Idee ontologii formalnej zawdzieczamy filozofowi Edmundowi Husserlowi, który w Badaniach logicznych dokonał rozróznienia na logike formalna i formalna ontologie. Przedmiotem pierwszej sa wzajemne zwiazki pomiedzy prawdami (lub znaczeniami zdan w ogólnosci) relacje wynikania, niesprzecznosc, dowód i obowiazywalnosc. Przedmiotem drugiej sa natomiast wzajemne zwiazki pomiedzy rzeczami przedmiotami i własnosciami, czesciami i całosciami, relacjami i kolektywami. Tak jak logika formalna zajmuje sie własnosciami wynikania, które sa formalne w tym sensie, ze stosuja sie do poszczególnych przypadków wynikania jedynie ze wzgledu na ich (...) forme, tak ontologia formalna zajmuje sie własnosciami przedmiotów, które sa formalne w tym sensie, ze ich przykładami, co do zasady, moga byc przedmioty wszystkich materialnych sfer czy dziedzin rzeczywistosci. (shrink)

Niniejszy tom _Roczników Filozoficznych Ignatianum _jest poświęcony problematyce transhumanizmu. W sposób szczególny zawarte w tym numerze teksty koncentrują się na szeroko rozumianych kwestiach bioetycznych, które są przedmiotem dyskusji transhumanistów. Refleksja bioetyczna wokół transhumanizmu jest obecna przede wszystkim w anglojęzycznej literaturze przedmiotu, a gros debat dokonuje się przy udziale prominentnych badaczy z obszaru angloamerykańskiego. Coraz mocniej problematyka ta jest widoczna także w obszarze języka niemieckiego. Natomiast w Polsce dopiero wchodzi ona w sferę zainteresowań bioetyków wywodzących się z rożnych środowisk naukowych (...) i badawczych. Ostatnie lata obfitowały w publikacje, w których podejmowano rozmaite zagadnienia związane z transhumanizmem. (shrink)

Obraz jako pojęcie filozoficzne ma długą i złożoną historię, która ma swój początek już w starożytności. Uczeni chrześcijańscy włączyli je do swoich badań filozoficznych w postaci imago Dei. W niniejszej pracy autor dokonał analizy dzieł św. Tomasza z Akwinu w celu ustalenia, jakie konsekwencje antropologiczne wynikają z idei stworzenia człowieka na obraz Boży. W pierwszej kolejności ustalono, że człowiek jako istota stworzona na obraz Boga uczestniczy poprzez swój intelekt w naturze Bożej. Dodatkowo przedstawione zostały trzy etapy uczestnictwa człowieka w Bogu. (...) Następnie autor bronił klasycznej teorii Akwinaty przeciwko współczesnym reinterpretacjom jego myśli. Argumentowano, iż Akwinata słusznie utrzymuje, że jedynie intelektualna część duszy ludzkiej jest, ściśle rzecz biorąc, stworzona na Obraz Boży, natomiast ciało ludzkie (i inne stworzenia irracjonalne) upodabnia się do Boga na podobieństwo śladu. (shrink)

Przedmiotem artykułu są teorie pierwszych ontologów greckich: Ksenofanesa, Parmenidesa i Melissosa na temat bytu, jego jedności i tożsamości, z uwzględnieniem niektórych poglądów Zenona. Naczelnym problemem artykułu jest pytanie o naturę relacji bytu względem świata u filozofów eleackich. Celem jest opis sposobu rozumienia tego powiązania, zaproponowanego przez każdego z nich. W rezultacie analiz porównawczych, opierając się na badaniu zachowanych fragmentów tekstów starożytnych, okazało się, że Ksenofanes jest autorem koncepcji Jedno-Boga tożsamego ze światem, zaś Parmenides sformułował oryginalną teorię bytu transcendującego świat cielesny, (...) ale stanowiącego jego rację tożsamości jako całości. Przedstawiona w artykule interpretacja poglądów Parmenidesa stanowi ujęcie odmienne od powszechnie przyjmowanego. Melissos natomiast wykorzystując Parmenidejski sposób rozumienia bytu jako czegoś jednego umieszcza go w świecie. Zbliża to poglądy Melissosa do poglądów Ksenofanesa. Każda z tych teorii nastręcza jednak wielu problemów interpretacyjnych, wynikających przede wszystkim z niewielkiej ilości tekstów źródłowych. ------------------------- Zgłoszono: 06/11/2022. Zrecenzowano: 13/12/2022. Zaakceptowano do publikacji: 20/12/2022. (shrink)

Artykuł ukazuje w ujęciu problemowym stan badań nad postacią Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620) oraz jego rodziny do roku 2022. Zwrócono uwagę na najważniejsze publikacje dotyczące jego biografii, fundacji oraz działalności politycznej. Zauważono, że dotychczasowa historiografia zajmowała się Zebrzydowskim głównie w kontekście rokoszu sandomierskiego, fundacji klasztoru, kalwarii oraz fundacji w rodowych Zebrzydowicach. Natomiast genealogią rodziny Zebrzydowskich, ich majątkiem oraz powiązaniami z innymi rodami zajmowano się sporadycznie. Nieco szerzej analizowano działalność Floriana Zebrzydowskiego, ojca Mikołaja, jednak głównie jako teoretyka wojskowości. Autorzy podkreślają szczególnie (...) znaczenie rocznicy 400-lecia śmierci wojewody krakowskiego, która przypadła na rok 2020. Przyczyniła się ona do intensyfikacji badań nad biografią Mikołaja Zebrzydowskiego i jego rodziną, co zaowocowało m.in. wydaniem dwóch monografii: szkicu biograficznego oraz pracy zbiorowej. W podsumowaniu artykułu nakreślono perspektywy badawcze dotyczące biografii wojewody krakowskiego i jego rodziny, zauważając m.in. konieczność rozszerzenia kwerend w archiwach krajowych i zagranicznych. (shrink)

Książka zawiera wybrane teksty najważniejszych myślicieli zaliczanych do dwóch najbardziej znaczących kierunków neokantowskich, a mianowicie do szkoły badeńskiej i szkoły marburskiej. Szkoły te wyłoniły się w konsekwencji podziałów, jakie dokonywały się w ramach neokantyzmu, niezwykle złożonego kierunku filozoficznego drugiej połowy XIX wieku i początków wieku XX. Mówienie o neokantyzmie jest złożone, gdyż nie można podać ani daty jego powstania, ani też daty zakończenia, co przysparza wielu kłopotów z jego historycznym określeniem. Pomijając wszelkie trudności klasyfikacyjne, antologia ogranicza się do zaprezentowania poglądów (...) dwóch najważniejszych szkół. Poglądy szkoły badeńskiej ukazują teksty Wilhelma Windelbanda i Heinricha Rickerta, Emila Laska i Brunona Baucha. Natomiast poglądy szkoły marburskiej prezentują teksty Hermanna Cohena i Paula Natorpa oraz ich najwybitniejszych uczniów, tzn. Ernsta Cassirera i Nicolaia Hartmanna. Autorzy żywią przekonanie, że zamieszczone teksty są najbardziej reprezentatywne dla neokantyzmu prezentowanych szkół. (shrink)

