Wersja przedostatnia, z 2010 roku. Proszę cytować wersję opublikowaną. Pre-final version, from 2010. Please, quote the published version.

Traditional theism (in Christianity, Judaism and Islam) understands God as possessing certain attributes including omnipotence. God is omnipotent in the sense that God possesses unlimited (maximal) power. For some classical philosophers and theologians (PetrusDamiani, René Descartes) God’s omnipotence requires his being able to do absolutely anything, including the logically impossible. But in Thomas Aquinas’ opinion, to do what is logically impossible is not an act of power but is self-contradictory action. For Aquinas, a logically impossible action is not an action. (...) The contemporary British philosopher of religion, Richard Swinburne, considers omnipotence from an analytic perspective and, partially,within Aquinas’ tradition. For Swinburne, omnipotence includes the power to perform only logically possible and consistent tasks. In this paper, I discuss systematically (§§ 3-6) the philosophical and logical problems of omnipotence and the relation between God and logic from the perspective of Jan Łukasiewicz’s logical investigations. Keywords: Omnipotence, God, logic, rationality, Richard Swinburne, Jan Łukasiewicz. (shrink)

W artykule przedstawiam główne przesłanki metafizycznego optymizmu obecne w filozofii Stanisława Judyckiego. Należą do nich: argument causa totalis za istnieniem bytu najwyższego, który nazywam modalnym, argument za osobową naturą bytu najwyższego, argumenty za doskonałą dobrocią bytu najwyższego oraz uniwersalistyczna (inkluzyjna) eschatologia. Wszystkie te przesłanki metafizycznego optymizmu uważam za zasadniczo trafne. Inaczej, mocniej niż Stanisław Judycki rozumiem wszechmoc Bożą. W zasięgu wszechmocnej woli Bożej leżą wszystkie Boże przymioty w tym doskonała dobroć, która została wyrażona działaniem Boga takim, jak Wcielenie i (...) zniszczenie wszelkiego zła. (shrink)

Inspiracją do napisania niniejszego artykułu były rozdziały V–VII książki Ryszarda Kleszcza Logika, metafilozofia, wszechmoc. Siedem studiów filozoficznych (2021), dotyczące tej części metafizyki, którą w terminologii scholastycznejokreślano jako filozofię Boga, a obecnie umiejscawia się ją w obrębie teologii filozoficznej lub filozofii religii. Koncentruję się na trzech pytaniach: 1) jak odróżnić badania w zakresie filozofii religii od badań w naukach o religii; 2) czy typowe dla znacznej liczby filozofów religii ograniczanie badań do monoteizmu w największych religiach świata, a w kwestiach bardziej (...) szczegółowych do chrześcijaństwa, można przekonująco uzasadnić bez ujawniania ich własnych przekonań w sprawie religii; 3) czy klasyczny teizm stanowi właściwą artykulację chrześcijańskiego znaczenia słowa „Bóg”. W odpowiedzi na pierwsze pytanie twierdzę, że filozofem religii jest ten, kto bezpośrednio lub pośrednio zajmuje pozytywne lub negatywne stanowisko w sprawie kognitywnego charakteru, a zwłaszcza prawdziwości (Kleszcz wolałby powiedzieć: „uzasadnienia”) wierzeń czy doświadczeń religijnych. Na drugie pytanie, inaczej niż Kleszcz, odpowiadam negatywnie: ujawnienie przez filozofa własnego stosunku do religii nie niweczy ideału obiektywności, natomiast promuje uczciwość wobec czytelników i eliminuje pewien rodzaj teoretycznej hipokryzji spotykany u zwolenników filozofii uprawianej w sposób rzekomo neutralny względem własnych przekonań. Moja odpowiedź na trzecie pytanie jest także negatywna. Potrzebna jest nam dzisiaj mniej zachowawcza, odważniejsza w swoich roszczeniach filozofia religii niż ta proponowana przez Ryszarda Kleszcza — taka mianowicie, która naśladuje sposób uprawiania filozofii przez dawnych mistrzów, np. przez św. Tomasza z Akwinu, polegający na poszukiwaniu filozoficznych podstaw dla chrześcijaństwa, a nie taka, która uznaje wyniki ich ustaleń, np. w kwestii natury Boga, za zasadniczo ostateczne, a korygowalne jedynie w drobnych szczegółach. (shrink)

