Elastyczne i przewidywalne warunki umów .

Skuteczna, aktywna polityka rynku pracy Andrzej Klimczuk In Adam Tomanek (ed.), Flexicurity W Wymiarze Regionalnym . Raport Z Badań. Izba Rzemieślnicza I Przedsiȩbiorczości W Białymstoku. pp. 100--121 (2011) .

Artykuł jest refleksją nad warunkami możliwości zaistnienia twórczości indywidualnej i zbiorowej, genialnej i nie genialnej. Twórczość jest rozpatrywana w relacji do warunków moralnych, polityczno-ekonomicznych, pedagogicznych i psychologicznych. Czy te warunki pozwalają rozwinąć się twórczym potencjom, czy też je tłamszą? Zastanawiam się też nad ewentualną hierarchią genialności: czy twórczość może być mniej, względnie bardziej genialna?

Daniel Ciunajcis Marcin Moskalewicz Time-Space of History. Transcendental Conditions of Practicing History as PoliticsThe article deals with the issue of time-space in modern historiography, and the main thesis is that time-space is a transcendental condition of the possibility of the practice of history and that modern victory of time over space has various negative implications that are underscored and analyzed. In the first part of the article, the authors present classical asymmetric concepts – Greeks vs. Barbarians and Christians vs. Pagans (...) – as analyzed by Reinhardt Koselleck. In the second part of the article, the advent of a new Christian temporality is being examined via Karl Barth’s interpretation (as presented in his Dogmatics in Outline) of Pontius Pilate’s last judgment over Jesus Christ. In this context three aspects of temporality are being discerned: the horizon of expectation represented by Jesus Christ, the space of experience represented by the Jewish community and eternity represented by Pontius Pilate. Pilate is recognized as taking the place of God in the political order: himself an embodiment of state, a symbol of its transcendence, and a transcendental condition of possibility of modern political life. In the third part the authors defend the thesis that thinking is an embodied phenomenon. While applying and criticizing Hannah Arendt, they indicate that thinking should be taken as an original source of human temporality and as a condition of possibility of organizing external space. The authors emphasize Arendt’s conception of a metaphor as a bridge between the sensible and the supersensible, with due attention to both differences and similarities between thinking and acting. Next, the authors analyze some consequences of their thesis for storytelling and political history being organized today mostly according to mere chronological paradigm. In the fourth part of the article, the authors pay attention to spatial organization of politics, arguing against Karl Schlögel, who claims that in late modern times national historiography was responsible for the dominance of the spatial paradigm. The argument defended is that even in the case of seemingly spatial organization of politics and history – as for example in a map – the temporal order is playing a predominant, even if hidden, role, and that space is being analyzed and valued according to temporal criteria. The predominantly temporal dynamics of modernization and modern supremacy of the future – as presented in the Geschichtliche Grundbegriffe Lexicon by Bielefeld School – is interpreted as a sign of loss and a symptom of narrowing our image of history. Keywords: time-space in modern historiography, transcendental condition of possibility of the practice of history, Reinhardt Koselleck, Hannah Arendt, Michel Foucault, Maurice Merleau-Ponty. (shrink)

The aim of this paper is to illustrate some difficulties connected with the global ethic. The author shows mutual relations between socio-economic domain and the public health. Beginning with Peter Singer’s argumentation, the author points that the inequality is the main factor hampering moral action. The inequality generated by contemporary capitalism has an immediate influence on the health of people. Individual charity is not sufficient to solve such problems like life expectancy, health care, starvation or global warming. According to the (...) author, liberation of medical practices from the power of capital is a condition of the possibility of the public health. (shrink)

Polskie przepisy prawne formułujące warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego, a więc ipso facto wyznaczające jego granice, można różnorako interpretować, zwłaszcza w tym zakresie, w jakim określają wymagany dla przeprowadzenia eksperymentu bilans związanych z nim możliwych korzyści i szkód. W artykułach prawniczych komentujących te przepisy w zasadzie jednak brak prób systematycznego i (na tyle, na ile pozwala na to sam przedmiot analizy) ścisłego wyróżnienia tych interpretacji w języku tzw. teorii racjonalnego wyboru (rational choice theory), teorii szczególnie przydatnej w tym kontekście z (...) uwagi na jej rozbudowany aparat pojęciowy pozwalający badać różnorakie konfiguracje relacji między costs i benefits. Artykuł próbuje wypełnić tę lukę: wyróżnione w nim zostały różne interpretacje przepisów prawnych określających warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego; interpretacje te zostały również poddane ocenie. (shrink)

W artykule omawiam zawartość archiwum emigracyjnego grafika i typografa Stanisława Gliwy w kontekście badań nad genezą dzieł literackich. Nieskatalogowane materiały przechowywane w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Toruniu są mało znane badaczom, a mogą być interesujące dla edytorów, którzy chcieliby prześledzić dossier genezy utworów powstałych na emigracji, a zatem w warunkach ograniczonego dostępu do publiczności. Skupiam się na teczkach z korespondencją, w których oprócz listów można znaleźć dodatkowe dokumenty w postaci makiet, wydruków próbnych, umów i rozliczeń. Na przykładach pokazuję, jak (...) wiele różnych wypadków może się wydarzyć od momentu, gdy autor składa do druku – zdawałoby się – gotowy tekst dzieła. (shrink)

W artykule dyskutuję warunki decydujące o zakończeniu działania i kryteria, uzasadniające to zakończenie. W nawiązaniu do tradycji filozoficznej i tekstów literackich pokazuję niepewny status końca działania. Wychodzę od spostrzeżenia, że w filozofii działania poświęcono temu problemowi znacznie mniej uwagi niż problemowi początku działania, a to ze względu na moralne i polityczne implikacje początku działania, szczególnie powiązanie początku działania z wolną wolą. Argumentuję, że koniec działania jest problemem równie doniosłym. Proponuję performatywną interpretację aktu zakończenia. Zgodnie z tą interpretacją racje zakończenia (...) działania kształtują się wyraźnie i zobowiązująco dopiero w refleksji. ----------------------------------------- Zgłoszono: 19/10/2023. Zrecenzowano: 20/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 26/01/2024. (shrink)