Artykuł charakteryzuje zmianę francuskiej pluralistycznej demokracji zmierzająca do bipolaryzacji systemu partyjnego i podziału ideologiczno - programowego na prawicę i lewicę społeczną. Dwubiegunowo ść bvła pochodną prezydenckiego ustroju V Republiki przy odpowiedzialności premiera przed parlamentem. Ważne były także przemiany w strukturze społeczeństwa na dwie podstawowe klasy i siły społeczne, tj. pracodawców i pracowników najemnych. W kryterium stosunku do własności i zakresu ingerencji państwa w gospodarkę, orientacja prawicowa obejmuje gaullistowski Ruch na Rzecz Republiki i liberalną Unię Demokracji Francuskiej, natomiast do orientacji (...) lewicowej zalicza się nurt socjalizmu reformistycznego i ruch komunistyczny. Omówione zostaną także organizacje skrajne. (shrink)

[ENG] The aim of this paper is to analyze the „possibility puzzle” presented by Shapiro (2011) in the context of the debate between conventionalism and non-conventionalism in speech act theory. Conventionalism claims that for every speech act there is a pattern (convention) which determines its illocutionary force. To perform a felicitous speech act is to fulfil necessary and sufficient conditions for this particular speech act. Non-conventionalism criticizes the view that for every speech act there is a conventional pattern and hidden (...) conditions, which are to be fulfilled. This view maintains the conventional thesis for the so-called strict conventional speech acts (e.g. performatives), but negates using universal quantifier for so-called communicative speech acts whose aim is, in short, to express an intention and force someone to act by virtue of this intention. As in (Shapiro 2011), Phil said: in order for someone to have the power to make, change and apply rules, there has to be a rule that empowers someone to do so. This objection concerned „The First Legis- lator” only from the conventional perspective on speech acts. If it can be maintained that The First Legislator’s speech acts may be non-conventional, then Phil’s argument misses the point. Finally, I will emphasize that only lawyers analyze „the very first speech acts” whereas for philosophers, the problem of e.g. „the very first question” is less absorbing. -/- [PL] Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie tak zwanej Aporii Phila (possibility puz- zle) przedstawionej przez Shapiro (2011) w kontekście sporu konwencjonalizm–nonkon- wencjonalizm w teorii aktów mowy. Konwencjonalizm utrzymuje, że dla każdego aktu mowy istnieje konwencja, która determinuje moc illokucyjną aktu. Wykonać w pełni for- tunny akt mowy to spełnić wystarczające i konieczne warunki określone dla danego aktu mowy. Nonkonwencjonalizm krytykuje pogląd, że dla każdego aktu mowy istnieje okre- ślona konwencja oraz ukryte warunki, które należy spełnić. Ten pogląd utrzymuje kon- wencjonalną tezę dla tak zwanych stricte konwencjonalnych aktów mowy (na przykład performatywów), ale neguje użycie dużego kwantyfikatora dla tak zwanych komunika- cyjnych aktów mowy, których celem jest, w skrócie, wyrażenie pewnej intencji i zmusze- nie kogoś poprzez jej wyrażenie do określonego postępowania. Phil, bohater historii z książki Shapiro (2011), podkreślił, iż zawsze musi istnieć reguła upoważniająca do two- rzenia prawa. Ten zarzut dotyczący „Pierwszego Legislatora” jest zasadny tylko z per- spektywy konwencjonalizmu. Jeżeli można utrzymywać, że akt mowy Pierwszego Legislatora może być nonkonwencjonalny, wtedy argument Phila jest nietrafny. Na końcu scharakteryzowany jest następujący fenomen: tylko prawnicy analizują „pierwsze akty mowy”, natomiast dla filozofów problem „pierwszego pytania” nie jest tak absorbujący. (shrink)

Celem artykułu jest filozoficzna analiza figury uchodźcy przebywającego na terytorium Europy Zachodniej a także opisanie mechanizmów, które stabilizują i podtrzymują wykluczenie przybyszów. Na pierwszy plan wysuwają się w tekście dwie kategorie: inność i obcość oraz napięcie między nimi. Inność jest ukazana jako ontologiczna kategoria niezbędna dla konstrukcji podmiotu. W przypadku natomiast figury uchodźcy, analizowanej w niniejszym tekście, status innego może ulec dekonstytucji i wówczas cudzoziemiec, usytuowany poza społeczeństwem, staje się obcy i traci możliwość swobodnego projektowania siebie. Co istotne, należy (...) także uwzględnić przestrzeń, w której uchodźcy są sytuowani, tj. obozy lub ośrodki. (shrink)

Słownik języka polskiego PWN odnotowuje m.in. trzy znaczenia słowa „fenomen”: (1) rzadkie, niezwykłe zjawisko; (2) osoba wyjątkowa, niezwykle uzdolniona; (3) fakt empiryczny będący punktem wyjścia badań naukowych. W tytule nie chodzi o „fenomen” w sensie drugim, chociaż do Szkoły Lwowsko-Warszawskiej należało wiele osób wyjątkowych i niezwykle uzdolnionych, do których z powodzeniem można odnosić słowo „fenomen” w tym sensie. Tytułowy zwrot „Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” sygnalizuje natomiast, z jednej strony, że książka zdaje sprawę z badań naukowych nad pewnym złożonym „faktem empirycznym” (...) – nad pewną formacją intelektualną wraz z jej dorobkiem. Z drugiej strony tytuł wskazuje na rzadkość i niezwykłość Szkoły: to, że była ona fenomenem nie tylko w dziejach Polski, lecz także w dziejach kultury in toto. Oto kilka faktów, które się na fenomen Szkoły – w tym drugim sensie – składają. Za początek Szkoły przyjmuje się rok 1895, kiedy jej założyciel, Kazimierz Twardowski, przybył z Wiednia do Lwowa i już wkrótce wypromował pierwszych doktorów. Wśród wychowanków (doktorantów) Twardowskiego było ponad dwudziestu przyszłych profesorów tytularnych, którzy w dwudziestoleciu międzywojennym zajęli większość katedr filozofii, logiki i psychologii, ale oddziałali także na inne dyscypliny – takie jak literaturoznawstwo, muzykologia, filologia klasyczna etc. Twardowski zmarł w 1938 roku, a za koniec Szkoły niektórzy przyjmują rok 1939 – istotnie II wojna światowa spowodowała spustoszenie w szeregach przedstawicieli Szkoły, a jeszcze silniejszy cios stanowił dla niej okres stalinizmu. Jednakże Kilka wybitnych postaci Szkoły – takich jak Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Czeżowski, Izydora Dąmbska, Tadeusz Kotarbiński, Stefan Swieżawski czy Władysław Tatarkiewicz – działało jeszcze wiele lat po wojnie, wychowując kolejne pokolenia w duchu właściwego Szkole antyirracjonalizmu. Wielu spośród autorów tekstów do niniejszego tomu to przedstawiciele młodszych pokoleń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej sensu largo. Spoiwem Szkoły był nie pewien zespół idei, który wyznawaliby jej członkowie, lecz pewne postulaty metodologiczne oraz pewien zestaw wartości, które były w Szkole akceptowane przez kolejne pokolenia. O tych postulatach metodologicznych i o tym zestawie wartości mówią szczegółowo autorzy tekstów tu zamieszczonych. Ogromnemu wpływowi Szkoły na kulturę polską towarzyszyła recepcja wyników osiąganych przez jej członków za granicą. Naszym „towarem eksportowym” była szeroko rozumiana logika (logiki wielowartościowe i metalogika Łukasiewicza, gramatyka kategorialna Ajdukiewicza, koncepcja prawdy Tarskiego). Wiele osiągnięć członków Szkoły w innych dziedzinach zagranica odkrywa dla siebie dopiero dziś i wyniki te budzą podziw u tych, którzy się z nimi stykają. Ideą stojącą za powstaniem „Fenomenu Szkoły Lwowsko-Warszawskiej” była chęć ukazania Szkoły w jak najszerszej perspektywie, także przez pryzmat mniej znanych, choć ważnych postaci i osiągnięć. Ze wstępu Książkę można zamówić tutaj: https://ksiegarnia.academicon.pl/glowna/187-fenomen-szkoly-lwowsko-warszawskiej-miekka-oprawa--97883 62475193.html. (shrink)

