Özet Şii-İmamiyye’nin usûlde Mu’tezilenin etkisinde kaldığı iddiaları, hicri dördüncü asırdan itibaren dile getirilmektedir. Buna karşılık usûlî düşüncenin ilk mümessili sayılan Şeyh Müfîd’den itibaren mezhep içinden yükselen sesler bu iddiaları şiddetle reddetmişlerdir. Biz bu çalışmada Mu’tezile kelamına sistematik hüviyet kazandıran ve yazdığı eserlerle Mu’tezile kelamının bugüne ulaşmasında büyük pay sahibi olan Kâdî Abdülcebbâr ile İmamiyye’nin kelam düşüncesinin istikrar bulmasında ve Şeyh Müfîd’le başlatılan usûlî yaklaşımın benimsenip yaygınlaşmasında büyük bir yeri olan Ebû Ca’fer et-Tûsî arasında adalet ilkesi üzerinden bir karşılaştırma yaparak, (...) söz konusu iddiaların ne kadar sübut bulduğunu tespit etmeye çalıştık. Kısmi farklı izahları bir kenara bırakırsak, adalet ilkesinin ispat ve yorumlanmasında iki kelamcı arasında kayda değer bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Abstract The claim that the Shi’i Imamite thought is heavily influenced by the Mu’tazilite outlook has been alleged since the fouth century of hijra. However, beginning with Shaikh Mufid, the first representative of the Usuli branch of Shi’a, the Shi’is vehemently denied this allegation. In this article, this issue is dealt with by making a comparison between the idea of Qadi Abd al-Jabbar, the prominent Mu’tazilite scholar who made a major contribution to the consolidation of the schools’ theaching and that of al-Tusi, who also made a contrubitued to the integration of the Shi’ite kalam and the spreading of the usuli approach initiated by Shaikh Mufid. Leaving aside the differences in deatil, it seems that there is no noteworthy difference between their approcah to the issue of justice. Key Words: Qâdî Abd al-Jabbâr, Abû Ja’far al-Tûsî, Husn-Qubh, Divine Justice, Free Will. (shrink)

Euclid's Elements were translated into Hebrew from Arabic in the 13th century; but precious few of the Arabic commentaries have come down to us in a Hebrew version. Nonetheless, a study of several texts dealing with the Fifth Postulate of Book I reveals that the Hebrew authors are greatly indebted to Arabic sources.

RésuméDans les Sphériques, Ménélaüs ne démontre pas l'importante proposition III.5, mais propose seulement une esquisse de démonstration. Une fois le livre des Sphériques traduit en arabe, les mathématiciens, à partir de la fin du IXe siècle, ont voulu en donner une démonstration complète. Le développement de la géométrie sphérique a permis à Ibn ʿIrāq de parvenir au but. Un premier article a été consacré à sa contribution. Deux mathématiciens du XIIIe siècle – Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī et Ibn Abī Jarrāda – (...) ont repris la démonstration de cette même proposition, à partir de Ménélaüs et des acquis d'Ibn ʿIrāq. C'est le sujet du présent article. (shrink)

This study discusses the classifications of sects in a treatise named Firqa-ye Nājīye, written in Persian by a Shiite scholar in 982/1574. In this treatise, which is in the Merkez-i İḥyâʾi Heritage Library and has no other copy as far as we know, it has been tried to prove that the Twelver Shiʿa is the saved sect (firqa-yi nājiya) through seventy-three sects classification. The author summarized the seven doubts raised by the devil, the first events that caused the Muslim community (...) (umma) to disagree, and the general information about the sects from al-Milal wa-l-niḥal, the classifications of the sects from Sharḥ al-Mawāqif, but reconstructed the data in these texts according to the Shiite understanding. On the other hand, the main reason for writing this treatise is to respond to Jalāl al-Dīn Davānī’s claims rather than the classification of sects. Nasīr al-Dīn al-Ṭūsī determined a method for the identification of the saved sect as "differentiating from all sects in matters of theology". He claimed that the Twelver Shīʿīsm differed from the other sects in all matters of theology and was therefore the saved sect. Davānī stated that Twelver Shīʿīsm differed from other sects only with the belief in imamate, which is not the subject of creed, and that it generally agrees with Mu'tazila in other creeds, thus claiming that Tusi's claim is baseless. He also said that, when considered through the same method, Ashʿarīsm is more worthy of being the saved sect, because this sect differs from all sects in matters related to the creeds. Contrary to Davānī's claim, the author of Firqa-ye Nājīye stated that imamate was one of the most important principles of religion and also claimed that the Twelver Shīʿīsm differed from other sects in matters of creed other than imamate. However, he failed to provide sufficient data to justify this claim. (shrink)

RésuméLes mathématiciens et les philosophes arabophones, comme leurs prédécesseurs grecs, ont soulevé plusieurs questions épistémologiques fondamentales. Parmi ces questions figure celle qui porte sur le concept d’égalité et sur celui de congruence des grandeurs géométriques. Mais qu'entendait-on par de tels concepts? quelle était leur relation à l'idée de mouvement? Comme les réponses à ces questions combinaient souvent des éléments métriques et d'autres, philosophiques, j'ai choisi d’étudier celles d'un mathématicien, d'un philosophe et d'un mathématicien-philosophe.

