This paper recalls a less known aspect of Hegelian philosophy of religion consisting in the radical critique of Christendom. Hegel criticized first of all Roman Catholic Church unlike Protestantism. Hegel underlined no biblical legitimization of church institution and therefore interpreted Christianity as a voluntary association but not as a mass institution. He also indicated negative implications of positive religion’s ethics. His views were characteristic for critical philosophy of religion developer since the 17th till the 19th century. Today Hegel’s views may (...) be relevant in debates on political secularization explaining genesis of important stream in Western Europe which questions meaning of authorities especially religious. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest krytyczna prezentacja głównych tez pewnej wersji współczesnego deizmu, zaproponowanej przez Roberta Corfe’a, autora książki Deism and Social Ethics: The Role of Religion in the Third Millennium. Nie jest to prosta kontynuacja osiemnastowiecznego angielskiego deizmu Jana Tolanda i Mateusza Tindala. Deizm Corfe’a jest refleksją filozoficzną, biorącą pod uwagę osiągnięcia współczesnych nauk przyrodniczych. Autor podejmuje taką refleksję w przekonaniu, że główne zagrożenie światowego pokoju wypływa z konfliktów między przedstawicielami religii monoteistycznych: chrześcijaństwa i islamu. Jego zdaniem głównym zadaniem (...) współczesnego deizmu jest budowanie porozumienia ponad religiami poprzez odwołanie się do racjonalnej perswazji, możliwej do przyjęcia przynajmniej przez niektórych przedstawicieli tych religii. Proponowana wersja deizmu miałaby być globalną etyką, odniesioną do nieosobowego kosmicznego Bóstwa (Dobra), zrywającą ze wszystkimi nadnaturalnymi religiami, które Corfe oskarża o kultywowanie irracjonalizmu, szkodliwego samego w sobie. Mimo że deizm Corfe’a nie przeradza się w ateizm, wbrew zapewnieniom autora Deism and Social Ethics nie stanowi skutecznej zapory przeciw temu ostatniemu. Autor niniejszego artykułu pokazuje, że koncepcja Corfe’a nie jest wewnętrznie spójna, jest niedopracowana teoretycznie i w znacznie mniejszym stopniu racjonalna, niż się Robertowi Corfe’owi wydaje. W istocie nie stanowi ona przekonującej alternatywy dla religii monoteistycznych takich jak chrześcijaństwo. (shrink)

Religious beliefs and religion are usually interpreted in terms of their social functionality and motivating social cooperation, as well as in terms of their alleged truthfulness. Here I suggest interpreting religious beliefs and religion with regard to their psychological function. I claim that their pro-social function is an accidental property, reducible to some mechanisms of tribal psychology, rather than a feature of religion itself. I emphasize that the epistemic function is not the main function of religious beliefs and religion. These (...) beliefs are in some sense immune to critique due to their merely psychological function. Throughout my paper I refer to the cognitive science of religion. (shrink)

Wśród prekursorów nowoczesnej nauki o religii David Hume zajmuje szczególne miejsce. Znany jest bowiem nie tylko jako dociekliwy badacz racjonalności religii, należącej do kluczowych problemów filozofii religii, ale także badacz naturalnych podstaw religii, zaprezentowanych zwłaszcza w „Naturalnej historii religii”. Jednym z najważniejszych dokonań Hume’a jest wyraźne oddzielenie, a zarazem komplementarność, dwóch sposobów badania religii, z których jeden koncentruje się na racjach wierzeń religijnych, zaś drugi na przyczynach występowania określonych wierzeń i praktyk. W wystąpieniu swoim (...) argumentuję, że Hume’owski sposób myślenia o religii nie tylko stanowił ważny etap na drodze do nowoczesnej nauki o religii, ale również wykazuję, że ta ostatnia w znacznym stopniu inspirowała się i nadal inspiruje Hume’owską krytyką religii. (shrink)