The author examines the arguments for applicability of the limitation clause which specifies the requirements for limitation of constitutional freedoms and rights (Article 31 para. 3 of the Constitution) to the right to protection of life (Article 38). Even if there is almost a general acceptance of such applicability, this approach does not hold up to criticism based on the rule existing in the Polish legal order that treaty commitments concerning human rights have supremacy over national statutory regulations. Due to (...) an international pattern which does not provide application of the limitation clause to the right to life protection, despite the recognition — at the level of a constitutional standard — of applicability of the clause of Article 31 para. 3 to Article 38, and to protection of life in general, this will be made impossible at any attempt to formulate a statutory standard. He also points out the defectiveness of the reasoning leading to acceptance of certain limitations of a particular value (e.g. life) on the basis of the ex definitione exemptions existing in the international standard to the assumption of applicability of the limitation clause when shaping statutory standards in the Polish legal system. The discussed issues are related to the question of interpretation of the inviolability of human rights. This term takes different meaning in the context of: 1) inviolability of all human rights understood in abstracto as normative structures of a general and abstract nature; 2) right protecting certain values with no exception; 3) rights to which an application of the limitation clause is forbidden; 4) rights not subject to derogation; 5) inviolability of understood in concreto, as that is (here and now) due to the subject of dignity; 6) inviolable essence of freedoms and rights. One should also clearly distinguish between (7) the descriptive and (8) the normative meaning of inviolability. -/- Punktem wyjścia jest analiza argumentacji na rzecz tezy o stosowalności do prawa do ochrony życia (art. 38 Konstytucji RP), klauzuli limitacyjnej określającej warunki ograniczania konstytucyjnych wolności i praw (art. 31 ust. 3). Mimo niemal powszechnej akceptacji tej tezy, nie wytrzymuje ona krytyki opartej na pierwszeństwie, które w polskim porządku prawnym mają zobowiązania traktowe dotyczące praw człowieka, wobec regulacji ustawowych. Ze względu na wzorzec międzynarodowy, który nie przewiduje stosowania klasycznej klauzuli limitacyjnej do prawa do życia, mimo uznania - na poziomie standardu konstytucyjnego - stosowalności klauzuli z art. 31 ust. 3 do art. 38 i ochrony życia w ogóle, stosowalność tej klauzuli będzie uniemożliwiona przy każdej próbie formułowania standardu ustawowego. Autor zwraca uwagę na wadliwość wnioskowania prowadzącego od uznania dopuszczalności pewnych ograniczeń ochrony jakiejś wartości (np. życia) na podstawie wyjątków ex definitione obecnych w standardzie międzynarodowym, do tezy o stosowalności klauzuli limitacyjnej przy kształtowaniu standardu ustawowego w polskim systemie prawnym. (shrink)

Recognizing inherent and inalienable nature of dignity and universality of certain values, the Constitution of the Republic of Poland, introduces to the foundations of Polish legal system some elements of natural law which may be used for application of the Basic Law. Constitutional recognition of these elements only makes sense on the assumption of their cognizability. Therefore, as an important element of constitutional concept of natural law is taken the recognition of the argument of cognitivism according to which moral assessments (...) may have the nature of judgments and truth qualification (they may be true or false). In the course of application of the constitution, norms of natural-law character and natural-law justification. Since dignity and the essence of freedoms and rights based on dignity are the only inviolable values recognized by the constitution, the arguments of natural law lead to a far-going reinterpretation of constitutional norms. The norm of natural law protecting inviolable values will have precedence in the event of collision with norms protecting other values, also with constitutional norms. Even if such a norm is formulated on the basis of the provisions of the constitution, in fact natural law is given higher rank than elements based only on enacted law. Despite that, reliability of a legally established order does not seem to be radically endangered. -/- Konstytucja RP uznając przyrodzoność i niezbywalność godności oraz uniwersalność niektórych wartości, wprowadza do podstaw całego polskiego systemu prawnego elementy prawnonaturalne, które mogą być wykorzystane w stosowaniu konstytucji. Konstytucyjne uznanie takich elementów ma sens przy założeniu ich poznawalności, stąd istotnym elementem konstytucyjnej koncepcji prawa naturalnego jest uznanie tezy kognitywizmu głoszącej, że oceny moralne mogą mieć charakter sądów i kwalifikację prawdziwościową – mogą być prawdziwe lub fałszywe. W procesie stosowania konstytucji mogą być formułowane normy o charakterze prawnonaturalnym oraz uzasadnienia prawnonaturalne. Ponieważ jedynymi wartościami uznanymi w konstytucji za nienaruszalne jest godność oraz istota wolności i praw, których godność jest źródłem, argumentacja prawnonaturalna może prowadzić do daleko idącej reinterpretacji norm konstytucyjnych. Norma prawnonaturalna chroniąca warunki konieczne poszanowania godności lub istoty wolności i praw będzie miała pierwszeństwo w razie kolizji z normami chroniącymi inne wartości, także z normami konstytucyjnymi. Choć norma taka będzie formułowana na podstawie przepisów konstytucji, to jednak faktycznie prawo naturalne uzyskuje wyższą rangę od elementów opartych jedynie na stanowieniu. Mimo tego bezpieczeństwo prawne nie wydaje się być radykalnie zagrożone. O prawnonaturalnym charakterze normy i uzasadnienia decyduje oparcie w ocenach moralnych, które pretendują do bycia sądami, do bycia prawdziwymi lub fałszywymi. Z punktu widzenia stosowania konstytucji i wymogu intersubiektywnej komunikowalności i kontrolowalności dookreślania treści prawnonaturalnych, dla nadania ocenom charakteru sądów istotny jest kształt procedur i argumentacji prowadzących do tego dookreślenia. Powinny to być procedury i argumentacja typowe dla dyskursu mającego na celu sformułowanie prawdziwych sądów. Maksymalizowana powinna być dyskursywność takich procedur, a podstawą rozstrzygnięcia powinien być, jeśli to tylko możliwe, konsens. Nie mogą być uważane za rozstrzygające argumenty odwołujące się do woli indywidualnej lub zbiorowej, reakcji emocjonalnych, stopnia rozpowszechnienia danej oceny czy do tradycji kulturowej. (shrink)