Czy Bóg jest dobry? Na marginesie książki Dariusza Łukasiewicza Opatrzność Boża, wolność, przypadek Podstawowym problemem książki Dariusza Łukasiewicza jest kwestia natury Boga, przede wszystkim pytanie, czy jest On bytem doskonale dobrym. Jeśli jest doskonale dobry, to powinien zawsze uczynić to, co w danych warunkach najlepsze lub – jeśli nie ma możliwości czynienia dobra – z dwu lub więcej alternatyw wybierze tę, która jest najmniej zła. W argumentacji rozwijanej w artykule staram się pokazać, że dobroci Boga nie da się wykazać ani (...) a priori, ani a posteriori. Argumenty a priori są niewystarczające, ponieważ z takich ontologicznych cech Boga, jak prostota, konieczność czy nieskończoność dobroć moralna nie wynika. Podobnie moralna dobroć nie wynika z wszechmocy ani wszechwiedzy. Raczej przeciwnie, wszechmoc oraz wszechwiedza mogą być przeszkodą w dobroci moralnej; skoro bowiem Bóg wie wszystko, co jest logicznie możliwe wiedzieć, a także może uczynić wszystko, co jest logicznie możliwe uczynić, to powinien nie tylko zło znać, lecz także móc je czynić. Argumenty a posteriori są niewystarczające z powodu ogromu zła obecnego w świecie; przykładem jest naturalne i nieuchronne zło obecne w przyrodzie, wynikające stąd, że jedne gatunki są pokarmem dla innych. Jeśli zatem Bóg rzeczywiście stworzył świat, to nie był wrażliwy na cierpienie istot, które powołał do istnienia, zwłaszcza, że w zamieszkiwanym przez nas świecie istnieje wiele zła. (shrink)

Celem artykułu jest porównanie szczególnej odmiany teorii spiskowych, tzw. globalnej teorii spiskowej do sławnego eksperymentu myślowego autorstwa H. Putnama o mózgach w naczyniu. Uznanie istnienia złowrogiego spisku światowego stawia wierzącą weń osobę w podobnej sytuacji do tej, w której znajduje się człowiek próbujący rozstrzygnąć, czy jest mózgiem w naczyniu. Dzieje się tak, ponieważ conspiratio maligna ma niczym nieograniczoną moc wywierania wpływu, kontrolowania, a nawet tworzenia dowolnych aspektów naszego społecznego, politycznego i ekonomicznego życia. Wszechmoc tej tajemniczej organizacji jest powodem, dla (...) którego jej ofiary nie mogą nikomu ufać, ani rządowi, ani naukowcom, a nawet innym wyznawcom teorii spiskowych. Wszystkich – ludzi i instytucje – podejrzewa się o to, że są przekupieni, kontrolowani lub zastraszeni przez spisek. Zachować sceptycyzm wobec wszystkiego, to jedyne wyjście z tej sytuacji. (shrink)

Panentheism and classical theism. Comments on the basis of Jacek Wojtysiak’s criticism of Józef Życiński’s position The article was inspired by the tenth anniversary of the death of Archbishop Życiński and the article containing polemic with his panentheism published by Wojtysiak. Wojtysiak claims that the essence of theism is the thesis about the existential selfsufficiency of God and the resulting asymmetry of his causal relationship with the world, which consists in the fact that God can exert causal influence on the (...) world, but the world cannot influence God in this way. Since Życiński contradicts this thesis, according to Wojtysiak, his panentheism is not theism at all. I do not agree with this judgment, and what Wojtysiak calls ‘theism’ I call ‘classical theism’. Both panentheism and classical theism constitute legitimate versions of theism. Ishow that the classical theism in the version proposed by Wojtysiak is entangled in serious difficulties. One of them is that on cosmological level it harmonizes best with occasionalism, that is, with full theological determinism. Another one is connected with the thesis t that God is impassible, which deprives him of the possibility of fulfilling these pro-religious functions, which are crucial for Christianity, such as God’s experiential involvement in the history of the world. I propose that the recognition of divine passibility be the minimum condition for any panentheism or position similar to it. Meeting this condition does not require the rejection of the thesis about the classically understood divine immutability, omnipotence or the creation of the world ex nihilo, but it is conducive to the revision of these notions. I point out that revisions proposed by Życiński in his version of panentheism were incomparably smaller than those proposed by Whitehead or especially Hartshorne, but still they cannot be treated as a minor supplement to classical theism. They constitute version of panentheism or neoclassical theism, which is a much better philosophical basis for Christianity. (shrink)