W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko naturalizmowi, autorstwa Clive’a S. Lewisa. Analizie zostaną poddane zarzuty o brak logicznej poprawności jego wywodu oraz dotyczące zwodniczego charakteru czynników irracjonalnych, do jakich zaliczają się uczucia i pragnienia. Wykazane zostanie, że sformułowania, w których mamy do czynienia z brakiem konkluzywności antynaturalistycznego wniosku Lewisa, można jednak traktować jako poznawczo wartościowe, gdyż są one oparte na indukcyjnym schemacie wnioskowania. Istnieją natomiast sformułowania, które jedynie wielkim kosztem, jakim jest uznanie Wszechświata za (...) absurdalny, można uznać za niekonkluzywne. Podejrzenie, iż odwołanie do czynników irracjonalnych osłabia argumentację Lewisa, okazuje się błędne. -------------- Zgłoszono: 22/07/2020. Zrecenzowano: 30/08/2020. Zaakceptowano do publikacji: 19/09/2020. (shrink)

W artykule przedstawione i analizowane są trzy kontrprzykłady dla tezy, że wszystkie zdania matematyczne są konieczne, tzn. koniecznie prawdziwe lub koniecznie fałszywe: argument z przygodnych relacyjnych własności empirycznych, argument z własności wynikających z konwencjonalnych reprezentacji i argument z relatywizacji do modelu. Pierwsze dwa argumenty poddają się łatwemu podważeniu, do zakwestionowania trzeciego natomiast potrzebne jest przyjęcie dość silnego stanowiska realistycznego w teorii mnogości.

W artykule tym autor wskazuje zarówno na określone luki pojęciowe w systemie kartezjańskim, jak i wyjaśnia potrzebę wypełnienia tych luk – w przekonaniu autora może się to przyczynić zarówno do większej jasności wypowiedzi Kartezjusza, jak i do ich większej spójności logicznej. Szczegółowo analizuje jedynie dwa z takich pojęć, tj. metodyki i metodologii. Oba mają charakter kategorialny, ale pierwsze z nich jest ogólniejsze niż drugie. Krótko rzecz ujmując, metodyka dotyczyć może zarówno zasad poznawczych, jak i moralnych, wyznaniowych i innych jeszcze, (...) class='Hi'>natomiast metodologia tych reguł, które są zalecane i stosowane w którymś z tych obszarów problemowych. Autor przyjmuje również, że z metodyką mamy do czynienia wówczas, gdy mowa jest o czynnościach przygotowawczych do intelektualnego wkroczenia na każdy z tych obszarów myślenia i praktycznego postępowania i poszukujemy tych racji, które sprawiają, że to myślenie i postępowanie staje się racjonalne. Natomiast z metodologią mamy do czynienia wówczas, gdy już znajdujemy się na którymś z tych obszarów i zmierzamy – w sposób racjonalnie zaplanowany – do wytyczonych na nim celów. (shrink)

Kartezjanizm i antykartezjanizm locke’owskiej koncepcji tożsamości osobowej Niniejszy artykuł koncentruje się na zależnościach pomiędzy Locke’owskim i kartezjańskim pojmowaniem tożsamości osobowej. Wbrew częstym odczytaniom, różnica pomiędzy nimi nie daje się sprowadzić do prostego przeciwstawienia substancjalizmu i empiryzmu. Locke nie rezygnuje ze stanowiska substancjalistycznego, jednakże rozgranicza dwie sfery — naturalnego, bazującego na doświadczeniu poznania oraz filozoficznych spekulacji, w których stara się przedstawić racjonalną i zgodną ze swym programem epistemologicznym interpretację dogmatów religijnych. Krytyka Locke’a dotyczy możliwości istnienia rzeczy myślącej jako substancji istniejącej niezależnie (...) od ciała, natomiast rozbudowaniu w stosunku do filozofii kartezjańskiej ulega opis różnicowania się doświadczenia i ludzkiej subiektywności, zaś pojęcie tożsamości osobowej zyskuje eksplikację na czterech uzupełniających się poziomach: psychologicznym, biologicznym, społeczno-prawnym i religijnym. (shrink)

Inspiracją do napisania niniejszego artykułu były rozdziały V–VII książki Ryszarda Kleszcza Logika, metafilozofia, wszechmoc. Siedem studiów filozoficznych (2021), dotyczące tej części metafizyki, którą w terminologii scholastycznejokreślano jako filozofię Boga, a obecnie umiejscawia się ją w obrębie teologii filozoficznej lub filozofii religii. Koncentruję się na trzech pytaniach: 1) jak odróżnić badania w zakresie filozofii religii od badań w naukach o religii; 2) czy typowe dla znacznej liczby filozofów religii ograniczanie badań do monoteizmu w największych religiach świata, a w kwestiach bardziej szczegółowych (...) do chrześcijaństwa, można przekonująco uzasadnić bez ujawniania ich własnych przekonań w sprawie religii; 3) czy klasyczny teizm stanowi właściwą artykulację chrześcijańskiego znaczenia słowa „Bóg”. W odpowiedzi na pierwsze pytanie twierdzę, że filozofem religii jest ten, kto bezpośrednio lub pośrednio zajmuje pozytywne lub negatywne stanowisko w sprawie kognitywnego charakteru, a zwłaszcza prawdziwości (Kleszcz wolałby powiedzieć: „uzasadnienia”) wierzeń czy doświadczeń religijnych. Na drugie pytanie, inaczej niż Kleszcz, odpowiadam negatywnie: ujawnienie przez filozofa własnego stosunku do religii nie niweczy ideału obiektywności, natomiast promuje uczciwość wobec czytelników i eliminuje pewien rodzaj teoretycznej hipokryzji spotykany u zwolenników filozofii uprawianej w sposób rzekomo neutralny względem własnych przekonań. Moja odpowiedź na trzecie pytanie jest także negatywna. Potrzebna jest nam dzisiaj mniej zachowawcza, odważniejsza w swoich roszczeniach filozofia religii niż ta proponowana przez Ryszarda Kleszcza — taka mianowicie, która naśladuje sposób uprawiania filozofii przez dawnych mistrzów, np. przez św. Tomasza z Akwinu, polegający na poszukiwaniu filozoficznych podstaw dla chrześcijaństwa, a nie taka, która uznaje wyniki ich ustaleń, np. w kwestii natury Boga, za zasadniczo ostateczne, a korygowalne jedynie w drobnych szczegółach. (shrink)

Tekst dotyczy trzech koncepcji doświadczenia religijnego: K. Dąbrowskiego, J. Fowlera i K. Osera. Swoje uzasadnienie znajdują one w psychologii rozwoju osobowości i nie są zależne od konkretnej historycznej religii lub teorii religii. Doświadczenie religijne opisywane jest za pomocą modelu rozwoju wielopoziomowego, rozwoju stadialnego i rozwoju orientacji religijnej. Ich kryteriami są postawy, wartości i świadomość, które kształtują się wraz z rozwojem poznawczym i moralnym człowieka, natomiast źródeł metodologicznych można szukać w teoriach rozwoju osobowości J. Piageta i E. Eriksona, L. Kohlberga.