W badaniach nad kontrolą elementarnych procesów poznawczych osiągnięto ostatnio znaczący postęp. Na przykład, wyodrębniono w systemie poznawczym człowieka różnorakie funkcje i mechanizmy kontrolne. Jednakże, nauki o poznaniu nie poradziły sobie dotąd z wyjaśnieniem zjawiska samokontroli, czyli zdolności przejawiającej się na poziomie całego systemu poznawczego, polegającej na skutecznym podążaniu za odległymi celami oraz unikaniu dystrakcji. W pracy przedstawiona została koncepcja samokontroli odwołująca się do pojęcia emergencji, która prowadzi do nowych i nieprzewidywalnych własności systemu, wynikających ze złożonych, dynamicznych i nieliniowych interakcji jego (...) elementów składowych. Koncepcja ta pozwala wyobrazić sobie teorie samokontroli umysłu unikające dobrze znanego „problemu homunkulusa”. Dzięki symulacjom obliczeniowym, teorie takie umożliwiają (na razie, w bardzo prosty sposób) odtworzenie emergentnej zdolności umysłu do samokontroli, mimo że — ze względu na odpowiednią złożoność — nie możemy w pełni prześledzić ciągu przyczynowo\dywiz skutkowego, który do niej prowadzi. Tak więc, deterministycznie opisujemy i wyjaśniamy warunki konieczne do pojawienia się samokontroli, ale odnosząc się do modelowanego systemu wciąż możemy mówić o jego autonomii i autodeterminacji. Jak dowodzą najnowsze wyniki badań nad zaburzeniami samokontroli, owa autonomia bywa jednak znacznie ograniczona. (shrink)

W niniejszym tekście, poświęconym definiowaniu m. in. słów i zwrotów frazeologicznych podczas nauczania języków, autorka opisuje lingwistyczną teorię Anny Wierzbickiej, dotyczącą Natural Semantic Metalanguage i w adaptacyjnej formie przenosi ją na płaszczyznę zajęć z języka obcego, gdzie przynosi ona namacalne wyniki. Podczas zajęć językowych wymaga się od uczących się poprawnego definiowania ogólnego, które jednak rzadko przekazywane jest w podręcznikach i na wykładach, mimo iż zdolność ta nie jest wcale oczywista, samo definiowanie zaś nie jest łatwym zadaniem. Przeciwnie - od studentek (...) i studentów języków obcych oczekuje się mentalnego uzdolnienia w tym kierunku, nie uwzględniając faktu, że wiele osób ma trudności z definiowaniem nawet w języku ojczystym. W artykule autorka chce pokazać, że po części zignorowana teoria Anny Wierzbickiej ze swoim punktem wyjściowym, jakim są primes, pozwala uświadomić uczącym się języka obcego, że istotę słowa, wyrażenia czy frazy można wyjaśnić w oparciu o sposób określenia znaczenia, przyjęty w NSM. Nie jest przy tym konieczne, ażeby znaczenia opisywać i określać poprzez primes. Ważne jest, aby w celu uniknięcia błędnego koła podczas objaśnień definicji nie koncentrować się na synonimach i antonimach. Jak takie i podobne objaśnienia mogą wyglądać, pokazane jest na przykładach kilku definicji, które wyjaśnione zostały w oparciu o sposób określenia znaczenia przyjęty w NSM. Autorka dyskutuje również opisy i warunki działania takiej metody. Na zakończenie przedstawione są propozycje w zakresie metodologii nauczania umiejętności definiowania podczas zajęć języka obcego. (shrink)

Opracowanie dotyczy fragmentu preambuły Konstytucji RP z 1997 r.: „równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego - Polski”. Zmierza ono przede wszystkim do uwyraźnienia i analizy wskazanych w tym fragmencie wartości, które mogą pomóc w dookreśleniu celów konstytucji i ujęciu czegoś, co określa się niekiedy mianem „ducha konstytucji”. Analizowane jest umiejscowienie komentowanego akapitu w całości preambuły, oraz prace nad projektem Konstytucji, które prowadzą ku refleksji nad kategorią dobra wspólnego w artykule 1. W centrum moich analiz jest argumentacja na (...) rzecz tezy, że dobrem wspólnym są warunki życia społecznego służące rozwojowi jednostek i że jednym z istotnych elementów dobra wspólnego jest poszanowanie praw człowieka. (shrink)

Artykuł ukazuje stan badań nad zagadnieniem społeczności żydowskiej na Dolnym Śląsku w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Zwrócono uwagę na najważniejsze publikacje dotyczące repatriacji i osadnictwa, struktur organizacyjnych, produktywizacji ludności, życia kulturalnego i religijnego, a także historii poszczególnych miejscowości. Autorzy nakreślają w miarę stabilne warunki do rozwoju społeczności w pierwszych latach powojennych, podkreślają różnorodność instytucji, organizacji oraz placówek utworzonych i prowadzonych przez społeczność żydowską. Badania dotyczyły całego Dolnego Śląska lub poszczególnych miejscowości, jednak nie uwzględniały Brzegu czy też (...) całego powiatu brzeskiego. Zauważono również, że przywołana literatura oparta była głównie na materiałach wytworzonych przez Centralny Komitet Żydów oraz Wojewódzki Komitet Żydów. Tymczasem ciekawych i cennych materiałów mogą dostarczyć także zasoby archiwów państwowych, co pokazano na przykładzie zespołu Starostwo Powiatowe w Brzegu. W podsumowaniu artykułu nakreślono więc perspektywy badawcze dotyczące odtworzenia struktur organizacji żydowskiej w powiecie brzeskim, jej składu osobowego oraz przejawów życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego. (shrink)