The importance of the Treatise on equations by Sharaf al-Dīn al-Ṭūsī has been brought to our attention by R. Rashed, who underlined the analytical aspects of this essentially algebraic work. Following Rashed, this article concentrates on one of these analytical concepts, namely the maximum of a polynomial expression f of degree 3. The purpose is to clarify the techniques that led al-Ṭūsī, when computing the maximum of f, to systematically display algebraic equations equivalent to f = 0. By demonstrating that (...) al-Ṭūsī's essentially algebraic proofs were also based on analytical procedures, we show that the presence of these equations was not fortuitous, but resulted from a correct understanding of the maximum of f. The accompanying geometrical representations were primarily for illustration. L'importance du Traité des équations de Sharaf al-Dīn al-Ṭūsī, a été mise en évidence par les travaux de R. Rashed, qui ont souligné les aspects analytiques de cette œuvre essentiellement algébrique. Parmi les notions analytiques qui figurent dans le Traité d'al-Ṭūsī, nous évoquerons uniquement celle du maximum d'une expression polynomiale du 3 e degré, f. La présente étude pourrait apporter une contribution à une problématique posée par R. Rashed: élucider les moyens et les techniques qui, lors du calcul du maximum, auraient conduit al-Ṭūsī à mettre systématiquement en valeur des équations équivalentes à fʹ = 0. Notre étude confirme que la présence de telles expressions n'est pas fortuite; elle découle d'une conception correcte du maximum de f. À cet effet, nous montrons que si les démonstrations utilisées par al-Ṭūsī sont essentiellement algébriques, elles s'appuient sur des procédés analytiques; les représentations géométriques qui les accompagnent constituent surtout des moyens de visualisation. (shrink)

Bu makale, Ali Kuşçu’nun (ö. 879/1474) Şerhu Tecrîdi’l-akâid eseri üzerinden metafiziğin temel kavramlarından birlik (vahdet) ile yüklemleme şeması, yani “kategorik önerme, konu ve yüklemin bir açıdan birleşmesini, başka bir açıdan ise farklılaşmasını gerektirir” önermesi arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Bu şema, Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) eserlerinden ilham alınarak Nasîruddin et-Tûsî (ö. 672/1274) tarafından Tecrîdü’l-i‘tikâd’a taşınmış ve böylece felsefi kelam kitaplarının, özellikle de Tecrîdü’l-i‘tikâd şerhlerinin gündemine girmiştir. Tecrîdü’l-i‘tikâd üzerine yapılan şerhler, ‘haml’ başlığı altında bu şemanın temellendirilmesine ilişkin çeşitli yaklaşımlar sunmaktadır. Fakat aynı (...) şema, aynı kitapta bambaşka bir bağlamda, vahdet-kesret başlığı altında da incelenmektedir: Haml başlığı altında kategorik önermede konu terimin ve yüklem teriminin bir cihetten birlik (ittihad) oluşturması bir başka cihetten de farklı olması gerektiği söylenirken, vahdet-kesret başlığında da ‘bir’ ve ‘çok’ sıfatlarını alan şeylerin bir cihetten ‘bir’ başka bir cihetten ‘çok’ olması gerektiği söylenmektedir. Dolayısıyla birlik ve çokluk hem mantıksal hem de metafiziksel iki ayrı bağlamda ele alınmaktadır. Bu makalede, Kuşçu’nun şerhini analiz ederek, vahdet-kesret ve kategorik önermelerdeki yüklemlemenin cihetler özelinde görünen bu kesişimini vurgulamaya çalışacağım ki bu, henüz gereken ilgiyi görmemiş bir husustur. Bu açıdan makale, metafiziğin genel kavramlarından vahdet ve kesreti kategorik önermeler gibi mantıksal unsurlar ile karşılaştırarak mantıksal kavramları metafiziksel temelleri ile birlikte ele almanın önemine katkı sunmaktadır. (shrink)