Katoicka nauka spoleczna koncentruje się wokół zagadnień godności osoby ludzkiej oraz wynikających z niej uprawnień indywidualnych i spolecznych. Jednym ze szczególnych uprawnień jest prawo do wolności obywatelskiej, wyrażające się w wolności działania, myślenia, przekonań religijnych i możliwości budowania spoleczeństwa obywatelskiego. Prawo do wolności jest często rozpatrywane także w kontekście różnych filozoficznych koncepcji, a zwłaszcza w filozofii liberalnej. We współczesnej historii Polski tego rodzaju myśl wolnościowa związana była z istnieniem opozycyjnych ugrupowań dysydenckich i politycznych. Interesującym zagadnieniem z punktu widzenia powstawania neoliberalnej (...) idei wolnosci w ramach opozycji demokratycznej przed 1989 rokiem w Europie Środkowo-Wschodniej jest zwrócenie uwagi na dwa podstawowe elementy myslenia na przekór komunistycznej tradycji. Pierwszym z tych zagadnieh jest problematyka autonomii jednostki. Drugie zagadnienie natomiast mozna okreslic mianem spoleczehstwa obywatelskiego. (shrink)

Motto dobrze określa podstawowy problem, z jakim przychodzi zetknąć się kżzdemu, kto pisze o retoryce. Jest to tkwiąca τέχνη ῥητορικὴ w dwoistosc: teoria - praktyka. Problem ten podnosił m.in Piaton w Gorgiaszu i Fajdrosie. Już on jednak kładł nacisk na kwestie zastosowania retoryki, czyli wykorzystania pewnego typu wiedzy. Natomiast problem miejsca retoryki w systemie wiedzy traktował Platon jako oczywisty i mniej istotny. Podobnie postapil Arystoteles. W ten sposób otwarty został niezwykle złożony problem: oto to samo pojęcie określało - wiedzę (...) teoretyczną oraz praktykę. Powodowalo to, jak wiadomo, wiele nieporozumień dotyczących retoryki. Pojawily się one także i w dobie humanizmu oraz renesansu. Analizowany dalej tekst doskonale ową dwoistość retoryki obrazuje, a także - w wielkim skrócie - dotyka podstawowych nieporozumień tyczących τέχνη ῥητορικὴ. (shrink)

Panuje szeroko rozpowszechnione mniemanie, ze rok 1989/90 był dla społeczeństwa polskiego rokiem wielkiego przełomu. I trudno temu przeczyć, ale - dodać trzeba - tylko w pewnym ograniczonym sensie. Niewątpliwie miały w tym czasie miejsce doniosłe przemiany. Wymieńmy najważniejsze: likwidacja ustrojowych podstaw kolektywizmu i opartej na nich gospodarki planowej, powrót do ustroju własności prywatnej i gospodarki wolnorynkowej, obalenie monopolu partii komunistycznej, wprowadzenie zaś na to miejsce wielopartyjnego systemu demokracji liberalnej, koniec polityki wdrażania w świadomość społeczeństwa ideologii marksistowskiej przy pomocy administracyjnych organów (...) władzy, zabezpieczenie natomiast prawno-społecznych warunków dla realizacji zasady wolności myślenia, słowa i działania we wszystkich dziedzinach życia społecznego, a przede wszystkim w interesujących nas obszarach polskiej kultury i nauki. (shrink)

Według Arystotelesa szczęście jest osiągalne, bo jest dziełem człowieka; takim działaniem, którego,,po co” osiągane jest równocześnie z nim samym: wtedy, gdy działanie jest właśnie dokonywane. Odpowiedź natomiast na pytanie, jakie to jest działanie, związane jest z ontologią życia człowieka, ze sposobem, w jaki winno być dokonywane, aby było sobą. I by sobą był człowiek. Związane jest zatem z odpowiedzią na pytanie, kim jest człowiek i jakie jest jego miejsce pośród innych bytów, a przede wszystkim jakie jest jego odniesienie z (...) jednej strony do innych istot żyjących – roślin i zwierząt, z drugiej – do Boga. Usytuowanie człowieka w pewnego rodzaju,,pomiędzy” określa sposób jego życia, a więc także działanie, które ów sposób bycia najlepiej charakteryzuje. Problematyka szczęścia człowieka najlepiej zaś owo,,pomiędzy” wyraża i naznaczona jest jego ambiwalencją, dźwiga jej brzemię. (shrink)

W artykule zwracam uwagę na trudności jakie napotyka ktoś, kto chce wcielać w życie postulaty krytycyzmu dotyczące precyzji językowej. Zgodnie z tymi postulatami powinno się mówić jednoznacznie i precyzyjnie, a zatem unikać wyrażeń wieloznacznych, nieostrych i chwiejnych znaczeniowo. Jednakże postulaty te jest znacznie trudniej spełnić niż mogłoby się wydawać, bowiem istotne wątpliwości dotyczą samych zjawisk niejasności, nieostrości czy wieloznaczności. Wydaje się, że chcąc nauczyć innych unikania na przykład wypowiedzi wieloznacznych, powinniśmy dysponować adekwatną charakterystyką wieloznaczności i potrafić ją właściwie diagnozować. Tymczasem, (...) sytuacja jest niesamowicie zagmatwana i w literaturze czy to filozoficznej, czy językoznawczej, nie ma jednej ustalonej definicji, czy choćby zgody co do tego, które wyrażenia są wieloznaczne. Nie ma także zgody co do tego, w jaki sposób charakteryzować polisemię i jak odróżniać ją np. od zależności kontekstowej. Wątpliwości budzi także charakterystyka nieostrości i właściwego klasyfikowania przypadków granicznych wyrażeń nieostrych. Nie ma natomiast wątpliwości, że większość wyrażeń języka naturalnego jest i nieostra, i zależna od kontekstu, i jednocześnie polisemiczna. Co więcej w wielu wypadkach te cechy wcale nie są defektami naszego języka, a wręcz usprawniają komunikację i umożliwiają nam szybkie przekazanie treści. Postulat unikania tego rodzaju wyrażeń jest po prostu nierealizowalny. Kierowanie się zasadami krytycyzmu pozwala jednak na łatwiejsze dostrzeżenie i unikanie wadliwości i uchybień wobec poprawności językowej w tych sytuacjach, gdy takie wadliwości utrudniają sprawną komunikację. (shrink)

