Sosyal bilimsel yaklaşımlar önemli ölçüde kültürel ayrımlara ve varsayımlara, kültürel ayrımlar ise örtük bir zaman tasavvuruna bağlıdır. Kültürün bir bileşeni olan zaman, gerçekliğin toplumsal ve tarihsel inşası sürecine dahildir. Toplumsal/tarihsel gerçekliğin incelenmesi adeta toplumun kurumsallaşmış unsurlarından biri olan zamanın da incelenmesini gerekli kılar. Kültürelci yaklaşımlarda zaman konusu bilhassa tarihselcilik ve eleştirisi bağlamında ele alınmaktadır. Tarihselciliği eleştiren ve buna alternatif teşkil eden yaklaşımlar da zaman tasavvuru ve bunun seçilen yönteme etkisi bakımından tarihselciliğin bazı ön kabullerini paylaşmaktadır. Bu alternatifler modernist (...) class='Hi'>sosyal bilimlerin zaman algısına yönelik esaslı bir sorgulamadan uzaktır. Postmodernist sosyal bilimlerdeki mekân vurgusu ise ötekini ortak bir insanlık zamanının dışında konumlandırmaya dönük modernist varsayımın izlerini taşımaktadır. Bu çalışma zaman tasavvurunun sosyal bilimsel yönteme yansımalarına ve kültürel taksonominin zamanla ilişkisine dair eleştirel/anlayıcı bir perspektif sunmak ve yöntembilim tartışmalarında eksik kalan bu boyuta katkı sağlamak amacındadır. (shrink)

Önceki semavi kitapların tahrifi, Kur’an’ın mevsûkiyeti konusunda Müslümanları daha hassas davranma psikolojisine sevk etmiştir. Kur’an’ın Hz. Peygamber tarafından yazdırılması ve sahabeler tarafından ezberlenilmesi ve sonraki süreçlerde; korunması, doğru okunması, lafızlarının muhafazası ve Mushaf üzerine yapılan ve yine sahih okumaya yönelik tasarrufların hepsi önemli addedilmiştir. Kur’an’ın cem’i, istinsahı, noktalama ve harekeleme işlemleri, yaşanmakta olan sosyal, kültürel ve ilmî sürecin bir gereği olarak ihtiyaca mebni gayretler olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, Kur’an’ın noktalanması ve harekelenmesi; tarihi seyri, sosyo-kültürel, ilmî ve siyasi saikleri ile (...) ele alınmıştır. Ayrıca ehl-i ilim olmayanların nakt ve i’cam olmadan Kur’an’ın okumasının imkânı meselesi örnekler vermek suretiyle değerlendirilmiş ve Dânî’nin bu konu üzerine yazmış olduğu başyapıtlardan sayılabilecek üç eseri bu bağlamda tanıtılmıştır. Bu araştırmada, Hz. Peygamber tarafından noktalama ve harekeleme yapılmadığı halde ümmet-i Muhammed’in böyle bir tasarrufa gitmesinin tahrif değil, Kur’an’ın doğru ve sahih/kolay okunmasına bir hizmet olduğu zımnen ortaya konulmaya çalışılmıştır. (shrink)

Göçmenlerin farklı kimliklere sahip olmaları ötekileştirilme deneyimlerini arttırmaktadır. Başka bir deyişle; göçmenlerin farklı kültürel, etnik ya da dini kimliklere ilişkin olarak ötekileştirilmeleri daha olasıdır. Bu önermenin sonucu olarak ötekileştirme, onunla mücadeleyi merkeze alan politikalar tarafından “aşılması olası” ve yapaylığı ima eden bir olgu olarak ele alınmaktadır. Bu çalışma; “öteki”nin varlığını kimliğin oluşumu açısından kaçınılmaz görerek ötekileştirmeyi “olumsuz bir doğal” yapan unsurun sosyal bilişsel bir süreç olan “stereotipleştirme” üzerinden okunması ve çözümün burada aranması gerektiği savını, Henri Tajfel ve John Turner’ın (...) Sosyal Kimlik Teorisini temel alarak günümüzde “öteki” sıfatının atfedildiği göçmenler bağlamında ele almaktadır. İnsanların tarih boyunca doğal, sosyal, politik ve ekonomik sebeplerle başvurduğu göç eyleminin günümüzde yoğun kitlesel hareketliliğe dönüşmesi göçmen kimliğinin görünürlüğünü arttırmış ve bu kimliği küresel ölçekte ötekileştirmenin nesnesi tayin etmiştir. Ötekileştirmenin psikolojik ve politik bileşenlerinin etraflıca tetkiki, söz konusu fenomenin toplumsal çıktılarının ayrıştırıcı etkisini bertaraf edebilmek için bir başlangıç noktasıdır. Bu gaye ile çalışmada ötekileştirme pratiğine farklı bir zaviyeden yaklaşılmış, ötekileştirmeyi toplumsal yaşam açısından olumsuz sonuçlara eviren bilişsel sürecin tespitleri göçmenler üzerinden değerlendirilmiştir. İlgili alanlarda teorik ve ampirik kaynakların taranması neticesinde edinilen bulgularla çalışma, sosyal psikolojik unsurların politik uygulamalara dâhil edilmesine dair yöntemlere ulaşma çabası ve toplumsal bütünlüğün tesis/muhafaza edilmesi için sunduğu politik psikolojik çözümler ile literatüre eklenmeyi hedeflemektedir. (shrink)