Türk ve İslam tarihinin kırılma noktalarından birisi 1040 yılında Selçuklular ile Gazneliler arasında cereyan eden Dandanakan Savaşı’dır. Savaşın ardından Selçuklular hızlı bir yükselişle özellikle Sünnî İslam coğrafyasında etkin ve belirleyici güç haline gelmiştir. Göçebe kültürden gelen ve bir oba hüviyetinde iken çok kısa bir sürede önlenemez bir şekilde hâkimiyet alanını Türkistan coğrafyasından Anadolu içlerine kadar genişleten Büyük Selçuklu Devleti, kurumsal olarak da olgunlaşmaya başlamıştır. Bu noktada hem merkezi yönetimde hem de vilayetlerde ortaya çıkan yetişmiş eleman ihtiyacını birçoğu daha önce Gazneli (...) devlet teşkilatında görev yapmış Fars asıllı devlet adamları karşılamıştır. Bu isimlerden birisi de ileride Nizâmülmülk adıyla şöhret bulacak ve namı isminin önüne geçecek olan Hasan b. Alî b. İshâk et-Tûsî’dir. Nizâmülmülk, devlet gücünün askeri alanda elde edilen zaferlere endekslendiği bir dönemde askerî, idarî, ilmî ve ekonomik alanda attığı adımlar ve aldığı tedbirlerle Büyük Selçuklu Devleti’nin kurumsallaşmasında son derece etkin bir isim olmuştur. Bu etkinlik neticesinde hem halk hem de devlet adamları nezdinde saygın bir yer edinmiştir. Bu çalışma çerçevesinde Nizâmülmülk’ün devlet bürokrasisi içerisindeki konumuna, hükümdar ve hanedan üyeleri ile olan ilişkilerine ve vezirlik sürecinde attığı adımların Selçuklu tarihine yansımalarına değinilecektir. Özet: Devlet kademesinde görev almaya Gazneliler Devleti’nin Horasan Valisi Ebü’l-Fazl Sûrî’nin yanında başlayan Nizâmülmülk, Horasan Bölgesi’nin Selçukluların kontrolüne geçmesiyle birlikte hizmetlerine Selçuklu Devleti’nde devam etmiştir. Çağrı Bey’in hizmetinde rüştünü ispat eden Nizâmülmülk, Çağrı Bey’in en güvendiği isimlerden biri haline gelmiştir. Öyle ki, Çağrı Bey ileride önce Horasan’ın sonrasında tüm Selçuklu yurdunun yönetimini üstlenecek olan oğlu Alparslan’ı Nizâmülmülk’e emanet etmiş, oğluna da Nizâmülmülk’ü bir baba olarak kabul etmesini, ona muhalefet etmemesini öğütlemiştir. Alparslan, babasının tavsiyeleri ve üvey kardeşi Süleyman ile giriştiği taht mücadelesinde gösterdiği yararlılık münasebetiyle devletin en önemli idari görevi olan vezirlik makamını Nizâmülmülk’e tevdi etmiştir. Bu dönemden itibaren vefatına kadar, yaklaşık 30 yıl kesintisiz bir süreyle Büyük Selçuklu Devleti’nin vezirliğini yapmış ve V./XI. yy.’ın ikinci yarısından itibaren Büyük Selçuklu siyasetinin en etkin figürü haline gelmiştir. Melikşah’ın tahta geçebilmesinin Nizâmülmülk ile ilişkilendirilmesi, onun döneminde elde edilen başarıların ve devlet sisteminin düzenlenmesi, şehirlerin imarı, ekonominin güçlenmesi gibi ülke içerisinde yaşanan olumlu gelişmelerin Nizâmülmülk’ün marifetiyle gerçekleştirildiğinin dillendirilmesi, Tanrı tarafından yeryüzünü yönetmek ve inşa etmek için seçildiği düşünülen bir sultan varken bir vezirin devlet için nimet olarak gösterilmesi sultanın vezirine bakışını etkilemiştir. Bu noktada üzerinde durulması gereken hususlardan birisi de Nizâmülmülk’ün kendisini nasıl gördüğü ve devlet içerisinde kendini nerede konumlandırdığıdır. Nizâmülmülk’ün Sultan Melikşah’a verdiği bir cevapta devletin geldiği noktayı ve sultanın mevcudiyetini kendi varlığıyla eşleştirmesi, tarihinin gördüğü en yetenekli vezirlerden biri olan Nizâmülmülk’ün özgüveninin son derece yüksek ve kendisini kudret sahibi olarak gördüğüne işaret etmektedir. Bu anlamlandırma halk nezdinde herhangi bir kutsiyeti bulunmayan vezirlik makamındaki bir kişinin, toplum nezdinde Allah tarafından seçildiğine inanılan kutlu kişiye meydan okutan gücü kendisinde hissetmesinin kaynağını sorgulatmaktadır. Aranan cevap Nizâmülmülk’ün vezirlik sürecinin çeşitli başlıklar altında ve bu başlıklara dair verilecek örneklerle incelenmesi neticesinde onun devletin iç işleyişine etkisinin tespitinde ve farklı kesimlerle kurduğu ilişkide saklıdır. Nizâmülmülk, Selçuklu tahtına karşı sıkı bir bağlılık göstermiştir. Bu bağlılığını lüzumu halinde savaş meydanında göğüs göğüse çarpışarak sergilemiş, gerekli olduğunda kıvrak zekâsı ile sorunları devlet için tehlikeli boyuta gelmeden çözmüş, siyasi öngörüsü ile aldığı tedbirler sayesinde devletin büyümesine katkı sağlamıştır. Onun bu sadakati ve samimiyeti, Selçuklu sultanları tarafından karşılık bırakılmamış, Alparslan vezirinin fikirlerine büyük önem verip tercihlerini bu doğrultuda şekillendirirken, aleyhine söylenen sözlerin hiçbirine kulak asmamıştır. Melikşah da, bir anlamda kendisine Selçuklu tahtını veren Nizâmülmülk’e gerekli hürmeti göstererek bütün devlet işlerinin yürütülmesini ona tevdi etmiş ve kendisini bir “baba” gibi gördüğünü ifade etmiştir. İlaveten Selçuklu tarihinde bir ilk olmak üzere Melikşah, Nizâmülmülk’e atabeg (el-emîrü’l-vâlid) unvanını vermiştir. Melikşah, Büyük Selçuklu tahtındaki ilk yıllarını, gençliğin etkisiyle, polo oynayıp, büyük av partileri düzenlemekle geçirmiş ve bundan dolayı devlet içerisinde bütün güç Nizâmülmülk’ün eline geçmiştir. Ortaya çıkan bu durum da “ülke resmen ve ismen sultanın olmakla birlikte gerçekte ‘Nizam’ına kavuştu.” ifadesiyle açıklanmıştır. Ayrıca Melikşah’ın saltanatı döneminde elde edilen askerî, siyasî ve ekonomik başarılar Nizâmülmülk’ün yeteneği ve devlet işlerinde attığı adımlara bağlanmıştır. Nizâmülmülk, hanedan ile kurduğu ilişkinin yanı sıra devlet kademesinde görev alan farklı zümrelerle de güven üzerine dayalı yakın bir ilişki biçimi geliştirmiştir. Örneğin, Nizâmülmülk’ün katıldığı askerî seferlerde bir nefer gibi askerlerin içerisinde savaşa katılması ordu içerisinde kendisine saygı duyulmasına yol açmıştır. Ayrıca, Melikşah ile Kirman Hâkimi Kavurd Bey arasındaki taht mücadelesinde Melikşah’ın safında yer almakla birlikte Kavurd Bey’i destekleyen bazı isimlerin yazdıkları destek mektuplarının ortaya çıkmasına engel olarak hem emirlerin korkularını yatıştırırmış hem de itibarını artırmıştır. Nizâmülmülk’ün yakın ilişki içerisinde olduğu bir diğer grup ilmiye sınıfı olmuştur. Bilge vezir, Tuğrul Bey döneminde Amidülmülk Kündürî tarafından takibata uğrayan ve baskılara maruz kalan ilim adamlarının yurtlarına dönebilmelerine imkân sağlamıştır. Bu ilim adamları da yurtlarına dönüşlerini sağlayan isme zihinlerinde ve gönüllerinde her zaman özel bir yer ayırmışlardır. Birçok âlimin çalışmalarını Nizâmülmülk’e ithaf etmesi, diğer saiklerle birlikte, bunun bir göstergesidir. Nizâmülmülk bir adım daha atarak, Sultan Alparslan ve Melikşah’ın müsaadeleriyle, bu ilim adamları için hâkim olunan coğrafyanın her tarafında ilimle iştigal edebilecekleri medreseler inşa etmiştir. Nizâmülmülk’ün adına nispetle Nizamiye Medreseleri olarak isimlendirilen bu medreselerde hem eğitim-öğretim kadrosuna hem de öğrenim süresi boyunca ve de mezun olduktan sonra öğrencilere sunulan imkânlar, insanların medreselere olan ilgisini arttırıyordu. Medreseler eliyle bir taraftan önceki dönemde yerlerinden edilen ve baskıya maruz kalan ilim adamlarına bir borç ödenip iade-i itibar sağlanırken diğer taraftan da Büyük Selçuklu Devleti’nin idari ve adli sisteminin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücü inşa edilmiştir. Nizâmülmülk, toplum lehine attığı adımlar ve sorunların çözümüne verdiği önem ile halkın desteğini sağlamıştır. Öyle ki insanların hayatları boyunca ona minnettar kaldığı vurgulanmıştır. Nizâmülmülk halkın sorunlarının çözümüne önem göstermiş ve onlarla yakından ilgilenmiştir. Nizâmülmülk’ün verdiği güven duygusu halkın hoşuna gitmiş ve toplum içerisinde kabul görmesine vesile olmuştur. Nizâmülmülk’ün bir diğer hasleti de fakirlere sofrasını açmasıdır. Böylece onlarla diyalog kurmuş ve gönüllerini kazanmıştır. Her yönüyle eksiksiz bir devlet adamı olan Nizâmülmülk, toplumun her türlü ihtiyacının çözümünü düşünmüş ve bu yönde adımlar atmıştır. Nizâmülmülk’ün toplumun her kesimi ile kurduğu samimi ve yakın ilişki o kadar büyük bir takdir ve beğeni toplamıştır ki bu durum Nizâmülmülk’ün toplum nezdinde sultan itibarı görmesine sebep olmuştur. İlaveten Selçuklu coğrafyasının her yerinden ve toplumun her kesiminden insanın kendisine yönelmesi hasebiyle Kâbe’ye benzetilmiştir. Nizâmülmülk, devlet kademesinde görev alan aile bireyleri, ilişki içerisinde olduğu âlimler, kendi ordusu ve emirleri ile bir güç odağı haline gelmiştir. Bunun sonucunda Nizâmülmülk, 11. yüzyılın son çeyreğinde rakipsiz bir şekilde Büyük Selçuklu siyasetinin en etkin figürü, Selçuklu yönetimini ve politikalarını belirleyen isim ve Selçuklu tarihinin en önemli olaylarında karar mercii olmuş ve sonuçta Selçuklu tarihine damga vurmuştur. İbnü’l-Esîr, Fatımî veziri Bedr el-Cemalî’nin kendisi için kullandığı sayısız lakabı kaydettikten sonra sadece Mısır’a hâkim olan bir devletin veziri bu kadar lakap kullanıyorsa Nizâmülmülk’ün “ilah”lık iddiasında bulunması gerekirdi diyerek hem Selçuklunun azametini hem de Selçuklu devletinde Nizâmülmülk’ün yerini göstermektedir. (shrink)