Artykuł niniejszy poświęcony jest Feyerabenda filozofii nauki. W szczególności jest on próbą rekonstrukcji metafizyki przez tę filozofię założonej. Przewodnią ideą tej metafizyki jest przekonanie, że wszelki kontakt z obiektywnie istniejącym światem zapośredniczony jest przez jakąś teorię. Idea ta najjaśniej przedstawiona została przez Feyerabenda w pragmatycznej teorii obserwacji. W części pierwszej niniejszego artykułu teoria ta jest szczegółowo przedstawiona, natomiast w części drugiej podjęta została próba jej krytycznej analizy. Jednocześnie wyrażony zostaje pogląd, że zarówno pluralizm teoretyczny, jak i epistemologiczny anarchizm Feyerabenda (...) są konsekwencjami centralnej idei pragmatycznej teorii obserwacji. (shrink)

W pierwszej części artykułu dokonano analizy pojęcia „panteizm”. Ze względu na stosunek pojęć „bóstwo” i „byt/świat” wyróżnione zostały następujące stanowiska: 1) bóstwo jest częściowo w sobie i jest częściowo we wszystkim; 2) bóstwo jest w całości we wszystkim; 3) wszystko jest w bóstwie, bez wyczerpywania jego zakresu i treści; 4) wszystko jest w bóstwie, wyczerpując jego zakres i treść. W drugiej części artykułu przytoczono poglądy ilustrujące i pogłębiające analizy wyjściowe. Poglądy te zaczerpnięto z literatury filozoficznej, teologicznej i pięknej: z tradycji (...) pozaeuropejskich teksty Lao-tsego, Zhuangzi, Bhagawadgita, z tradycji europejskiej – klasyczne dla panteizmu fragmenty: Plotyna, Spinozy, Heraklita, Hölderlina, Novalisa, Feuerbacha i innych, w tym poetów. W końcowej części artykułu sformułowano dwie tezy zarówno podsumowujące rozważania, jak i mające inspirować dalszą dyskusję. Pierwsza teza: jeśli przyjmuje się stanowiska i, to zatraca się specyficzność panteizmu. Teza druga: należy odróżnić panteizm właściwy, wyrazisty, dojrzały myślowo, tj. stanowiska i, natomiast stanowisk i nie uznawać za panteizm. (shrink)

W artykule podejmujemy zagadnienie udziału emocji w~podejmowaniu decyzji w sytuacjach dylematów moralnych. Prezentujemy stanowisko, jakie w tej sprawie głosi współczesna neuroetyka. Według badaczy-neuroetyków podczas podejmowania decyzji w sytuacji dylematów osobistych biorą górę czynniki emocjonalne, natomiast w dylematach nieosobistych — czynniki poznawczo-kontrolne. Postulują oni też istnienie specjalnej klasy emocji — emocji moralnych — uczestniczących w wydawaniu sądów moralnych w sytuacjach dylematów moralnych. W artykule proponujemy własne odróżnienie dwóch rodzajów emocji moralnych — emocji nie-epistemicznych i epistemicznych.

Celem tego artykułu było wykazanie, że ortodoksyjna analiza kontrmożliwych okresów warunkowych prowadzi do niepokojącej konsekwencji. Jest nią niemożność odróżnienia poszczególnych, z konieczności fałszywych teorii. Problem ten opiera się w dużej mierze na związku pomiędzy okresami warunkowymi oraz analizą wyrażeń zawierających operator opowieści. Nie musi to oznaczać, że zwolennik analizy ortodoksyjnej nie może dostarczyć alternatywnego sformułowania różnic pomiędzy teoriami z konieczności fałszywymi. Tym niemniej, nie może on tego dokonać poprzez użycie okresów warunkowych. Te natomiast – jak wskazują zarówno filozofowie oraz (...) psycholodzy rozwoju poznawczego – stanowią naturalny środek wyrazu wnioskowania o konsekwencjach zajścia tego, co faktycznie nie zaszło. Niezależnie od tego, czy jest to konsekwencja zajścia czysto możliwego, czy niemożliwego stanu rzeczy. Podczas gdy analizy prezentowane w ramach podejścia nieortodoksyjnego dostarczają wyjaśnienia tego zjawiska, stanowisko ortodoksyjne nakazuje podważenie moż- liwości takich rozumowań. Stąd można uznać, że w kwestii sporu o adekwatną analizę okresów warunkowych przewaga znajduje się po stronie nieortodoksyjnej. (shrink)