W niniejszym artykule ukazana została polemika polskiego filozofa Wojciecha Dzieduszyckiego z jednym z postępowych haseł głoszonych w XIX wieku. Hasło to sam Dzieduszycki określił jako „bezwyznaniowość”. Autor artykułu analizuje argumentację Dzieduszyckiego co do negatywnych skutków wyrugowania religii z życia publicznego, zarówno w przeszłości, jak i w czasach mu współczesnych, a także ukazuje pozytywną rolę religii w życiu jednostek, państw, narodów, a nawet całych cywilizacji. Bez religii bowiem, twierdził polski myśliciel, społeczności degradują się i obumierają. Ciekawa, a współcześnie (...) bardzo ważna dyskusja o roli religii w życiu społecznym, została w artykule zestawiona z propagowaną przez Dzieduszyckiego ideą „mesjanizmu polskiego”, jak również z obecnymi dziś w kulturze i polityce propozycjami radykalnej laicyzacji. (shrink)

Jedyną, bezwzględnie dobrą rzeczą jest dobra wola. Jedyną rzeczą wartą zachodu, której od człowieka można oczekiwać, jest wysiłek podjęcia wszelkich starań, służących rozwinięciu predyspozycji do dobra, zawartych w ludzkiej naturze. Jedyną prawdziwą religią jest wiara moralna rozumiana jako „niezbędne zaufanie w Boską pomoc ze względu na wszel­kie dobro, które przy naszych najuczciwszych staraniach nie jest jednak w naszej mocy". Z pewnością jest wiele powodów, jakie usprawiedliwiają narzekania na jednostronność Kaniowskiej filozofii religii. Nie ulega jednak wątpliwości, że odrodzenie moralne człowieka (...) nie jest dla religii zadaniem marginalnym. Według Kanta jest to jedyne istotne zadanie religii, które, jak wierzą chrześcijanie, zostało pierwotnie zrealizowane w osobie Jezu­sa z Nazaretu. Czy chrześcijaństwo poniosłoby szkodę, gdyby uznać je za zadanie jedyne; czy uchybilibyśmy mu, uznając, że podczas realizacji tego zadania nie trzeba pokładać zaufania w - zawsze przecież wątpliwym - hi­storycznym objawieniu?Większa część refleksji na temat religii w pismach Kanta ma charakter czysto negatywny. Krytyka dowodów na istnienie Boga, polemika z trady­cyjnymi sposobami uprawiania spekulacji metafizycznej czy dyskusja na te­mat prawa do wypowiadania się w sprawach religii i interpretacji Pisma św. służą tylko dostarczeniu miejsca dla wiary moralnej. Kant konsekwentnie pokazuje, czym religia nie jest, i równie uporczywie powtarza, czym powinna być. Bez wątpienia w wielu wątkach filozofia re­ligii Immanuela Kanta jest kontynuacją oświeceniowej refleksji nad religią, choć na tle epoki zajmuje pozycję szczególną - w pismach królewieckiego filozofa koncentrują się bowiem najważniejsze problemy filozofii religii, uzyskując klasyczne rozwiązania. (shrink)

This text refers to the reluctance Polish philosopher, Marian Zdziechowski, to the philosophy of Friedrich Nietzsche. Zdziechowski ignored Nietzsche’s achievements, thoughthim to be overtly harmful. The text argues that if he paid a little more attention to the thought of German philosopher, he could noticed a lot of valuable thoughts to yourself. These are mainly: criticism of German society, pessimism as a starting point in reflections, the criticism of the Church, as well as analysis of the Jewish people.

Artykuł stanowi odpowiedź na dziesięć tekstów, w których zgłoszono zarzuty lub uwagi do mojej książki Między ukryciem a jawnością. Esej z filozofii religii i teologii filozoficznej (Wojtysiak 2023). Odpowiedź podzieliłem na trzy grupy tematyczne: teistyczny argument z wielkiego faktu wiary, krytyka ateistycznego argumentu ze zła oraz obrona religii z jej testymonialnego charakteru. W pierwszej części artykułu bronię tezy, że mój teistyczny argument z wielkiego faktu wiary jest, pomimo wysuniętych trudności i dzięki jego ulepszeniom, silniejszy od (sformułowanego przez (...) J.L. Schellenberga) ateistycznego argumentu z faktu niewiary. Wciąż uważam, że teizm najlepiej wyjaśnia fakt powszechności i trwania wiary w Boga lub „czegoś” do Niego podobnego. W drugiej części artykułu uzasadniam tezę, że właściwie rozumiana zasada łaski kreacyjnej zarówno pozwala spodziewać się zła w świecie (w podobnym stopniu co ateizm), jak i nie narusza naszych intuicji na temat dobroci Boga. Dodatkowo bronię racjonalności wiary w stan „pierwotnej sprawiedliwości”. W trzeciej części podtrzymuję swoje przekonanie, że religia jest jedną z tych dziedzin życia, w których jesteśmy skazani na wiedzę testymonialną. Dlatego religia ma prima facie wartość poznawczą. (shrink)

