettivi, così profilandola comeuna postura sperimentale. Il saggio si completa con una riflessionesulla peculiarità della questione filosofica della credenza religiosa,la quale viene approcciata nella sua preliminare generalità, quindiconfrontata con la credenza progressiva. (shrink)

Moje zainteresowanie pracami i dziełem Michaiła Bachtina oraz Eugena Rosenstocka-Huessy bierze swój początek z odkrycia, ze obaj myśliciele zgodnie twierdzili, iż religijna moc języka oraz mowy wyrasta z różnorodnych kryzysów życiowych. Theoria przez nich stworzona zbudowana jest na gruncie praxis i czerpie swą siłę ze zderzenia doświadczeń duchowych i intelektualnych obu filozofów z rewolucyjnym wrzeniem otaczającej ich współczesności. Wykład niniejszy to próba nawiązania dialogu z osobami podzielającymi podobne zainteresowania i troski. Pisząc go kierowałem się także pragnieniem zaabsorbowania uwagi moich słuchaczy (...) przedstawione w nim istoty metalingwistyki głoszonej przez „nieortodoksyjnego" prawosławnego teoretyka literatury i filozofa języka, Michaiła Bachtina, oraz znaczeniem metanomiki opracowanej przez „rewolucyjnie konserwatywnego" chrześcijańskiego myśliciela mowy i filozofa społecznego, Eugena Rosenstocka-Huessy. Zamiarem moim jest przedstawienie roli, jaką społeczno-religijne modele filozofii i socjologii oparte na mowie i języku mogą^ odegrać w dążeniach do zaprowadzenia pokojowego współistnienia na całej naszej planecie. Ten właśnie obszar zainteresowań został określony przez Williama Jamesa, amerykańskiego filozofa pragmatyzmu, mianem „moralnego równoważnika wojny”. Przywołując na pamięć ogromną rzeszę myślicieli, których prace odnoszą się bezpośrednio do wyznaczonego tu obszaru – a w pewnych przypadkach noszą znamiona dzieła prekursorskiego – nie możemy poprzestać na wymienieniu tylko nazwiska Williama Jamesa. Inne wielkie postaci to: Charles Sanders Pierce, George Herbert Mead, a także myśliciele podejmujący zagadnienia, które później stały się treścią filozofii Rosenstocka-Huessy, tj. Giovanni Battista Vico, J. G. Hamann, Comte de Saint-Simon oraz Giuseppe Ferrari. (shrink)

Artykuł stanowi przegląd recenzyjny książki Victora Kaptelinina Affordances and Design, w której omówiono koncepcję afordancji w interakcji człowiek–komputer. Adresowany do polskiego czytelnika, umożliwia mu zorientowanie się w podstawowych relacjach i różnicach między filozofią i psychologią ekologiczną a teoriami projektowania, głównie na przykładzie pionierskiej propozycji Jamesa Gibsona i koncepcji Donalda Normana, w pewnym odniesieniu do szerszego kontekstu.