In the individual, social, and political dimensions, the shaping of the liberal tradition has met up with and will continue to meet up with the presence of the Roman Catholic Church with its own philosophy. Yet has this always led to sharp conflict between Catholicism and liberalism? Has the social thinking of the Church evolved in its assessment of the liberal tradition and vice versa? Have there been points in common in the two systems of thinking? In contrast, where have (...) sparks appeared? Does Catholicism support the stability of liberal democracy? A response to these questions comprises the primary aim of the work at hand. Herein is a presentation and appraisal of one of the most interesting and continually lively clashes, accompanied by a portrayal of both Catholicism and liberalism. Analysis will be conducted at the level of social philosophy, through incidental political practice, and from the historical perspective – all of which together will enable illustration of the dynamic relationship between Catholicism and liberalism. Due to the scope of liberalism, the analysis of the Catholicism-liberalism relationship will be limited solely to the philosophy of politics and of economics. Such a restricted social philosophy involves the following issues: the genesis, essence, and characteristics of social policy; its ultimate justification or lack thereof; the relationship between the political society and its members; the types of structured political communities; the genesis, nature and duties of political authorities; the definition of the law, its foundations and limitations; the essence and properties of economic life; types of ownership; and, finally, the relations taking place between politics and economics. The problem inherent in an encounter between the social thinking of the Roman Catholic Church and liberalism appear to be especially meaningful in the context of the Polish discourse regarding the new order, its theoretical bases and institutions, projects for the realization of individual freedom, and the superiority or inferiority of values in today’s pluralistic universe. This matter is of great consequence and significance – not only intellectually but above all practically – and manifests itself in political, economic, and cultural life. Nonetheless, for decades now, Polish research into this issue has been entangled in occasional conflicts of a worldview and political nature. In turn, there is a lack of understanding and objective theoretical reflection on the subject. In fact, there are no publications which attempt to understand liberalism and assess the validity of the accusations against it. The vast amount of literature devoted to this problem most frequently opens, right from the start, with arguments stemming from either a Marxist or Catholic apologetics. The liberal credo is not identified with the philosophy of politics, but rather the theory of pro-capitalist economics. This, as a result, not only misrepresents the crux of liberalism, but also narrows the catalogue of responses by the Church on this very topic – starting with the encyclical Rerum novarum (1891) by Pope Leo XIII. In order to resolve this problem, the analysis will be rooted in the broader philosophical and historical context. In other words, it will look into liberalism on the one hand, and into those Church documents in which that institution first spoke of liberalism on the other. The discussions and deliberations contained within this volume are laid out in an introduction, four chapters, and a conclusion. The introduction includes the theoretical bases and methodological assumptions of this work, taking into account the principles of philosophical reflection and analysis. The fundamental chapters present the evolution of an attitude towards liberalism in the social teachings of the Roman Catholic Church – from Pius VI to John Paul II – taking under consideration the key moments and figures in the development of liberalism (e.g., John Locke, John Stuart Mills, John Rawls). In this time period four stages of a Catholic reference to liberalism will be distinguished. The first three constitute: 1) animosity and condemnation (from Pius VI to Pius IX), 2) criticism accompanied by tolerance (from Leo XIII to Pius XII, and 3) criticism accompanied by limited concord (from John XXIII to Paul VI). Today, and with increasing frequency, voices are heard speaking of the teachings of John Paul II as marking a new caesura in the Catholic-liberalism relationship. Hence it is worth re-evaluating and re-analyzing if such opinions are justified. The volume closes with a conclusion comprising an attempt to answer the following questions. Are Catholic accusations addressed at liberalism correct or not? Has liberalism turned out to be a philosophy open to criticism and capable of modification as the weak points in liberal theory and practice are disclosed? Can Catholic values enrich the liberal political order? Can Catholic moral-religious norms, introduced into the realm of political responsibilities, endanger the foundations of the liberal system? Reviewing the evolution of Catholicism as well as liberalism, has Catholicism found its place amidst the pluralistic harmony of liberal democracy? Kształtowanie się tradycji liberalnej napotykało i będzie napotykać na promowaną przez Kościół rzymskokatolicki filozofię, zarówno w wymiarze indywidualnym, społecznym, jak i politycznym. Czy zawsze prowadziło to do ostrego sporu między katolicyzmem a liberalizmem? Czy społeczna myśl Kościoła ewoluowała w swojej ocenie tradycji liberalnej i vice versa? Czy w obu systemach myślowych istniały punkty wspólne? Czego dotyczyły ogniska zapalne? Czy katolicyzm wspiera stabilność liberalnej demokracji? Te pytania sprawiły, że głównym celem niniejszej pracy jest prezentacja i ocena jednego z najbardziej interesujących i wciąż aktualnych sporów, a pośrednio przedstawienie dwóch filozofii – katolicyzmu i liberalizmu. Analiza tego sporu prowadzona jest na płaszczyźnie filozofii społecznej, incydentalnie – praktyki politycznej w ujęciu historycznym, co umożliwia ukazanie dynamiki relacji między katolicyzmem i liberalizmem. Z powodu zakresu liberalizmu w analizie relacji katolicyzm – liberalizm praca ta ogranicza się jedynie do filozofii polityki i filozofii gospodarki. Tak okrojona filozofia społeczna interesuje się następującymi problemami: genezą, istotą i cechami społeczności politycznej, jej ostatecznym uzasadnieniem lub brakiem takowego oraz relacjami między społeczeństwem politycznym a jego członkami, typami ustrukturyzowania wspólnoty politycznej, genezą, naturą i zadaniami władzy politycznej, definicją prawa, jego podstawą i ograniczeniami, istotą i właściwościami życia gospodarczego, rodzajami własności, stosunkami zachodzącymi między polityką a ekonomią. Problem spotkania myśli społecznej Kościoła katolickiego z liberalizmem wydaje się szczególnie znaczący również w kontekście polskich dyskusji o tworzącym się ładzie, jego teoretycznych podstawach i instytucjach, projekcie realizacji indywidualnej wolności oraz wyższości i niższości wartości w dzisiejszym, pluralistycznym uniwersum. Problem ten ma olbrzymie znaczenie nie tylko intelektualne, ale przede wszystkim praktyczne, objawiające się na poziomie życia politycznego, ekonomicznego i kulturowego. Jednak od wielu dziesięcioleci polskie studia nad tym zagadnieniem są uwikłane w doraźne konflikty o charakterze światopoglądowym i politycznym, natomiast brakuje rozumiejącej i obiektywnej refleksji teoretycznej na ten temat. Właściwie nie ma publikacji próbujących zrozumieć liberalizm i ocenić zasadność stawianych mu zarzutów. Ogrom literatury poświęcony temu problemowi najczęściej zawiera prace już na wstępie wychodzące z pozycji apologetycznie marksistowskich czy katolickich. Utożsamia się w nich credo liberalizmu nie z filozofią polityki, lecz z teorią ekonomii prokapitalistycznej, co nie tylko zakłamuje istotę liberalizmu, lecz także zawęża katalog wypowiedzi Kościoła na jego temat, rozpoczynając je od encykliki Rerum novarum (1891) Leona XIII. Aby sprawę wyjaśnić w niniejszej książce, analiza jest umieszczona w szerszym kontekście filozoficznym i historycznym, czyli „ma wgląd”, z jednej strony w liberalizm, z drugiej – w dokumenty Kościoła, w których on po raz pierwszy zabrał głos w sprawie liberalizmu. Rozważania zawarte w niniejszej pracy podzielone są na wstęp, cztery rozdziały i zakończenie. We wstępie prezentuję podłoże teoretyczne i założenia metodologiczne rozprawy, przestrzegając zasad refleksji i analizy filozoficznej. Rozdziały przedstawiają ewolucję stosunku do liberalizmu w społecznej nauce Kościoła rzymskokatolickiego, od czasów Piusa VI do Jana Pawła II, z uwzględnieniem ważniejszych momentów rozwoju myśli liberalnej (John Locke, John Stuart Mill, John Rawls). W omawianym okresie wyróżniam cztery etapy katolickiego odniesienia do liberalizmu: pierwszy – wrogości i potępienia (od Piusa VI do Piusa IX), drugi – krytyki, ale zarazem tolerowania (od Leona XIII do Piusa XII), trzeci – krytyki, choć i ograniczonej zgody (od Jan XXIII do Pawła VI) i czwarty – powszechnie oceniany jako przełom w katolickiej percepcji liberalizmu (pontyfikat Jana Pawła II). Całość rozważań zamknie zakończenie, którego treścią jest próba odpowiedzi na pytania: czy katolickie zarzuty pod adresem liberalizmu są trafne czy też nie? Czy liberalizm okazał się filozofią otwartą na krytykę, zdolną do modyfikacji pod wpływem ujawniania słabych stron teorii lub praktyk liberalnych? Czy wartości katolickie mogą wzbogacić liberalny porządek polityczny? Czy też katolickie normy moralno-religijne, wprowadzone w obręb obowiązków politycznych, zagrażają fundamentom ustroju liberalnego? Czy zarówno wobec ewolucji katolicyzmu, jak i liberalizmu katolicyzm odnalazł się w pluralistycznej harmonii liberalnej demokracji? (shrink)