Zihnî temsillerin onto-epistemolojik statüsü İbn Sînâ sonrası felsefenin en tartışmalı problemleri arasında görülebilir. Problemin kökenleri bir yandan İbn Sînâ’nın farklı varlık düzlemleri arasında yüklemsel birlik elde etme teşebbüsünde, diğer yandan Fahreddin er-Râzî’nin zihnî varlık ve zihnî misallerin tümelliği eleştirisinde bulunur. Fahreddin er-Râzî’nin eleştirileri İbn Sînâ’nın önde gelen takipçilerini, İbn Sînâ’nın mahiyetlerin farklı varlık seviyelerinde korunumu ilkesini ve onun bilgiyi doğanın gayrimaddi temsili olarak tanımlamasını yeniden düşünmeye sevk etmiştir. Fahreddin er-Râzî’nin eleştirilerine karşı Nasîrüddin et-Tûsî mahiyetlerin ontolojik kapsamını daraltmış ve tümel (...) yüklemlemeyi yeniden tanımlamıştır. Kutbüddin er-Râzî’nin tartışmaya dâhil olması daraltma çabalarını daha ileri bir seviyeye taşımıştır. Tûsî’nin mahiyetlere sadece epistemolojik bir rol vererek onların ontolojik kapsamında yaptığı daraltmaya ilaveten Kutbüddin er- Râzî mahiyetlerin epistemolojik kapsamında da daraltmaya gitmiş ve İbn Sînâ’nın aklî suretlerini, hiçbir şekilde tümel olması mümkün olmayan, tikel bir zihindeki tikel suretler olarak değerlendirmiştir. Ayrıca Tûsî’yle birlikte, kendinde mahiyetlerin hariçteki fertler arasında müşterek varlığını reddeden Kutbüddin er-Râzî, bu iki adımdan yola çıkarak mutabakat ve tümellik tasavvurlarını yeniden tanımlamış, İbn Sînâ’nın hilomorfik cevher teorisi için mereolojik olmayan bir yorum geliştirmiştir. Bu makale İbn Sînâcı felsefede on üçüncü yüzyıldan itibaren ortaya çıkan bu adımları, İbn Sînâ’ya özgü gerçekçiliğin dönüşümü olarak okumakta ve bu dönüşüme giderek artan zihinselci bir eğilimin eşlik ettiğini öne sürmektedir. (shrink)

