Abstract

Στην παρούσα ανακοίνωση εξετάζεται η δυνατότητα εφαρμογής στην επιστήμη της ιστορίας της τέχνης του μοντέλου που θεμελίωσε ο Thomas Kuhn για τις εμπειρικές επιστήμες. Κεντρικός άξονας της κουνιανής θεωρίας είναι η αντικατάσταση του παλαιού παραδείγματος από το νεώτερο, το οποίο τελικά επικρατεί στον επιστημονικό κόσμο μετά από μια μεταβατική περίοδο κρίσης. Για την ιστορία της τέχνης προτείνονται τρία βασικά παραδείγματα, το ιστορικιστικό, το εξηγητικό και το ερμηνευτικό, που διαμορφώνονται από κυκλικά ιστορικά αφηγήματα, εξηγητικές και ερμηνευτικές θεωρίες αντίστοιχα. Παρά τον ετεροειδή χαρακτήρα των επιμέρους θεωριών κάθε παραδείγματος σε μια μεταθεωρητική εξέταση αυτές ανήκουν σε ενιαίο πλαίσιο σκέψης και αφορούν την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων. Αν και κάθε παράδειγμα κυριαρχεί σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, η επίδρασή του εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και όταν αυτό έχει αντικατασταθεί από το επόμενο, στο πλαίσιο του οποίου συχνά οι θεωρίες εμπεριέχουν στοιχεία του παλαιότερου παραδείγματος. Με αυτήν την έννοια η ιστορία της τέχνης είναι μια «πολυπαραδειγματική» επιστήμη. Η δυνατότητα αναφοράς σε περισσότερες θεωρίες και σε ετεροειδείς μεθόδους για την ερμηνεία των καλλιτεχνικών έργων καθιστά το έργο του ιστορικού της τέχνης δημιουργικό και ενδιαφέρον. Καθοριστικός είναι ο ρόλος της φιλοσοφίας: στο εγελιανό μοντέλο, που λειτουργεί μεταβατικά μεταξύ του «ιστορικιστικού» και του «εξηγητικού» παραδείγματος, επιχειρείται μια μεταφυσική εξήγηση της εξέλιξης της τέχνης στο πλαίσιο του τελεολογικού αφηγήματος, στο «εξηγητικό» παράδειγμα διατυπώνονται ουσιοκρατικές θεωρίες για την τέχνη ως δυναμικό και εξελισσόμενο φαινόμενο, ενώ στο «ερμηνευτικό» παράδειγμα η κεντροευρωπαϊκή φιλοσοφία καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις μεθόδους ερμηνείας των καλλιτεχνικών έργων.