Stanley Cavell (1926–2018) jest jednym z tych filozofów, którzy świadomie wychodząc od założenia wzajemnego dopełniania się filozofii i literatury, rozwijają swą refleksję teoretyczną na przecięciu obu tych dziedzin, traktując ową refleksję jako formę pisarstwa. W opinii Cavella literatura w niczym nie ustępuje poznawczo filozofii w kategoriach wartości poznawczych. Cavell posuwa się nawet do zakwestionowania zasadności sztywnego, nieprzezwyciężalnego podziału na te dwie dziedziny, zaś własne pisarstwo określa mianem krytyki epistemicznej, będącej swego rodzaju krytyką literacką. Choć sam wywodzi się ze szkoły analitycznej, (...) Cavell pozostaje niezwykle krytyczny wobec tej tradycji filozofowania, zarzucając jej, jak sam to ujmuje, „zapomnienie o ludzkim głosie”, utratę kontaktu z rzeczywistością, jak również wyalienowanie się z życia – ostatecznie nazywając filozofię analityczną „dyscypliną najbardziej obcą życiu i pisaniu”. Równocześnie sam zwraca się ku tradycji kontynentalnej, próbując połączyć te dwie odmienne tradycje intelektualne w ramach własnej refleksji filozoficznej. Tak oto Cavell sytuuje się na skrzyżowaniu rozmaitych obszarów i nurtów intelektualnych, zaś jego pole badawcze jest niezwykle szerokie i zróżnicowane – obejmuje filozofię, literaturę, film, teatr i muzykę. W niniejszym artykule zamierzam skupić się na kilku wybranych aspektach dzieła Cavella, nadal nie do końca rozpoznanych w ramach poświęconych mu studiów – takich jak użytek z pojęć filozoficznych oraz wybrane metody, wykorzystywane przez Cavella do interpretacji tekstów literackich, jak problem parafraz, metoda literalizacji języka (w kontekście Cavellowskiej analizy _Końcówki _Becketta), problem dzieła otwartego, zagadnienie zwyczajności związane z Cavellowską wersją filozofii języka potocznego (w kontekście wybranych cech filozofii Wittgensteina). Pod koniec tekstu kilka uwag poświęcam również hermeneutyce Cavella i sugeruję kontekst, w jakim można ją powiązać z innymi nurtami filozofii, zwłaszcza z filozofią Innego, wypracowaną przez Emmanuela Levinasa. (shrink)

Author: Herbut Józef Title: DIRECTIONS AND PROBLEMS IN THE PHILOSOPHY OF RELIGION (Filozofia religii: jej problematyka i jej odmiany) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.15, number: 2011/4, pages: 911-917 Keywords: PHILOSOPHY OF RELIGION, ANALYTIC PHILOSOPHY OF RELIGION, PHENOMENOLOGY OF RELIGION, DEFINITION OF RELIGION, RELIGIOUS BELIEFS, RELIGIOUS LANGUAGE Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:The main task of the philosophy of religion is to adequately define the concept of religion – it should (...) be comprehensive enough to cover all historically known forms of religion and restrictive enough to exclude any other cultural forms which are only similar to religion. How we understand the nature of religious beliefs (their propositional, volitional and emotional content) determines the method of philosophizing about religion. The religious doctrine plays a decisive role in religion, in one way or another motivating and justifying moral norms and worship practices. Traditionally oriented philosophers of religion have been chiefly interested in reasons for accepting a religious doctrine and in metaphysical problems; analytical philosophy of religion has brought into focus the semiotics of religious propositions. (shrink)

В сборнике представлены работы, посвященные опыту истории государственно-конфессиональных отношений в России, а также проблемам свободомыслия в истории религиозной и общественно-политической жизни, теории и практике марксистско-ленинского атеизма.