Bu makale Aristotelesçi bilim teorisinin ve filozofların ilmî eserlere belirli konularla giriş yapma geleneğinin İslamî ilimlerin tasavvur edilmesi ve sunulmasında etkili olduğunu fıkıh usulü el kitaplarından Muhtasarü’l-Müntehâ’nın girişi üzerine yapılan tartışmalara binaen göstermektedir. Aristotelesçi bilim teorisi her ilmin konu, ilke ve meselelerden oluştuğunu ileri sürmekte, felsefî mukaddime yazma geleneği ise bir eserin konusunu, amacını ve sair belli başlı meselelerini ele alarak giriş yapma tarzını sunmaktaydı. Makale felsefî bilim teorisiyle ilmî eserlere mukaddime yazma geleneğinin, İbnü’l-Hâcib’in (ö. 646/1249) Muhtasarü’l-Müntehâ’sının girişi üzerine yapılan (...) şerh ve haşiyelerde kesiştiklerini göstermektedir. Bu metne onlarca şerh ve haşiye yazılmıştır, fakat makalede bunlar içerisinden on üç ve on dördüncü yüzyıllarda Kâdî el-Beyzâvî (ö. 691/1291-92), Ziyâüddin et-Tûsî (ö. 706/1306-7), Kutbüddin eş-Şîrâzî (ö. 710/1311), Cemâleddin el-Hillî (ö. 726/1325), Bedreddin et-Tüsterî (ö. 732/1332), Adudüddin el-Îcî (ö. 756/1355), Sa‘deddin et-Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Seyyid Şerif el-Cürcânî (ö. 816/1413) tarafından yazılanlar incelenmektedir. İbnü’l-Hâcib’in giriş mahiyetindeki iki cümlesi üzerine yapılan yorumlar mebâdî kelimesinin ilkeler ve başlangıçlar şeklindeki -ilki bilim teorisi ikincisi ise bilimlere giriş yazma geleneğiyle ilişkili olan- iki anlamı arasındaki gerilimi göstermektedir. Makale İbnü’l-Hâcib’in Muhtasar’ı üzerine yapılan şerh ve haşiyelerdeki tartışmalar üzerinden hem fıkıh usulünün tasavvur ve sunumunun felsefî bilim teorisi ve bilimlere giriş yazma geleneği doğrultusunda olduğunu hem de bu metnin mebâdî kavramının lügavî ve ıstılahî anlamlarını kapsayacak şekilde yeniden tasavvur edilmesini tetiklediğini ortaya koymaktadır. En nihayetinde, mebâdî üzerine yapılan tartışmaların bir bilimin birlik yönünü bilmeyi temellendiren etkili bir argümanı doğurduğu, ayrıca o dönemdeki yaygın bilim teorisine karşı ilimlerin esasında üç değil tek bir öğeden oluştuğu şeklinde bir eleştiriye yol açtığı gösterilmektedir. (shrink)