Uniwersytet jako biurokratycznie i rynkowo zarządzane przedsiębiorstwo był obiektem krytyki od lat 80. minionego wieku — w Stanach Zjednoczonych Allan Bloom nazwał go wtedy multiwersytetem, a trochę później Bill Readings pisał już o „uniwersytecie w ruinie” (in ruins), który ukrywa się za szyldem „doskonałości”. Polski uniwersytet przejął ekonomiczne kryteria ewaluacji nauki — wymierne w liczbach grantów i punktów. Merkantylizacja wiedzy stwarza szereg problemów także natury etycznej — prowadzi do zaniżenia lub porzucenia wszelkich standardów akademickich, do degradacji autorytetu w nauce, krytyki (...) naukowej, faktycznej jakości badań i nauczania. Czy na współczesnym uniwersytecie jest w ogóle miejsce na zachowania podlegające ocenie moralnej? Jakie są umiejętności wymagane do — i warunki możliwości — stosowania norm moralnych w życiu akademickim? (shrink)

W 1964 roku Herbert Marcuse postawił słynną tezę o jednowymiarowości współczesnego człowieka. Stanowi ona jedną z jego najważniejszych koncepcji teoretycznych, a także rozwinięcie tezy postawionej przez Marcusego już w 1937 roku w eseju O afirmatywnym charakterze kultury. Celem mojego artykułu jest krytyczna rewizja tej koncepcji. Z jednej strony kapitalizm kognitywny wzmocnił mechanizmy kontroli zachowań konsumenckich. Z drugiej strony społeczeństwo ponowoczesne jest jednak refleksyjne: produkcja wiedzy i samowiedzy ma w nim charakter systemowy. Połączenie tych dwóch procesów prowadzi – jak twierdzę – (...) do wytworzenia raczej dwubiegunowej niż jednowymiarowej jednostki oraz kultury. Represywna desublimacja idzie dziś w parze z refleksyjnością. W rezultacie, podmiot ponowoczesny to akratyk – człowiek systematycznie postępujący wbrew własnej woli. W drugiej części tekstu dowodzę, że dwubiegunowa struktura ponowoczesnego podmiotu tworzy warunki sprzyjające rozwojowi współczesnego populizmu. (shrink)

Artykuł prezentuje filozofie Kanta i Husserla w odniesieniu do Hartmannowskiego rozumienia irracjonalności. W metafizyce poznania Hartmanna irracjonalność, która odpowiada częściowej niepoznawalności bytu, okazuje się argumentem przeciwko idealizmowi, który zakłada całkowitą racjonalność naszego poznania ijego przedmiotu. W artykule autor pokazuje, że można wskazać podobieństwa między Kanta ideą niepoznawalności przedmiotu transcendentalnego, Husserla koncepcją transcendentalnej konstytucji świata i Hartmanna pojęciem gnoseologicznej irracjonalności. W transcendentalizmie Kanta irracjonalność implikuje asymetria między warunkami możliwości doświadczenia i warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia, jako że niepoznawalność przedmiotu transcendentalnego i rzeczy (...) samej w sobie wskazuje, że nie wszystkie warunki przedmiotów są jednocześnie warunkami możliwości doświadczenia. Według Husserla świadomość transcendentalna nie jest racją wystarczającą świata w aspekcie jego Da- sein i Sosein, ponieważ fakt konstytucji świata jest faktem irracjonalnym i nie może być wyprowadzony z istoty świadomości. Autor próbuje wykazać, że analogia między Husserlem i Hartmannem w kwestii irracjonalności otwiera nowe możliwości interpretacyjne relacji między fenomenologią transcendentalną i Hartmannowską filozofią. (shrink)

Stosunki polsko-węgierskie pozostają czymś niezwykłym na skalę europejską. Choć w świadomości społeczeństw obu narodów dominuje pozytywne postrzeganie wzajemnych relacji, nie było to zjawisko stale występujące w historii. Najintensywniej zachodziło, gdy oba kraje opierały się dominacji pierwiastka germańskiego. Węgry jako pierwsze utraciły niepodległość, ulegając naciskom ze Wschodu. Również Polska podzieliła los Węgier, ulegając presji zarówno ze Wschodu, jak i Zachodu. Doświadczenia historyczne obu krajów pokazały konieczność współdziałania wobec zagrożeń płynących z obu kierunków. Warunki po 1886 roku nie sprzyjały realizacji tego (...) założenia, choć w XIX i XX wieku Polacy i Węgrzy snuli wizje geopolityczne określające skalę możliwych przemian w Europie Środkowej. Zmiana nastąpiła po zakończeniu II wojny światowej. Niezależnie od naturalnie występujących rozbieżności w postrzeganiu własnego otoczenia, w XXI wieku trudno wskazać polską koncepcję geopolityczną, która nie uwzględnia regionalnej roli Węgier, czy też węgierską, ignorującą Rzeczpospolitą Polską. (shrink)

W wywiadzie z Karlem-Otto Aplem, jaki przeprowadził i w roku 1987 opublikował Florian Rötzer, omówionych zostało szereg wątków rozwijanej przez Apla filozofii transcendentalno-pragmatycznej. Wywiad ukazuje, co było przedmiotem głównych sporów i dyskusji prowadzonych w owym czasie przez tego obrońcę rozumu i racjonalistycznej tradycji w filozofii, który występował przeciwko wszelkiemu radykalnemu sceptycyzmowi i znany był przede wszystkim jako filozof broniący tezy o potrzebie i o możliwości dostarczenia uzasadnienia ostatecznego. Karl-Otto Apel wyjaśnia w tym wywiadzie, jak należy tę tezę rozumieć oraz na (...) czym polega ostateczne uzasadnienie transcendentalno-pragmatyczne. W wywiadzie wyjaśnione też zostaje, czym jest argument z performatywnej samozaprzeczalności, który wykorzystywany jest w procedurze ostatecznego uzasadniania. W swych odpowiedziach Apel odnosi się do krytyk kierowanych pod adresem etyki dyskursowej, jej „formalizmu” o kantowskiej proweniencji ; krytyczne uwagi kieruje pod adresem rzeczników postnowoczesności i postmodernizmu. W swych wywodach Apel broni uniwersalistycznej etyki oraz Kantowskiego, czysto formalnego obrazu człowieka jako obrazu, który zarazem stwarza warunki dla kulturowego pluralizmu oraz swobodnego artykułowania niezgody, a także dla poszukiwania konsensu. (shrink)

