The South African-Dutch research group responsible for this article started its activities in 2012 by looking at religious tolerance as a means of addressing the tendency for religious intolerance, extremism and fundamentalism. While tolerance seemed to be a promising way to counter religious intolerable behaviour, some shortcomings also became apparent. For example, the concept of tolerance includes an aspect of passivity towards others who adhere to another religion. The concept also does not appear to be able to respond to attitudes (...) and values such as respect, human rights and diversity. Accurate investigation of this problem, both conceptually and empirically, led to the understanding that hospitality is a concept that embodies more active adaptation to those who are different. Hospitality, therefore, seems to be a more promising concept than tolerance for reducing religious tension between individuals and groups. The inner contradiction discovered by Derrida in the notion of hospitality does not detract from the concept of being defined from a Biblical point of view. Hospitality can also be taught to young people. Although there are no formal provisions for hospitality in the national curricula, an analysis of the Dutch and South African national curricula shows that there is room for hospitality education. (shrink)

The paradoxes of (in)tolerance in epistemic networks Does the Capitol invasion of January 2021 teach us that intolerant viewpoints have no place in public debates? This view is defensible on the basis of Karl Popper’s paradox of tolerance, which states that too much tolerance will ultimately entail the demise of that very tolerance. But how are the limits of (in)tolerance to be determined? We argue that Popper’s purely epistemological interpretation of the concept of tolerance is untenable; determining such limits ultimately (...) requires a political-normative interpretation. As an alternative epistemological perspective, we show how network epistemology can give us insight into how information, especially intolerant content, spreads through communities. This analysis can help us assess the consequences of potential interventions in public debates, and thus make informed choices. (shrink)

In this article we discuss the relation between the concepts of truth, religious pluriformity and toleration in the thinking of Spinoza. We begin to discuss Spinoza’s concept of truth. Hereby we distinguish between several intrinsic and extrinsic criteria of truth on an epistemological level. However, Spinoza’s concept of truth is not only important on a cognitive level, but also with respect to human emotions and behaviour. In this domain of human imagination, emotions and behaviour there is necessarily a pluriformity of (...) opinions, endaevours and efforts. Because of this pluriformity there is in every human community a certain tendency to conflicts and intoleration between individuals and groups. This is also the case with regard to religious pluriformity, for the phenomenon of religion is considered by Spinoza as a specific form of human imagination, where a lot of different emotions and practices are involved, which can generate all sorts of interhuman conflicts. Intoleration in a situation of religious pluriformity appears when one human individual or group considers himself as superior to another on religious grounds. However, according to Spinoza the significance of religion for the individual and the community is not about the question of truth, but about that of piety, i.e. a moral practice of justice and charity. Therefore, no religion can consider herself superior to another on the basis of truth. Only philosophy and science deals with the truth in an epistemological sense. (shrink)

Conscientious objection and the limits of vertical toleration in the liberal state Liberal states tend to tolerate certain conscientious objectors, but not others. They tolerate doctors who conscientiously refuse to perform abortions, but do not extend the same toleration to civil servants who conscientiously refuse to register same-sex marriages. In this article, I analyse the attitude of liberal states to different claims of conscience in terms of vertical toleration, and its limits. Contrary to a prevailing political theoretical argument, I submit (...) that there is space for vertical toleration – that is, toleration by the state – in the contemporary liberal state. Yet, this space is limited. It only opens up when individuals’ practices prima facie contravene core liberal values. Whenever that is not the case, as with conscientious objection to military service, the lens of vertical toleration is not the appropriate one. But in relation to other claims of conscience, such as of doctors against abortion, the attitude of liberal states can be described in terms of vertical toleration. The practice finally reveals that certain conscientious objectors, particularly civil servants who refuse to register same-sex marriages, are not tolerated by the liberal state. Their practices exceed the limits of vertical toleration. This article explains why the prevailing practice in liberal states, as described, gets it right. (shrink)

In our reflections upon the view of Leibniz on the many religions and their relations we elaborate three points. In the first place, Leibniz appears to be a faithful Christian, nominally a Lutheran, but not exactly bound to just one confession. He tried to be a real ecumenist. During all his career he made efforts to come to one, universal church , on a dogmatic as well as a practical level. For this aim he corresponded on these topics with many (...) influential catholics of his time, e.g. with Arnauld, Bossuet and Pellisson . Leibniz saw the other forms of monotheism as preliminary stages of Christianity. For him the remaining religions were paganism and therefore they should be suppressed. But Christianity would be enriched by an exchange with the three other forms of monotheism. In the second place, we may conclude that Leibniz understood toleration as a recognition of the other and as an expectation for exchange. But in the third place, we have to take into account his final religious perspective: natural religion . This is an almost philosophical religion with Christian features, usually called deism. With the help of his natural religion Leibniz wanted to combat what he called the atheism and materialism of the philosophy of his time, i.e. the ideas of Hobbes, Descartes and Spinoza. But his own position is rather close to them. (shrink)

In dit artikel onderzoek ik of de standaardbenaderingen van burgerschapsonderwijs in de Lage Landen geschikt zijn om jonge mensen voor te bereiden om de huidige politieke realiteiten tegemoet te treden, laat staan om onrecht te bestrijden. Ik laat zien waarom een nadruk op ‘democratische principes’ of de rechtsstaat de status quo waarschijnlijk niet zal veranderen zolang opvoeders er niet in slagen de aandacht voor de waarheid te cultiveren die nodig is om te kunnen oordelen over rivaliserende normatieve claims. Met name (...) op tolerantie gebaseerde interpretaties van burgerschap zullen weinig bereiken in afwezigheid van burgerlijke deugden – vooral moreel oordelen en morele moed – die nodig zijn voor dissent. Dissent omvat minimaal een bereidheid om de waarheid te spreken tegen de macht. Maar het ernstigste probleem betreffende burgerschapsonderwijs op school betreft de legitimiteit ervan, gegeven dat dat onderwijs gebaseerd is op een door de overheid opgelegd curriculum met als doel een gewenste respons op de boodschap ervan op te leggen en te conditioneren. Daardoor staat het per definitie vijandig tegenover dissent. (shrink)

Artikelen vanuit joods, christelijk, islamitisch en humanistisch perspectief over de mogelijkheid van tolerantie tussen met name de drie grote monotheïstische religies.