İbn Sînâ sonrası İslam felsefe geleneğini meşgul eden en canlı tartışmalardan biri mahiyetlerin dışta nasıl bulunduğu ve onlara dair tümel bilgimiz ile haricî varlık arasındaki mutabakat ilişkisinin nasıl kurulacağıyla ilgilidir. Özellikle Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâcı zihnî temsil anlayışına yönelttiği ve akıldaki suretlerin dıştaki mücerred tabiatları yansıtmadığını öne süren eleştiri neticesinde, temsil teorisini sürdürmeyi amaçlayan düşünürler İbn Sînâ’nın metafiziksel gerçekçiliğinden uzaklaşan yeni bir tutum geliştirmişlerdir. Bu tutum etrafında onlar tikel cevherlerin duyulur yüzü altında, duyulur olmayan ve aynı türe ait tikel cevherlerin (...) tümünde ortak olan bir tabiatın mevcut olduğu anlayışını terk ederek dış varlıkta yalnızca tikel cevherlerin bulunduğunu savunmaya başlamışlardır. İbn Sînâ’nın dışta tikellerin parçası olarak mevcut olduğunu söylediği doğal tümelin haricî varlığını reddetme anlamına gelen bu yaklaşıma ilaveten onlar, tümel tabiatların dışta değil yalnızca zihinde bulunduğunu öne sürmüştür. Tümel tabiatların zihinde ortaya çıkışını tikeller ve onların duyulur özellikleri arasındaki bir mukayese ertesinde meydana gelen aklî suret üzerindeki zihinsel işlemlerle açıklayan bu tutum, zihin ve dış arasındaki mutabakatı da aklî suret ile hariçteki suret arasındaki mutabakat ilişkisinden çıkartarak yeni bir yoruma tâbi tutmuştur. Tabiatların haricî varlığını reddederek İbn Sînâ’nın metafiziksel gerçekliğinin ontolojik yönünü, tabiat denildiğinde aslında tikellerin kastedildiğini öne sürerek semantik yönünü, bildiğimiz şeylerin dıştaki bu tabiat değil tikeller arasındaki ortak özellikler olduğunu ve tümel tabiatların yalnızca zihinde bulunduğunu savunarak da epistemolojik yönünü budayan bu yeni tutum, metafizik gerçekçiliğin hârice bakan kısmını zayıflatıp zihne bakan kısmını güçlendirdiği için zihinselci eğilim olarak adlandırılmıştır. Bu makalede Nasîruddin et-Tûsî ile başlayıp Kutbüddin er-Râzî ile zirvesine çıkan zihinselci eğilimin on beşinci yüzyılda Ali Kuşçu tarafından nasıl sürdürüldüğü gösterilecek, söz konusu eğilimin bir İbn Sînâ yorumu olmaktan uzaklaşarak nasıl bağımsız yeni bir felsefî tutuma evrildiği tartışılacaktır. (shrink)