[ENG] The aim of this paper is to analyze the „possibility puzzle” presented by Shapiro (2011) in the context of the debate between conventionalism and non-conventionalism in speech act theory. Conventionalism claims that for every speech act there is a pattern (convention) which determines its illocutionary force. To perform a felicitous speech act is to fulfil necessary and sufficient conditions for this particular speech act. Non-conventionalism criticizes the view that for every speech act there is a conventional pattern and hidden (...) conditions, which are to be fulfilled. This view maintains the conventional thesis for the so-called strict conventional speech acts (e.g. performatives), but negates using universal quantifier for so-called communicative speech acts whose aim is, in short, to express an intention and force someone to act by virtue of this intention. As in (Shapiro 2011), Phil said: in order for someone to have the power to make, change and apply rules, there has to be a rule that empowers someone to do so. This objection concerned „The First Legis- lator” only from the conventional perspective on speech acts. If it can be maintained that The First Legislator’s speech acts may be non-conventional, then Phil’s argument misses the point. Finally, I will emphasize that only lawyers analyze „the very first speech acts” whereas for philosophers, the problem of e.g. „the very first question” is less absorbing. -/- [PL] Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie tak zwanej Aporii Phila (possibility puz- zle) przedstawionej przez Shapiro (2011) w kontekście sporu konwencjonalizm–nonkon- wencjonalizm w teorii aktów mowy. Konwencjonalizm utrzymuje, że dla każdego aktu mowy istnieje konwencja, która determinuje moc illokucyjną aktu. Wykonać w pełni for- tunny akt mowy to spełnić wystarczające i konieczne warunki określone dla danego aktu mowy. Nonkonwencjonalizm krytykuje pogląd, że dla każdego aktu mowy istnieje okre- ślona konwencja oraz ukryte warunki, które należy spełnić. Ten pogląd utrzymuje kon- wencjonalną tezę dla tak zwanych stricte konwencjonalnych aktów mowy (na przykład performatywów), ale neguje użycie dużego kwantyfikatora dla tak zwanych komunika- cyjnych aktów mowy, których celem jest, w skrócie, wyrażenie pewnej intencji i zmusze- nie kogoś poprzez jej wyrażenie do określonego postępowania. Phil, bohater historii z książki Shapiro (2011), podkreślił, iż zawsze musi istnieć reguła upoważniająca do two- rzenia prawa. Ten zarzut dotyczący „Pierwszego Legislatora” jest zasadny tylko z per- spektywy konwencjonalizmu. Jeżeli można utrzymywać, że akt mowy Pierwszego Legislatora może być nonkonwencjonalny, wtedy argument Phila jest nietrafny. Na końcu scharakteryzowany jest następujący fenomen: tylko prawnicy analizują „pierwsze akty mowy”, natomiast dla filozofów problem „pierwszego pytania” nie jest tak absorbujący. (shrink)

Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniu wyjaśnienia poznania w teleosemantyce, która jest najbardziej zaawansowaną wersją reprezentacyjnej teorii umysłu. Krytyka reprezentacjonizmu ze strony teorii poznania ucieleśnionego powoduje, że założenia i tezy teorii reprezentacyjnych powinny zostać poddane analizie w kontekście pytania o adekwatność i sukces tego podejścia. Głównym założeniem tego podejścia jest teza, że procesy poznawcze jak percepcja, myślenie pojęciowe, wiedza itp. polegają na wytwarzaniu reprezentacji mentalnych i operowaniu nimi. Materialną składową reprezentacji mentalnych są stany neuronalne mózgu, będące nośnikami treści poznawczych. Głównym problemem (...) tego podejścia jest wyjaśnienie przypisywania stanom mózgu treści pełniących funkcję reprezentacji. Teleosemantyka łączy wyjaśnienie nadawania treści z zagadnieniem intencjonalności stanów mentalnych i tezą o reprezentacyjnym charakterze poznania. Jako punkt wyjścia, zostały omówione związki jakie zachodzą pomiędzy ogólnym pojęciem reprezentacji a intencjonalnością. Ogólna struktura reprezentacji jest strukturą spełniającą warunki intencjonalności zarówno w sensie „bycia o czymś”, jak i skierowania na przedmiot intencjonalny. Problemem do rozwiązania jest konstytuowanie relacji reprezentacji i przypisywanie treści stanom mózgu. Następnie podana została analizie propozycja rozwiązania tego problemu przedstawiona przez R. Millikan w jej teorii teleosemantyki. Upatruje ona źródło intencjonalności w biologicznych funkcjach zdobywania informacji niezbędnej do przetrwania. Funkcje te spełniane są przez relacje konstytuujące reprezentacje mentalne. Semantyka reprezentacji jest nadana przez cel funkcji biologicznej, natomiast warunki prawdziwości skorelowane są z własnościami otoczenia. Końcowa część poświęcona jest omówieniu ograniczeń takiego ujęcia i przedstawieniu krytyki ze strony stanowisk antyreprezentacyjnych. Prowadzi to do konkluzji, że teleosemantyka, rozwijając relacyjne rozumienie reprezentacji wnosi do wyjaśnienia poznania ważny element. Łączy pojęcie intencjonalności z reprezentowaniem świata w umyśle. Nie daje jednak jeszcze pełnej odpowiedzi na pytanie o konstytucję treści poznawczych. Nie powinna też być traktowana jako jedyny i uniwersalny sposób rozwiązania problemu treści, ale jako jedna z propozycji wyjaśnienia elementów poznania wyposażonych w treść intencjonalną. (shrink)