İslâm düşünce tarihine dair yazılanlar, çoğu zaman tarihsel ve toplumsal gerçekliklerden ziyade, tarihin bize aktardıkları yanlı ve yanıltıcı bilgiler üzerinden şekillenmektedir. Doğal olarak tarihsel ve toplumsal gerçekliklerle birlikte sosyolojinin ve hatta iktisadın genel geçer kuralları dikkate alınmaksızın yapılan değerlendirmeler, ilmî olmaktan uzak olduğu için doğru bir sonuç ve ona uygun bir etki de yaratamamıştır. Özellikle inanç formuna büründürülerek mezheplerin düşüncelerini değerlendiren yaklaşımlar, mensubu olduğu ve zaman zaman da ötekileştirdiği diğer mezhep mensuplarının düşüncelerini doğru bir şekilde anlama yerine, onu reddetmek üzere (...) ve yanlışlamak amacıyla okumaktadır. Eş‘arî sonrası ve Eş‘arîlik sistemi içinde biçimlenmiş kelâmî yaklaşım, Mu‘tezile’ye reddiye olarak ifade edilebilecek bir temelde konumlanmıştır. Doğal olarak olgudan ziyade, Ehl-i hadîs olarak nitelendirilebilecek ve bütün sorunların cevaplarının, tarihin belli bir dönemine ait değerlendirmeler üzerinden bulmaya çalışan bir yapı biçiminde şekillenmiştir. Dinamik olan toplumun, her döneme ait sorunlarının da dinamik bir yapı oluşturduğu muhakkaktır. Kelâm ilminin teşekkül sürecine bakıldığında toplumsal sorunları göz önünde bulunduran ve çözüm önerilerini bu minvalde üreten bir bakış mevcuttur. Uzun süre varlığını böyle devam ettiren kelâm ilmi, tarihsel süreç içerisinde neredeyse tamamen teoriye sıkışan bir disiplin haline gelmiştir. Modern dönem ile birlikte yeni sorunlar, yeni tartışma alanları hâsıl olmuş ve yeni bir bilgi yöntemi ve metodu ile tartışmalar yapılmıştır. Kelâm ilminin de yeniden asli hüviyetine kavuşabilmesi adına yeni bir yöntem ve metodun geliştirilmesi gerekliliği dile getirilmiş ve Yeni ilm-i kelâm, sosyal kelâm gibi kavramlar ortaya atılmıştır. İlk çıkış sürecinde kelâmın hayat ile iç içe olduğu, sosyal ve siyasal olana göre şekillendiği, çözümlerin de toplumun gerçekliği göz önünde bulundurularak üretildiğini söyleyebiliriz. Bu anlamda her ne kadar isimlendirme bu şekilde olmasa da uygulamanın sosyal kelâma denk gelecek biçimde olduğunu ifade edebiliriz. Vâsıl b. Atâ özelinde Mu‘tezile’nin temel beş temel ilkesinin aslında sosyal kelâm olarak nitelenebilecek bir perspektifle oluşturulduğunu göstermeyi hedefledik. (shrink)

Bu makale, sosyal dışlanma kavramına genel bir bakış sağlar. Kavramın önem kazandığı belirli tarihsel durumları yeniden ele alır. Ayrıca kavramın, belli başlı okumalarını destekleyen farklı teorik çerçeveleri saptadığı gibi, çeşitli yorumlamaları da ele alır.This article provides a general overview ofthe concept of social exclusion. It reconstructs the specific historical conditions in which the concept gained prominence. Furthermore, it identifies the various interpretations as well as the different theoretical frameworks that underpin the distinctive reading ofthe concept.

Müslümanların tarihsel süreçte iman konusunda yaşadığı tartışmalardan biri de imanda taklid meselesidir. Çalışmanın temel odak noktası, klasik kelâm literatüründeki taklidî imanla ilgili görüşleri, günümüz bilimsel verileri ve öğrenme kuramları ışığında kritize etmektir. Çalışmanın temel motivasyonlarından biri, inananların büyük bir kısmının iman anlayışının taklide dayalı olmasıdır. Bu bağlamda kelâm âlimlerinin tahkiki iman için temele aldıkları nazar ve istidlâlin Tanrı'nın varlığına dair kesin bir kanıt sağlayamadığını iddia ettik. Dolayısıyla kelâm ekollerinin tahkiki iman konusunda benimsedikleri nazar ve istidlâle dayalı temellendirmenin yeterli olmadığı kanaatine (...) vardık. Bu çerçevede kelâm ekollerinin imanı bilişsel sürece indirgeyen yaklaşımlarının, modern bilimdeki ayna nöronlar ve öğrenme kuramları açısından değerlendirilmesi gerektiğini öne sürdük. İnsan fizyolojisi üzerinde temellendirilen ayna nöronlar teorisiyle taklidin basit bir eylemsel benzerlik olmadığı, aynı zamanda bilişsel bir süreci de beraberinde getirdiği çıkarımını yaptık. Bununla beraber taklidin sosyal öğrenme kuramları ile ilişkisini ele alarak bunun tahkikî iman sürecindeki işlevi üzerinde durduk. Öğrenmenin sadece gözlemlenen davranışları taklid etmekle sınırlı olmadığını, bilişsel süreçlerin de önemli bir rol oynadığına vurgu yaptık. (shrink)