In the thirteenth century, the influential logician Afḍal al-Dīn al-Khūnajī departed from the Avicennan view that the subject matter of logic is “second intentions”. For al-Khūnajī, the subject matter of logic is “the objects of conception and assent”. His departure elicited intense and sometimes abstruse discussions in the course of subsequent centuries. Prominent supporters of Khūnajī's view on the subject matter of logic included Kātibī, Ibn Wāṣil and Taftāzānī. Defenders of Avicenna's view included Ṭūsī, Samarqandī and Quṭb al-Dīn al-Rāzī. This (...) article presents the outline of the development of this discussion down to the end of the fourteenth century and attempts to reconstruct the major arguments of both sides.Au xiiie siècle, l'influent logicien, Afḍal al-Dīn al-Khūnajī, se démarque du point de vue avicennien d'après lequel ce sont les “intentions secondes” qui forment le sujet de la logique. Pour al-Khūnajī, le sujet de la logique, ce sont “les objets des conceptions et des assentiments”. Cet écart par rapport à la formulation avicennienne va susciter, au cours des siècles suivants, d'intenses et parfois abstruses discussions. Dans le camp de ceux qui adhèrent au point de vue d'al-Khūnajī, on trouve des auteurs tels que Kātibī, Ibn Wāṣil et Taftāzānī. En revanche, Ṭūsī, Samarqandī et Quṭb al-Dīn al-Rāzī se rangent dans le camp des défenseurs du point de vue d'Avicenne. Cet article présente les grandes lignes qui marquent le développement de cette discussion jusqu'à la fin du xive siècle et tente de reconstruire les arguments des deux partis.Send article to KindleTo send this article to your Kindle, first ensure [email protected] is added to your Approved Personal Document E-mail List under your Personal Document Settings on the Manage Your Content and Devices page of your Amazon account. Then enter the ‘name’ part of your Kindle email address below. Find out more about sending to your Kindle. Find out more about sending to your Kindle. Note you can select to send to either the @free.kindle.com or @kindle.com variations. ‘@free.kindle.com’ emails are free but can only be sent to your device when it is connected to wi-fi. ‘@kindle.com’ emails can be delivered even when you are not connected to wi-fi, but note that service fees apply. Find out more about the Kindle Personal Document Service.POST-AVICENNAN LOGICIANS ON THE SUBJECT MATTER OF LOGIC: SOME THIRTEENTH- AND FOURTEENTH-CENTURY DISCUSSIONSVolume 22, Issue 1Khaled El-Rouayheb DOI: https://doi.org/10.1017/S0957423911000105Your Kindle email address Please provide your Kindle [email protected]@kindle.com Available formats PDF Please select a format to send. By using this service, you agree that you will only keep articles for personal use, and will not openly distribute them via Dropbox, Google Drive or other file sharing services. Please confirm that you accept the terms of use. Cancel Send ×Send article to Dropbox To send this article to your Dropbox account, please select one or more formats and confirm that you agree to abide by our usage policies. If this is the first time you use this feature, you will be asked to authorise Cambridge Core to connect with your account. Find out more about sending content to Dropbox. POST-AVICENNAN LOGICIANS ON THE SUBJECT MATTER OF LOGIC: SOME THIRTEENTH- AND FOURTEENTH-CENTURY DISCUSSIONSVolume 22, Issue 1Khaled El-Rouayheb DOI: https://doi.org/10.1017/S0957423911000105Available formats PDF Please select a format to send. By using this service, you agree that you will only keep articles for personal use, and will not openly distribute them via Dropbox, Google Drive or other file sharing services. Please confirm that you accept the terms of use. Cancel Send ×Send article to Google Drive To send this article to your Google Drive account, please select one or more formats and confirm that you agree to abide by our usage policies. If this is the first time you use this feature, you will be asked to authorise Cambridge Core to connect with your account. Find out more about sending content to Google Drive. POST-AVICENNAN LOGICIANS ON THE SUBJECT MATTER OF LOGIC: SOME THIRTEENTH- AND FOURTEENTH-CENTURY DISCUSSIONSVolume 22, Issue 1Khaled El-Rouayheb DOI: https://doi.org/10.1017/S0957423911000105Available formats PDF Please select a format to send. By using this service, you agree that you will only keep articles for personal use, and will not openly distribute them via Dropbox, Google Drive or other file sharing services. Please confirm that you accept the terms of use. Cancel Send ×Export citation Request permission. (shrink)

RésuméC'est le premier d'une série d'articles comportant quatre textes composés entre le XIeet le XIIIesiècle, qui traitent de la proposition 5 du livre III desSphériquesde Ménélaüs. Le premier article comprend des commentaires historiques et mathématiques de l'œuvre d'Ibn ʿIrāq en géométrie sphérique et une édition critique des deux textes qu'il a consacrés à la rectification de la proposition III.5, ainsi que la traduction de ces deux textes. Le second article propose une édition critique des textes de Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī et (...) d'Ibn Abī Jarrāda sur le même sujet, cette fois aussi avec une traduction et des commentaires historiques et mathématiques. (shrink)