Artykuł nawiązuje do jednej z najbardziej intensywnych dyskusji we współczesnej filozofii języka, jaką jest spór o zasięg i charakter wpływu kontekstu wypowiedzi na znaczenie użytych w niej wyrażeń, gdzie kontekst jest rozumiany bardzo ogólnie, jako „zewnętrzne okoliczności, które wykorzystywane są przez uczestników sytuacji komunikacyjnej do określenia pewnej własności pewnej jednostki językowej”. Jest to w istocie spór o autonomię semantyki. Spornymi stanowiskami w toczonej debacie są kontekstualizm i minimalizm semantyczny. Zaproponowane ujęcie wypowiedzi jako celowego i racjonalnego aktu komunikacji, w którym wyrażenie (...) językowe i kontekst stanowią odrębne źródła informacji będącej przedmiotem interpretacji wypowiedzi, pozwoliło bardziej szczegółowo określić rolę kontekstu i znaczenia językowego w determinowaniu treści wypowiedzi. Z tej perspektywy została przeprowadzona analiza wypowiedzi zdania ‘Jan jest wysoki’ w trzech różnych kontekstach, co pozwoliło lepiej ocenić siłę argumentów badanych stanowisk. Rozważania zostały przeprowadzone jako próba obrony minimalizmu semantycznego, który utrzymuje, że grupa wyrażeń, których znaczenia zależą od kontekstu, ogranicza się do typowych wyrażeń okazjonalnych. Wpływ kontekstu na wyrażenia spoza tej grupy zaznacza się jedynie na płaszczyźnie pragmatycznej. Procesy pragmatyczne nie zmieniają znaczenia językowego wyrażeń użytych do sformułowania wypowiedzi, a jedynie wpływają na interpretację wypowiedzi. Zdania języka po usunięciu typowych wyrażeń okazjonalnych wyrażają sądy minimalne i nie wymagają dodatkowej informacji kontekstowej. Minimalizm semantyczny pozostaje w opozycji do stanowiska kontekstualizmu głoszącego, że niemal wszystkie wyrażenia języka naturalnego są wrażliwe na kontekst, który moduluje ich znaczenie na poziomie semantycznym. Zgodnie ze stanowiskiem kontekstualizmu zdania języka, takie jak np. ‘Jan jest wysoki’, nie mają określonych warunków prawdziwości, gdyż warunki prawdziwości można przypisać tylko konkretnym wypowiedziom, a nie zdaniom rozumianym jako wyrażenia językowe. Przeprowadzona analiza użycia w różnych kontekstach zdania należącego do spornej grupy dostarcza argumentów na rzecz minimalizmu semantycznego. Pokazuje ona, że zarówno samo słowo ‘wysoki’ posiada pewną treść wspólną dla wszystkich kontekstów i odniesień, jak też zdanie ‘Jan jest wysoki’ formułuje pewien sąd minimalny o określonych warunkach prawdziwości. (shrink)

Celem jaki stawiamy przed tą książką, jest chęć zrozumienia, co to znaczy, że matematyka jest nauką o strukturach. Osiągnięcie tego celu będzie zależało od zrozumienia tego, co kryje się pod pojęciem „struktury” w obrębie matematyki. Pierwszy sposób rozumienia pojęcia struktury matematycznej to struktura -jako-teoria, albo inaczej struktura teorii. Drugi ze sposobów rozumienia pojęcia struktury to struktura- jako-przedmiot, czyli obiekt badany przez matematykę. Próbując zrozumieć stanowisko strukturalistyczne w obrębie filozofii matematyki, zbadamy, jakie właściwe znaczenie ma każde z tych pojęć. Postaramy się (...) ustalić, jakie warunki powinny zostać nałożone na te pojęcia, żeby mówiąc o strukturze matematyki, nie posługiwać się pojęciem wieloznacznym a jednocześnie zrealizować wszelkie postulaty, których oczekuje się z metodologicznego punktu widzenia od teorii matematycznej. (shrink)

Drogi dochodzenia do problemu tożsamości ludzkiej istoty są rozmaite. Również jego rozstrzygnięcia są mocno zróżnicowane – dzisiaj bodaj bardziej niż kiedykolwiek. Mimo komplikacji, jakie niosą ze sobą współczesne dynamiczne realia zżycia, nie rezygnujemy jednak z poszukiwań. Dalej wytrwale poszukujemy dobrej odpowiedzi na pytanie: „co to znaczy» byś sobą«?”. Dalej zaprzątają nas warunki konieczne zachowania osobowej tożsamości. Dalej próbujemy określić granice zmian, które jesteśmy w stanie tolerować bez ryzyka utraty tożsamości. Dalej nie jest nam obojętne, kim jesteśmy lub kim się (...) stajemy. W zamieszczonym niżej artykule, inspirowanym m.in. badaniami z zakresu współczesnych neuronauk, szkicuje pewna filozoficzna propozycje zmierzenia się z wyżej wymienionymi pytaniami - propozycje, która co prawda powstała przeszło 60 lat temu, lecz która zarazem nic zgoła nie straciła na aktualności. Przeciwnie, opracowana przez R. Ingardena filozoficzna strategia wydaje się obecnie wyjątkowo skuteczna. Także w odniesieniu do problematyki tożsamości, także w czasach wszechobecnego funkcjonalizmu. (shrink)