Door pluralisme gelijk te stellen met tolerantie wordt het moeilijk om vanuit de eenheid van eigen cultuur normen en waarden tot begrip voor andere opvattingen te komen. Pluralisme kan tot vervlakking en waarde-loos denken leiden. Ware tolerantie komt pas voort uit een eigen cultuurwereld, die zich open stelt voor verschillende andere culturen.

In dit essay uit 1932 zet Valéry uiteen dat belangrijke waarden als tolerantie, vrijheid van godsdienst en van meningsuiting slechts kunnen bestaan in perioden waarin de menselijke geest een hoge ontwikkeling heeft doorgemaakt.

Erasmus en Spinoza zijn filosofen die in ons land lang werden gehaat, om vervolgens te worden vereerd. Denkers die in weinig opzichten met elkaar te vergelijken zijn, maar toch beiden symbolen werden van vrijheid en tolerantie. Erasmus hield tijdgenoten een morele spiegel voor in zijn 'Lof der Zotheid' (1511). Spinoza beschreef in zijn 'Ethica' (1677) een uitdagende morele filosofie. In 'Spelen met waarden, betalen met gedachten' onderzoekt Ronald van Raak hoe het denken van Erasmus en Spinoza tot stand kwam (...) en welke waarden eraan ten grondslag lagen. Hij beschrijft hoe hun denkbeelden door de tijd heen werden gebruikt en wat hun filosofie kan betekenen in het huidige debat over de vraag wat ons nog met elkaar verbindt."--Publisher information. (shrink)

Hooglands commentaar op mijn ‘Pluralisme’ komt hierop neer dat levensbeschouwelijke neutraliteit niet mogelijk is, noch voor de overheid, noch voor de individuele burger. We kunnen geen radicale buitenstaanderspositie innemen tegenover de levensbeschouwing die we erop nahouden. Dat zou een vorm van hybris zijn. Wie niettemin levensbeschouwelijke neutraliteit bepleit en deze identificeert met tolerantie voor de levensbeschouwingen van anderen, pretendeert in feite dat het eigen tolerante standpunt moreel superieur is aan het standpunt van al diegenen die aan hun levensbeschouwing vastgeklonken (...) zitten. Dat is moreel verwerpelijk. (shrink)

De geesteswetenschappen nemen in hoog tempo afscheid van het postmodernisme. Filosofen, historici, sociologen en antropologen staan opnieuw voor een intellectueel draaimoment. Na de linguistic turn en de cultural turn is er nu een ethische wende. In tal van cultuurwetenschappen probeert men om oudere tradities en concepten weer zinvol in te zetten. De geesteswetenschappelijke carrousel brengt deze heroriëntering in kaart. Deze nieuwe ronde in het debat over de verhouding van wetenschap, politiek en cultuur wordt eerst gevolgd op wetenschapsfilosofisch niveau. Vervolgens komt (...) de huidige politieke discussie over identiteit, tolerantie en solidariteit aan bod. Het leggen van een geloofwaardig verband tussen moraal, politiek en wetenschap blijkt een oefening in intellectuele evenwichtskunst. (shrink)

Active pluralism, an idea advanced by Steve Stevaert, former leader of the Flemish Socialist political party, has been commonly accepted among most progressive citizens. It is now a political, social and pedagogical ‘hot’ topic. Anyone wishing to be perceived as ‘open’ pleads earnestly for interreligious dialogue. Instead of passive tolerance, which too often leads to indifference, the other should now be entitled to our active concern. What is more, it benefits society as a whole. Congenial as this is, the plea (...) for active pluralism remains rather vague. This vagueness has the advantage that everyone can embrace active pluralism and be a winner. However, if active pluralism is to be more than just the latest novelty it will require conceptual clarity. Only then can it be assessed on whether it succeeds in offering a better alternative to passive pluralism. In this article I reflect on the Flemish discussion on active pluralism and intend to articulate the philosophical, anthropological and hermeneutical presuppositions underlying the concept. To do so, I take as my starting point the recent publication by the philosopher Guido Vanheeswijck, Tolerantie en actief pluralisme. De afgewezen erfenis van Erasmus, More en Gillis. (shrink)

Nehamas geeft in zijn essay een kritische reactie op de religieuze wereldvisie, en houdt een pleidooi voor het heidendom. Het heidendom zou in tegenstelling tot het monotheïsme erkennen dat er veel manieren zijn waarop mensen hun leven kunnen bevestigen, en is volgens Nehamas een combinatie tussen tolerantie en kosmopolitisme.

Psychoanalytica Elisabeth Young-Bruehl gaat nader in op de bewering van Jonathan Sacks in diens openingslezing dat het Verbond van Noach gold voor alle mensen, niet slechts een groep uitverkorenen, en dat het daarmee ruim baan gaf tolerantie en vrijheid van godsdienst. Young-Bruehl is eerder van het tegendeel overtuigd: het Verbond legt wetten op die al wie ze niet gehoorzaamt, uitsluiten. De monotheïstische godsdiensten blijven daarmee bij uitstek intrinsiek autoritair en sadomasochistisch van aard.