Ali Kuşçu (ö. 879/1474) Nasîrüddîn Tûsî’nin Tecrîdü’l-i‘tikâd’ına yazdığı şerhte birkaç radikal tutum sergilemiştir. Dikkate değer argümanlarından biri, astronominin Aristotelesçi doğa felsefesine ihtiyaç duymadığı yönündeki ısrarıdır. Bu duruşu ve Arz’ın sükûnette olduğuna dair geçerli ampirik kanıtlar olmadığı konusunda Tûsî ile hemfikir olması sebebiyle Kuşçu, dönen Arz varsayımından “aldatıcı hiçbir sonuç çıkmaz” sonucuna varmıştır. Bir sonraki nesilden Abdülalî el-Bircendî (913/1507’de etkin), hem Aristotelesçi doğa felsefesinin reddi hem de Arz’ın sükûn durumunun ispatlanamazlığı konusunda Kuşçu’yu çürütmeye niyetliydi. Bircendî bunu yapmak için, (...) Tûsî’nin et-Tezkire fî ilmi’l-hey’e adlı eserine yazdığı şerhte, astronomi ile iştigal edenler için Aristotelesçi doğa felsefesi ve metafiziğin gerekliliğine dair güçlü bir savunma takdim eder. Bunu yaparken Tûsî’nin, ampirik kanıtlar eksik olduğu için doğa felsefesi kullanılarak Arz’ın hareketsizliğinin savunulabilir biçimde kanıtlanabileceği, şeklindeki görüşünü teyit etmektedir. Bircendî’nin uzun tartışması epey ikna edicidir ve Arz’ın gerçekten dönüyor olması durumunda “dairesel eylemsizlik” olarak adlandırılabilecek teklifi de dahil olmak üzere bir dizi ilginç fikir içerir. (shrink)

In this work the Persian and English texts are edited and published together for the first time. This is Tusi’s major Ismaili work and the most important primary source on Ismaili doctrines during the Alamut period.

The case of Gorgias’ profession has been an object of ongoing dispute among scholars. This is mainly because in some dialogues Plato calls Gorgias a rhetorician, in others a sophist. The purpose of this article is to show that a solution only emerges in the Gorgias, where Plato presents Gorgias’ goals as a rhetorician and its associated arts. On this basis, Plato introduces a systematic division between genuine arts and fake arts, including rhetoric and sophistry, thereby identifying their conceptual differences (...) and similarities. The paper concludes by arguing that Gorgias can be called both a rhetorician and a sophist, provided that the labeling is done from different perspectives. (shrink)

RésuméCet article a été inspiré par l'opposition qui semble exister entre les deux grands courants animant l'œuvre de M. Bachelard.Les auteurs rappellent la différence existant entre une organisation predicative et une organisation dialectique de la connaissance. La connaissance objective est de structure dialectique. Il en résulte que l'évolution de cette connaissance s'accompagne d'un processus obligé de dévalorisation et de revalorisation relative de ses formes antérieures.Ce même processus rend aussi compte des rapports de la pensée poétique et de la pensée objective (...) et scientifique.Dans cette perspective, l'unité d'inspiration de l'œuvre de M. Bachelard est parfaitement évidente. — F. et J.‐P. G. (shrink)

Ce texte a déjà paru dans la Revue européenne des sciences sociales – European Journal of Social Science, XLVII-143, 2009, p. 65-85. I. Introduction : Avec la publication en 1862 de l'ouvrage de Clément Juglar, Des crises commerciales et de leur retour périodique, la France devint l'un des lieux de naissance du concept de cycle d'affaires. L'Académie des sciences morales et politiques avait en effet organisé l'année précédente un concours destiné à « rechercher les causes et signaler les effets des (...) - Économie et Marxisme – Nouvel article. (shrink)

On sème le doute en participant à des réunions, en soutenant des rencontres, en mettant en contact ou en organisant des événements locaux ou nationaux, comme les Journées d’Été des Savoirs Engagés et Reliés. On accueille les dissonant·es en partageant ouvertement, dans des cadres de confiance, nos doutes, nos observations, en se soutenant mutuellement.

The ministerial cabinets are growing in number and in cost. They constitute a nuisance for the good functioning of the civil service. However, there is a functional necessity for the Minister to dispose of a reduced personal staff.The suppression of ministerial cabinets would hurt the feelings of the political parties who are eager to use them as a source of power and of influence which they consider as an electoral asset. The only practical solution is to keep under strict control (...) the number of the cabinet members and to convince the political parties that they have a fundamental interest to keep a high standard of functioning for the civil service. (shrink)