W historii filozofii występują dwa przeciwstawne ujęcia ludzkiego istnienia. 1. Filizofie esencjalistyczne, które upatrują istotę człowieka w spójności i harmonii Jego bytu, równowadze zewnętrznej i wewnętrznej, w zgodności jednostki ze sobą i otoczeniem. Od czasów Platona postulowały one utożsamienie się jednostki z funkcją pełnioną przez nią w społeczeństwie i państwie. Dla myśli filozoficzno-politycznej, określającej warunki harmonijnego współżycia ludzi w społeczeństwie było ważne wyodrębnienie przede wszystkim stałych składników istnienia tworzących tożsamość bytu człowieka oraz regularność i przewidywalność jego zachowań. 2. W (...) innym nurcie filozoficznej refleksji nad człowiekiem widzi się swoistość istnienia w egzystencjalnym ruchu samotworzenia się jednostki, w jej nieustającym stawaniu się człowiekiem w procesie stałego przezwyciężania nieodłącznych od egzystencji napięć. Myśl egzystencjalna (np. Pascal, egzystencjaliści, ale podobne intuicje można też spotkać u innych filozofów) traktuje istnienie człowieka jako strukturalne "transcendowanie" - przekraczanie przez wolny wybór jednostki przedmiotowo-tożsamościowego składnika egzystencji, jej harmonii i równowagi. Tożsamość jednostki (także jej roli społecznej) jawi się w tej optyce jako zjawisko ontologicznie względne, wtórne w stosunku do swobodnego określania przez jednostkę globalnego sensu swego życia. Z kolei, na płaszczyźnie ontycznej człowiek istnieje, wedle koncepcji egzystencjalnej, w dwóch równoległych niesprowadzalnych do siebie sposobach istnienia. Uwzględnienie tego faktu wymaga dualnego patrzenia na człowieka zarówno jako na tożsamość (określonej osobowości i roli społeczno-zawodowej) i jako na transcendencję - egzystencjalny proces samotworzenia się jednostki. Filozofia polityczna uważa za najważniejszy tożsamościowy aspekt istnienia, zaś filozof-moralista interesuje się przede wszystkim aspektem transcendencji, wolności jednostki do ustanawiania sensu swego istnienia. Każdy z tych punktów widzenia powinien akceptować dwoistość egzystencjalnej sytuacji człowieka i nie rościć pretensji do posiadania globalnej wiedzy o człowieku i jego obowiązkach. Zarówno polityk-ustawodawca mający na uwadze harmonię i stabilność społeczną (tożsamość ról społecznych, stałość zachowań jednostki, przewidywalność jej działań), jak i filozof-moralista ma swoje dobrze uzasadnione racje. Rozwojowi kultury służy utrzymanie na zasadzie komplementarności obu odmiennych poglądów na człowieka i zachowanie między nimi pewnych napięć, które nigdy całkowicie usunąć się nie dadzą. (shrink)

Podstawowym warunkiem udanej komunikacji za pomocą języka jest opanowanie sprawności mówienia. Z tego względu rozwój języka mówionego stanowić powinien nadrzędny cel również w kształceniu obcojęzycznym. Mówienie, które uchodzi za bardzo złożony fenomen ludzkiego działania, obejmuje w pierwszym rzędzie tzw. procesy elementarne: oddychanie, artykulację, prozodię, myślenie-mówienie, rozumienie ze słuchu oraz głośne czytanie. Ich poprawny przebieg wpływa z kolei pozytywnie na tzw. procesy kompleksowe, czyli formy dialogowe oraz monologowe w aspekcie retorycznym, a także na warunki produkcji oraz percepcji języka mówionego. Jednym (...) z elementów mówienia jest zatem głośne czytanie tekstów własnych bądź obcych, którego sukces uwarunkowany jest z jednej strony poprawnością fonetyczną, a z drugiej wynikającą z tekstu realizacją struktur rytmiczno-prozodycznych. Mimo ogromnego znaczenia głośnego czytania zarówno w życiu prywatnym jak i zawodowym wykształcenie tej umiejętności w języku docelowym w praktyce często jest pomijane. Celem niniejszego artykułu jest zatem przedstawienie sekwencji ćwiczeń, która w sposób systematyczny pozwoli opanować sztukę głośnego czytania. Jako materiał ćwiczeniowy posłuży temu celowi autentyczne teksty z gatunku "wiadomości prasowe", które z kolei ze względu na różnorodność poruszanej w nich aktualnej problematyki stanowią punkt wyjścia do wyrażania własnej opinii oraz dyskusji. (shrink)

Ustanowienie w zrodzonym z Boga Ojca Synu-Logosie idealnych wzorów jest pierwotnym aktem stwórczym Boga, ujętego przez Jana Szkota Eriugenę jako Niestworzona Natura Stwarzająca, która powołuje do istnienia Stworzoną Naturę Stwarzającą. Bóg dokonał całości stworzenia jednym aktem. Stworzenie zaistniało jako proste i doskonałe według woli Boga. Eriugena uważa, że stworzenie w Logosie przyczyn prymordialnych zostało w Księdze Rodzaju opisane w formie procesu. Ten alegoryczny zapis stanowi źródło informacji o stworzonej rzeczywistości. Dla Eriugeny całe Pismo Święte jest pełnoprawnym źródłem informacji, ponieważ autorem (...) Pisma jest zawsze prawdomówny Bóg. Stwórca pragnie, aby człowiek, który dokonał błędnego wyboru i utracił doskonałość, mógł powrócić do tego stanu, więc otwiera przed człowiekiem Księgę Natury, którą jest stworzony wszechświat oraz Księgę Pisma, którą jest Pismo Święte. Biblia, zawierająca symbole, nauki i opisy, została dana również współczesnej ludzkości, aby rozumna natura człowieka mogła nakierować go na drogę powrotu do Boga i stanu doskonałości. Analiza stworzenia oraz analiza Pisma Świętego powinny zbliżać człowieka do Boga. Wypowiedź egzegetyczna stanowi ważny aspekt interpretacji Pisma, więc Eriugena stawia warunki, które są konieczne lub stanowią wsparcie dla poprawnego wnioskowania. Warunki te dotyczą niesprzeczności pomiędzy wspomnianymi Księgami, roli ludzkiego intelektu w prowadzonych badaniach oraz znaczenia ludzkich autorytetów. Autor artykułu omawia wymagania, określone przez Eriugenę i dokonuje ich interpretacji uwzględniając fakt rozwoju różnych dziedzin współczesnej nauki. ----------------------- Zgłoszono: 29/03/2022. Zrecenzowano: 12/05/2022. Zaakceptowano do publikacji: 31/05/2022. (shrink)