Człowiek stanął obecnie przez problemami etycznymi, których dotychczasowa etyka bądź w ogóle nie dostrzegała, bądź też, jeżeli nawet dostrzegała, to nie podejmowała poważniejszych prób ich rozwiązania. Rola medycyny w życiu współczesnego człowieka staje się coraz większa. Lekarze mają prawo decydowania o tym, czy wolno nam wykonywać określone zawody, uprawiać określone sporty, a także orzekają o poczytalności lub niepoczytalności osób oskarżonych o popełnienie przestępstw. Te głębokie przemiany w świadomości sprowadzają się zatem do jednego zasadniczego zjawiska: zmiany naszego stosunku zarówno do życia, (...) jak i do śmierci. Pytania o moralną zasadności eutanazji, aborcji, transplantacji organów są bowiem w istocie pytaniami dotyczącymi kresu lub początku ludzkiego życia. Mamy więc obecnie do czynienia z całkowicie nowym podejściem do śmierci, a tym samym – do problemów bioetycznych. Jakie stanowisko wobec tego nowego podejścia powinna zająć etyka? Otóż wydaje się, że już samo powstanie bioetyki jako odrębnej dyscypliny jest rezultatem usiłowań zmierzających do sprostania owym wyzwaniom. Bioetyka, chcąc tego czy nie, staje się rodzajem etycznego drogowskazu dla osób i instytucji podejmujących decyzje o życiu lub śmierci drugiego człowieka. W praktyce okazuje się jednak, iż ów bioetyczny drogowskaz wskazuje kierunek mniej lub bardziej dokładnie: poczynając od formułowania ogólnych teorii etycznych, w obrębie których dokonuje się rozwiązania także problemów bioetyki, aż po wypowiedzi stwierdzające moralną dopuszczalność pewnych działań wobec konkretnych osób. Filozof powinien stać na straży akceptowanych powszechnie wartości moralnych i uświadamiać, jakie skutki dla moralności i społeczeństwa przynieść może rosnąca tendencja do zawierania moralnych kompromisów z wymogami wydajności i skuteczności. Moralnym nakazem obowiązującym jego samego powinno być natomiast strzeżenie się tego rodzaju kompromisów. Odnieść można jednak wrażenie, że także bioetyka nie dostrzega owych ostatecznych celów i mechanizmów, skupiając uwagę na postępowaniu i odpowiedzialności moralnej jednostki, tracąc natomiast z pola widzenia szersze struktury społeczne i kulturowe. Aby te cele dostrzec i właściwie ocenić, bioetyka nie może ani sama stać się częścią tej instytucji, ani też pozostać ściśle filozoficzną, akademicką spekulacją. Interdyscyplinarność jawi się w tym kontekście jako wymóg, któremu bioetyka prędzej czy później będzie musiała sprostać. (shrink)

W artykule szkicuję czynniki sprzyjające przemianie kompleksowego ujęcia relacji kobieta ciężarna – płód, w dualny model tego odniesienia. W pierwszym modelu kobieta i płód są traktowani przez lekarzy jak jeden pacjent, natomiast w drugim także fazom prenatalnym ludzkiego życia przyznaje się moralny status samodzielnego pacjenta. Dualne podejście ma negatywne następstwa dla kobiet brzemiennych, sygnalizowane w tekście w polemice z Susan Mattingly. W drugiej części pracy analizuję podjętą przez Franka Chervenaka i Laurence McCullougha, teoretyczną próbę uzasadnienia statusu płodu jako pacjenta, (...) przy jednoczesnym zachowaniu elementów kompleksowego modelu relacji kobieta ciężarna – płód. Analizy ukazują jej fiasko. (shrink)

Przedmiotem dociekania jest filozofia religii pojmowana jako nauka o tak zwanych przekonaniach religijnych. Ponieważ pojęcie religii jest bardzo niejasne, filozofia religii nie ma dobrze określonego przedmiotu. Nie ma też określonej metody. Każde poważne osiągnięcie w tej dziedzinie stanowi bądź kryptoteologię, bądź kryptometafizykę. Studium przypadku stanowi analiza tezy „Bóg jest wszechmocny”. Okazuje się, że sens i sposób uzasadnienia tej tezy jest inny na gruncie teologii katolickiej i na gruncie metafizyki. Ponieważ nie widać miejsca na inny sposób rozumienia i uzasadniania tez tego (...) typu, nie ma miejsca na filozofię religii jako odrębną gałąź wiedzy. Uprawiając rzekomo filozofię religii, filozofowie tworzą — jak się wydaje — własne, prywatne religie, właściwie ogrywają role proroków. Przedmiotem ich analiz są w rzeczywistości takie prywatne religie. Wydaje się natomiast, że filozoficzna analiza pojęcia religii zasługiwałaby na miejsce wśród zagadnień filozoficznych. Religia w takim rozumieniu byłaby jednak raczej własnością ludzi niż przekonań. Byłaby to własność, przez którą człowiek jest religijny (wierny). (shrink)

W niniejszym artykule przedstawiam lub rekonstruuję oraz krytycznie komentuję argumenty za istnieniem Boga podane przez Stanisława Ziemiańskiego SJ. Wśród tych argumentów odróżniam argumenty ogólnometafizyczne, metafizyczno-przyrodnicze oraz metafizyczno-antropologiczne. Głównym założeniem argumentów ogólnometafizycznych jest teza o niekonieczności powiązania istnienia z różnymi treściami/istotami bytów (przygodność istnieniowa/radykalna) oraz form substancjalnych lub przypadłościowych z ich podmiotami (przygodność istotowa/częściowa). Gwarantem zachodzenia tego powiązania ma być Bóg jako byt, w którym związek między wymienionymi czynnikami przyjmuje charakter konieczny. Argumenty metafizyczno-przyrodnicze nie są aż tak abstrakcyjne, lecz odwołują się (...) do pewnych danych kosmologii (Wielki Wybuch, negentropia) i biologii (powstanie organizmów żywych jako samopowielających się całości funkcjonalnych). Odwołanie się do działania Boga ma wyjaśniać te (same w sobie) jednorazowe lub znikomo prawdopodobne zdarzenia lub zjawiska. Na inne dane zwracają uwagę argumenty metafizyczno-antropologiczne. Są to mianowicie następujące, powszechnie występujące wśród ludzi, fenomeny: pragnienie szczęścia, poczucie prawa moralnego, oddawanie czci istocie najwyższej. Według omawianego Autora wyjaśnienie tych fenomenów jedynie w odwołaniu do czynników psychologicznych i społecznych jest niesprawne. Natomiast stają się one zrozumiałe, gdy potraktujemy je jako odmiany ludzkich odniesień do realnie istniejącego Boga. Dyskutując powyższe argumenty, zwracam uwagę na szanse i ograniczenia argumentacji teistycznej we współczesnych dyskusjach filozoficznych. Wartość argumentów metafizyczno-przyrodniczych zależy od zmieniającego się stanu wiedzy naukowej, a argumentów metafizyczno-antropologicznych – od zmieniających się ludzkich nastawień. Od powyższych zależności wolne są argumenty ogólnometafizyczne, jednak wydają się one zbyt abstrakcyjne dla współczesnego czytelnika. (shrink)

Metafizyczny kreacjonizm a paradoksy teizmu ewolucyjnego: przyczynek do dyskusji w ramach współczesnego tomizmu Autor artykułu dowodzi, że metafizyczny kreacjonizm, z którym spotykamy się w filozofii św. Tomasza z Akwinu, w odróżnieniu od kreacjonizmu amerykańskiego oraz teologiczno-‑biblijnego, jest teorią, która wyrasta z czysto filozoficznego wyjaśnianie początków świata i człowieka. Nie jest zatem ideą biblijną przeniesioną na teren filozofii. Podobnie jak teizm metafizyki Arystotelesa, a także teizm metafizyki św. Tomasza z Akwinu nie jest teizmem religijnym, lecz teizmem czysto filozoficznym, gdyż wyrasta z (...) metafizycznego wyjaśniania rzeczywistości. Kreacjonizm metafizyczny jest ostatecznym wyjaśnieniem źródła istnienia bytów, które dane są nam w doświadczeniu, jako niekonieczne w istnieniu i zmienne. Natomiast kreacjonizm amerykański, jest interpretacja biologiczno-kosmologiczną biblijnej prawdy o stworzeniu świata w określonym przedziale czasowym i w punkcie wyjścia odwołuje się do danych Objawienia, które chce naukowo potwierdzić Artykuł został podzielony na dwie części. W części pierwszej zostały przedstawione węzłowe elementy metafizycznej teorii stworzenia ex nihilo i jej rozumienie. W drugiej zaś części artykułu zostały przywołane elementy teizmu ewolucyjnego, które z punktu metafizycznego kreacjonizmu są źródłem różnych paradoksów, a niekiedy i absurdów oraz domagają się ponownego przemyślenia. (shrink)