Głównym celem artykułu jest analiza fenomenu sekularyzacji w pismach Rainera Marii Rilkego i Gianniego Vattima oraz prezentacja etyki miłosierdzia, zbudowanej na fundamencie religii w wersji słabej, pozbawionej wymiaru nadnaturalnego. Wielu naukowców przyznaje, że w ostatnich latach nastąpiło załamanie paradygmatu sekularyzacji. Okazało się, że nowoczesność i współczesna rewolucja technologiczna nie muszą koniecznie prowadzić do nieuchronnej śmierci religii. Coraz częściej mówi się dzisiaj o desekularyzacji i powrocie religii w zmienionej formie. Najgłębsze znaczenie sekularyzacji dotyczy nie tyle słabnącej obecności (...) class='Hi'>religii w domenie publicznej, ile reinterpretacji prawd i symboli religijnych oraz narodzin nowej formy religii o charakterze immanentnym i czystohumanistycznym. Bardzo złożony fenomen sekularyzacji i desekularyzacji wymaga obecnie szeroko zakrojonych badań interdyscyplinarnych. (shrink)

Russkiĭ proekt novoĭ religii -- Istoki novoĭ dukhovnosti -- Bogi Cerebri︠a︡nogo veka -- Religii︠a︡ i revoli︠u︡t︠s︡ii︠a︡ -- Personalii.

Określenie statusu etycznego embrionu ludzkiego wymaga znalezienia sztywnej miary wartości człowieka – pewnego układu odniesienia, który da nam jednoznaczność w dokonywaniu trudnych wyborów moralnych i ustalaniu prawa. Zwolennicy kryteriów człowieczeństwa od poczęcia w pierwszej kolejności muszą uzasadnić podstawy, na których opiera się stałość statusu moralnego człowieka, mimo widocznych zmian ilościowych i jakościowych ciała w okresie embrionalnym. W tym celu należy wykazać, że embrion i dorosły człowiek, który się z niego rozwinie, to substancjalnie ta sama istota. Celem niniejszego artykułu jest przegląd (...) wymiany myśli na temat jednego z istotnych i najbardziej zgrabnych argumentów za człowieczeństwem od zapłodnienia – argumentu z kontinuum genetycznego. Linia dyskusji jego zwolenników opiera się na fakcie, że w momencie zapłodnienia ludzkiej komórki jajowej ludzkim plemnikiem powstaje wyjątkowy zestaw genów, który nie zmienia się w czasie dalszego wzrostu i rozwoju ciała. Krytyka tego stanowiska polega na wskazaniu związanym z tym trzech problemów: tożsamości genetycznej bliźniąt jednojajowych, genetycznego determinizmu i nieostrości wyznaczonej w ten sposób granicy. (shrink)

Hegel's philosophy of religion is typical for critical philosophy of Enlightenment. Hegel treats about religion as an earlier and less developed form of human mind. Religion is product of culture, society and mythological mind, which is connected with emotions and imagination.

Celem artykułu jest prezentacja i rekonstrukcja argumentów sformułowanych przez tomistów egzystencjalnych przeciwko ontologii uprawianej przez fenomenologów. Całość dyskusji zaprezentowano na ogólnym tle krytyki fenomenologii jako sposobu uprawiania filozofii. W artykule zaprezentowano najważniejsze argumenty, następnie oceniono ich wartość merytoryczną, biorąc pod uwagę kontekst historyczny, przedmiotowy i metodologiczny. Zwrócono uwagę na wartość tej dyskusji dla kształtowania dialogu filozoficznego między tomizmem a fenomenologią oraz na aktualność podejmowanej problematyki. Dialog ten u niektórych tomistów doprowadził do nowego przemyślenia szeregu kwestii metafizyki tomistycznej. Wskazano również, że (...) współcześnie tomizm i ontologia fenomenologiczna mają wspólnego przeciwnika jakim jest naturalizm w różnych wariantach. W związku z tym rekomendowano, że między tomizmem a ontologią fenomenologiczną powinna zachodzić głębsza współpraca, gdyż tylko wtedy będzie można podjąć sensowną debatę z naturalizmem, który sięgając nawet po środki administracyjne stara się wprost wyeliminować tak metafizykę klasyczną, jak i fenomenologię. (shrink)