Niniejszy artykuł dotyczy słuszności diagnozy dokonanej przez McKenziego, że w filozofii Herberta Marcusego jest mowa o tym, co dzisiaj nazywa się performansem organizacyjnym. Ale głównym celem niniejszych rozważań jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy propozycja stworzenia nowej cywilizacji przedstawiona przez Marcusego oraz próba teoretycznego pogodzenia zasady przyjemności z zasadą rzeczywistości jest możliwa. Marcuse przedstawia wizję nowego społeczeństwa jako alternatywę dla dotychczasowego społeczeństwa przemysłowego. Łączy on perspektywę Marksowską z Freudowską, a to dlatego, że uznał on, iż dopiero połączenie teorii sił wytwórczych (...) i rozważań psychoanalitycznych pomoże ustalić niezbędne warunki do powstania nowej, nierepresywnej rzeczywistości. Nawoływał do stworzenia projektu nowej zasady rzeczywistości, która nie wykluczałaby zasady przyjemności. Wydaje się jednak, że nie zauważył on faktu, iż siły mutacyjne niemalże niepostrzeżenie przechodzą w siły normatywne. To, czego spodziewał się Marcuse, z jednej strony spełniło się, z drugiej zaś stworzyło szereg wątpliwości, jak i niedogodności praktycznych, których nie przewidział. (shrink)

Kantowska teoria polityczna bywa zaliczana w poczet tzw. tradycyjnych teorii umowy społecznej. Celem artykułu jest wykazanie, że Kant jest kontraktualistą nietypowym, tj. umowa społeczna nie pełni w jego teorii funkcji uzasadniania porządku politycznego, lecz jest narzędziem sądzenia służącym do filozoficznej translacji warunków zawartych w abstrakcyjnym Imperatywie Kategorycznym na specyfikę sfery politycznej. Nietypowość kontraktualizmu Kanta polega na tym, że formułuje on warunki, pod jakimi myślenie w kategorii możliwej zgody staje się teoretycznie uzasadnione i zarazem filozoficznie doniosłe.

Artykuł dotyczy rozumienia pojęć „zdrowie” i „choroba” w medycynie, psychologii i kulturoznawstwie. Jest próbą odejścia od technicznego sposobu analiz chorób jako zjawisk deficytowych, powstających w strukturze ciała i psychiki ludzkiej oraz w relacjach społecznych i wzorach kulturowych opartych na eliminacjonistycznej teorii. Autor traktuje zdrowie jako wynik gry między procesami życiowymi, w których suma jest dodatnia, a chorobę jako grę tych samych procesów, w których suma jest ujemna. Zdrowie i choroba są traktowane jako trwałe składniki kondycji ludzkiej, jednakowe dla wszystkich, różnicują (...) je tylko indywidualne dyspozycje i warunki życia biologicznego, psychologicznego czy społecznego. (shrink)

Artykuł zajmuje się problemem struktury i specyfiki twierdzeń dyscyplin praktycznych wyodrębnionych obok teoretycznych w naukach empirycznych. Wymieniony problem, jak i kwestia dychotomicznego podziału nauk empirycznych, jest ciągle powodem licznych kontrowersji. Aktualnie rozpowszechniona jest, różna od pozytywistycznej, koncepcja prawa empirycznego jako zdania ściśle ogólnego, gwarantującego prawdziwość odpowiednich warunkowych zdań kontrfaktycznych. W poglądach metodologów i badaczy, uprawiających refleksję metodologiczną, zarysowały się dwa główne stanowiska o dyrektywalnej i niedyrektywelnej - opisowej strukturze twierdzeń nauk praktycznych. W ramach pierwszego stanowiska decydujący wpływ na poglądy wielu (...) metodologów wywarły koncepcje T. Kotarbińskiego i A. Podgóreckiego. W obu przypadkach kwestią wielce problematyczną jest wartość logiczna tak podejmowanych twierdzeń, analiza przykładów wykazuje, że nie są one zdaniami w sensie logicznym. Pozostałe propozycje w ramach dyrektywalnej koncepcji twierdzeń posiadają wymienione i inne niedopatrzenia natury metodologicznej. Zwrot w poglądach dotyczących twierdzeń nauk praktycznych datuje się od stwierdzenia H. Stonerta, iż nauki empiryczna nie różnią się pod względem twierdzeń. Stanowisko to nie zyskało aprobaty, ale skierowało poszukiwania uzasadnienia wyróżniania nauk praktycznych na płaszczyznę idealizacyjnej teorii nauki, również kontrowersyjnej. Zwolennicy tej koncepcji stoją na stanowisku niedyrektywalnej postaci twierdzeń i przyjmują, iż są to twierdzenia idealizacyjne, spełnione w dziedzinie typów idealnych bądź faktualno-idealizacyjne. Twierdzenia idealizacyjne są wg L. Nowaka w naukach praktycznych twierdzeniami optymalizacyjnymi, podającymi warunki realizacji ideałów i wzorów. Analiza przykładów twierdzeń optymalizacyjnych w pedagogice przeprowadzona w artykule wykazała, iż twierdzenia te charakteryzują się podrzędnością instrumentalną i aksjologlozną. Wgląd w czynności badawcze prowadzone w ramach nauk praktycznych pozwolił na ustalenie etapów poprzedzających formułowanie twierdzeń optymalizacyjnych, będących podstawą projektowania modeli realnych, a tychże modelach twierdzenia optymalizacyjne dotyczą kolejnych rozwiązań postawionego problemu optymalizacji, czyli realizowania przyjętego kryterium efektywności, równoznacznego np. z kryterium jakości w naukach technicznych. Twierdzenia optymalizacyjne są elementami teorii optymalizacyjnej, określają zależność i między wartością postulowaną w kryterium efektywności a czynnikami, od których zależy jej realizacja. Przedstawione rozważania wskazują na fakt, że metodologia nauk praktycznych jest dziedziną aktualnie rozwijającą się. Należy przypuszczać, iż wyniki jej badań znajdą zastosowanie w doskonaleniu procedury badawczej i budowanych teorii w poszczególnych naukach praktycznych. (shrink)

Obalenie aksjomatu Fregego przez R. Suszko otwiera możliwość odróżnienia wartościowań logicznych od odwzorowań referencyjnych. Podążając tą drogą można wywnioskować, że każda logika, tzn. relacja inferencji spełniająca warunki Tarskiego, jest logicznie dwuwartościowa. Konstruując trójwartościową relację inferencji pokazujemy, że wprowadzenie pojęcia wielowartościowości logicznej jest nierozerwalnie związane z rewizją podstaw teorii konsekwencji logicznej.