Rezultaty badan filozofów religii związanych z nurtem analitycznym są w naszym kraju mało znane, w każdym razie znacznie mniej, niż na to zasługują. Tłumaczenia prac zaliczanych już do klasyki w tej dziedzinie badan filozoficznych można policzyć na palcach jednej ręki. Są to następujące pozycje: Ludwig Wittgenstein, Uwagi o religii i etyce; John L. Mackie, Cud teizmu; John Hick, Argumenty za istnieniem Boga; Alvin C. Plantinga, Bóg, wolność, zło; Richard Swinburne, Spójność teizmu, oraz cenna antologia ważniejszych esejów wydana w (...) serii: Fragmenty filozofii analitycznej pod zbiorczym tytułem: Filozofia religii. Niedawno nakładem PWN, w cyklu publikacji z szeroko pojętego religioznawstwa, ukazał się przekład pierwszej pracy, którą można traktować jako elementarne wprowadzenie do zagadnień podejmowanych przez analityczną filozofię religii. (shrink)

Autor rozważa heglowskie pojęcie konstrukcji spekulatywnej (dowodu) w zastosowaniu do analizy i krytyki kantowskiego pojęcia materii jako jedności przyciągania i odpychania, ukazując kierunek dokonanej przez Hegla modyfikacji kantowsklej dynamiki zgodnie z zasadami przyjętymi w jego dialektycznej logice.

Faces of Religion of August Cieszkowski. Temporal and Historical Dimension of Religious Experience: August Cieszkowski is one of the greatest philosophers of Polish philosophy of nation and history. He was also a thinker for whom religion played a formidable role in his philosophical system. If it had not been for religion, this system would not have existed at all. The present paper shows the importance of religious thinking in the whole historiosophical system of Cieszkowski. It underlines the fact that while (...) the developing science was striving to “disenchant the world”, Cieszkowski as a philosopher wanted to “enchant the reality” afresh. However, this “enchanting” was not being performed “against science”. Quite to the contrary, this Polish thinker was employing scientific achievements to demonstrate that “religion is everything”. Divinity is not placed in the mysterious and isolated sacred any more but constitutes our daily life and action. (shrink)

Przedmiotem dociekania jest filozofia religii pojmowana jako nauka o tak zwanych przekonaniach religijnych. Ponieważ pojęcie religii jest bardzo niejasne, filozofia religii nie ma dobrze określonego przedmiotu. Nie ma też określonej metody. Każde poważne osiągnięcie w tej dziedzinie stanowi bądź kryptoteologię, bądź kryptometafizykę. Studium przypadku stanowi analiza tezy „Bóg jest wszechmocny”. Okazuje się, że sens i sposób uzasadnienia tej tezy jest inny na gruncie teologii katolickiej i na gruncie metafizyki. Ponieważ nie widać miejsca na inny sposób rozumienia i (...) uzasadniania tez tego typu, nie ma miejsca na filozofię religii jako odrębną gałąź wiedzy. Uprawiając rzekomo filozofię religii, filozofowie tworzą — jak się wydaje — własne, prywatne religie, właściwie ogrywają role proroków. Przedmiotem ich analiz są w rzeczywistości takie prywatne religie. Wydaje się natomiast, że filozoficzna analiza pojęcia religii zasługiwałaby na miejsce wśród zagadnień filozoficznych. Religia w takim rozumieniu byłaby jednak raczej własnością ludzi niż przekonań. Byłaby to własność, przez którą człowiek jest religijny (wierny). (shrink)

The title concepts of criticism, crisis, and wisdom are taken from the paradigm of Kantian philosophy and are characterised in the development given by the contemporary philosopher Odo Marquard. In this connection I present the relationship between wisdom and thinking in the Enlightenment usage. The call for philosophy to be self-understanding in the sense of the Enlightenment Bildung and the autonomy of science and wisdom sounds particularly strong here. I conclude that philosophy becomes stupidity when it turns into a field (...) that—because of some kind of philosophical fundamentalism—would like to become this one-sided attitude towards reality that eliminates and replaces other attitudes. (shrink)

Artykuł ten stanowi próbę omówienia wpływu, jaki poglądy Williama Ockhama wywarły na przejście od średniowiecznego do nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Rozważeniu poddaje się sposób, w jaki do idei celowości świata natury odnosili się wybrani autorzy nowożytni. Krytyce poddaje się „tradycyjną” interpretację przejścia, jakie dokonać miało się w tym aspekcie między średniowieczem a nowożytnością, podług której nowożytność miała przynieść całkowity kres posługiwaniu się celowością w filozofii natury, zastępując ją odwołaniami do przyczynowości sprawczej. Następnie wskazuje się na nowsze, bardziej subtelne próby (...) podejścia do tego zagadnienia, wskazujące na to, iż w filozofii nowożytnej mamy raczej do czynienia z reinterpretacją, a nie porzuceniem idei przyczynowości celowej. W związku z tym autor artykułu proponuje wyróżnienie w obrębie owej filozofii dwóch głównych nurtów. Dalszą część stanowi analiza koncepcji Ockhama, polegająca na wskazaniu w niej tych wątków, które – jak się twierdzi – mogły wywrzeć szczególny wpływ na narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Autor wymienia cztery takie wątki, próbując je powiązać z wyróżnionymi wcześniej dwoma nurtami nowożytnego rozumienia teleologii natury. (shrink)

The paper aims at presenting a synthetic reconstruction of Kierkegaard’s late critique of what he called “official Christianity,” that is that which in the world counts as Christianity but which, according to Kierkegaard, has nothing to do with real Christianity. The paper begins with a short presentation of what according to Kierkegaard the essence of real Christianity is, with special emphasis on his idea of imitating Christ. Then his main reproaches follow: leading a pagan life and calling it Christian, rejection (...) of imitation of Christ and putting some verbal activities instead, and rejection of imitation of Christ and worshiping him instead. Those three points are supplemented by Kierkegaardian critique of clergy. In the final section it is argued that Kierkegaard’s critique is universal in scope, i.e. it concerns all major Christian denominations. (shrink)

Artykuł jest tekstem dyskusyjnym. W dyskusji z tekstem poruszającym problemy semiotyczne (polisemia, nieostrość, zależność kontekstowa) omawiam i dyskutuję zarzuty kierowane pod adresem semiotyki jako narzędzia pozwalającego kształtować odpowiednie sprawności językowe, w kontekście postulatu krytycyzmu. Akceptuję opinie autorki tekstu o ograniczonych możliwościach w tym zakresie. W dyskusji z tekstami dotyczącymi filozofii religii bronię jej statusu jako uprawnionej subdyscypliny filozoficznej. Poddawane są także dyskusji szczegółowe kwestie z zakresu filozofii religii (m.in. problem wszechmocy). Bronię charakteru filozofii religii jako dyscypliny innej (...) niż teologia i nie dającej się zredukować do metafizyki. (shrink)

By the late 1920s in Europe new art directions were regarded as already completed phenomena, a part of “avant-garde tradition.” Such views were expressed by Jean Arp and El Lissitzky’s in their book Kuntismen, and by Amédée Ozenfant’s in Art. Bilan des arts modernes en France. Similar opinions were also voiced by Jan Brzękowski, a Polish poet and critic, who regarded this time as a period of “establishing certain values” rather than new breakthroughs. In this article I discuss Brzękowski’s strategies (...) as a spokesman of modern art, an intermediary between the Parisian artworld and Polish avant-garde, an author connected with constructivism, and also with surrealist circles in Paris. My main focus is his magazine “Sztuka Współczesna – L’Art Contemporain” and his series of articles “Mileages,” in which he summarizes the developments of modern art. Conscious of the “wearing up” of avant-garde ideas and critical about seeking “novelty” for its own sake, Brzękowski tried to establish a progressive position based on the idea of formal discipline and creative construction. While rejecting a mimetic conception of art, he argued for abstract artistic form that would be “anchored to the bottom of life,” thus emphasizing the interplay of abstract and figurative elements and their dialectic. (shrink)

Artykuł skupia się na prezentacji i krytyce najnowszej koncepcji relacji religii i polityki Jürgena Habermasa. Stawia przed sobą następujące cele: rekonstrukcję poglądów Habermasa na publiczną rolę religii oraz próbę odpowiedzi na następujące pytania: czy wnoszą one coś nowego do liberalnego ujęcia relacji religia – polityka? Czy rozwiązują dylemat religii w polityce? Czy jest to propozycja realistyczna? Czy jest sprawiedliwa, tzn. symetrycznie traktuje wierzących i niewierzących?