Poniższa dyskusja odbyła siȩ we wrześniu 2018 w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Skupiła zarówno badaczy problematyki polityki senioralnej, ekspertów, analityków. Dyskusjȩ moderował i zaplanował Andrzej Klimczuk, zwi¸a}zany z SGH, natomiast zaproszenie do dyskusji przyjȩli: Barbara Szatur-Jaworska, polityk społeczny i gerontolog z Uniwersytetu Warszawskiego, Paweł Kubicki, ekonomista, SGH, Marek Niezabitowski, socjolog z Politechniki Śl¸a}skiej, Ryszard Majer, polityk społeczny, Agnieszka Cieśla, architektka i urbanistka, Politechnika Warszawska, Marzena Rudnicka, fundatorka oraz prezeska Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej. Paneliści podczas dyskusji analizowali nastȩpuj¸a}ce zagadnienia: (...) I. pocz¸a}tki polityki senioralnej, jej definiowanie, dokumenty strategiczne państwa, II. rola samorz¸a}dów w animowaniu działań w obrȩbie polityki senioralnej oraz organizacji pozarz¸a}dowych, III. powstanie i rola ustawy o seniorach, IV. zróżnicowanie środowiska osób w wieku senioralnym, V. działania w innych krajach w obrȩbie polityki senioralnej, VI. zmiany w świadomości społecznej, ewolucja postaw wobec osób starszych, starości, starzenia siȩ, VII. rynek produktów i usług dla seniorów, VIII. aktywność seniorów, formalna i nieformalna, infrastruktura aktywności, IX. mieszkalnictwo dla osób starszych i starzej¸a}cej siȩ ludności X. rola państwa i samorz¸adu w polityce senioralnej, dialog z władz¸a, partnerstwo publiczno-prywatne, XI. wyzwania i kierunki rozwoju polityki senioralnej, XII. deficyt usług opiekuńczych XIII. polityka senioralna i emerytalna, XIV. konwergencja i dywergencja w polityce senioralnej. ** The following discussion took place in September 2018 at the Warsaw School of Economics. It focused on both senior politics, experts, and analysts. The discussion was moderated and planned by Andrzej Klimczuk, associated with the Warsaw School of Economics, and invited to the discussion: Barbara Szatur-Jaworska, social politician and gerontologist from the University of Warsaw, Paweł Kubicki, economist, Warsaw School of Economics, Marek Niezabitowski, sociologist from the Silesian University of Technology, Ryszard Majer, social politician, Agnieszka Cieśla, architect and urban planner, Warsaw University of Technology, Marzena Rudnicka, founder and president of the National Institute of Senior Management. Panelists during the discussion analyzed the following issues: I. Beginnings of the senior policy, its definition, strategic documents of the state, II. The role of local governments in animating activities within the framework of senior policy and non-governmental organizations, III. Creation and role of the law on seniors, IV. Diversification of the environment of seniors, V. Activities in other countries within the framework of the senior policy, VI. Changes in social awareness, the evolution of attitudes towards older people, old age, ageing, VII. The market for products and services for seniors, VIII. Seniors’ activity, formal and informal, activity infrastructure, IX. Housing for older people and ageing population X. The role of the state and self-government in the senior policy, dialogue with the authorities, public-private partnership, XI. Challenges and directions of development of the senior policy, XII. The deficit of care services, XIII. Senior and pension policy, XIV. Convergence and divergence in the senior policy. (shrink)

W artykule Jedna czy wiele dusz? Stanisław Ziemiański SJ omawia dwa stanowiska dotyczące problemu genezy duszy ludzkiej – kreacjonizm i traducjanizm. Według nauki Kościoła Katolickiego „każda dusza duchowa jest bezpośrednio stwarzana przez Boga nie jest ona 'produktem' rodziców - i jest nieśmiertelna : DS 1440.), nie ginie więc po jej oddzieleniu się od data w chwili śmierci i połączy się na nowo z ciałem w chwili ostatecznego zmartwychwstania". Jest to stanowisko kreacjonizmu osobowych, indywidualnych dusz ludzkich. Natomiast traducjanizm stoi na (...) stanowisku, że dusza ludzka jest przekazywana dziecku przez rodziców. Pan Bóg stworzył duszę ludzką tylko jeden raz - w momencie powołania do istnienia naszych Prarodziców. I ta „jedna jedyna" dusza przekazywana jest w procesie biologicznego rozmnazania się osób ludzkich. (shrink)

Za „ojca” filozoficznej kategorii „godności”, która legła u podstaw kategorii prawnej, uznawany jest powszechnie Immanuel Kant. Przypomnieć jednak trzeba, że w bardzo podobny sposób, choć w zasadniczo odmiennym kontekście systemowym, charakteryzował godność Tomasz z Akwinu, pół tysiąca lat wcześniej, uznając ją za fundament bycia osobą. Stąd najistotniejszym i centralnym elementem, tytułowej, klasycznej koncepcji człowieka jest koncepcja godności. Akwinata jest autorem bodaj najbardziej rozbudowanej koncepcji osoby w tradycji filozofii klasycznej. Co więcej zmierzać będę do wykazania, że jego koncepcja lepiej nadaje się (...) do teoretycznego ugruntowania praw człowieka niż koncepcja Kanta. Rekonstruując propozycję Kanta ograniczam się, zasadniczo rzecz biorąc, do analizy Uzasadnienia metafizyki moralności. Interesować będą mnie zagadnienia podstawowe, przede wszystkim – wynikające z różnicy kontekstów systemowych – różnice w pojmowaniu bycia celem samym w sobie. W perspektywie ontologicznej koncentrować się będę na powiązaniu godności z indywidualnością; w perspektywie antropologicznej – na tym, jakiego typu działania stanowią o doskonałości człowieka, jakie działania (czym określone) realizują człowieka jako cel sam w sobie. W szczególności interesować się będę miejscem rozumu i woli w określaniu treści działań (w perspektywie kantowskiej będzie to pytanie o określenie treści powinności; w perspektywie Tomasza – pytanie o treść realizowanego dobra). Zasadnicze pytanie, które leży u podłoża podjętej problematyki antropologicznej, jest pytaniem o to, na ile dla pojmowania godności istotne jest uznanie woli jako w sposób wolny współokreślającej treść powinności (Kant) lub dobra (Akwinata), a na ile woli jedynie podążającej za poznaną powinnością lub poznanym dobrem. Zmierzać będę do uzasadnienia tezy, że koncepcja Akwinaty w ugruntowaniu godności akcentuje wprost indywidualność opartą na wyborze czegoś, co nie jest jednoznacznie treściowo obiektywnie zdeterminowane i co wykracza poza to, co powszechne, poza to, co gatunkowe; natomiast koncepcja Kanta godność wiąże przede wszystkim z tym, co powszechne, gatunkowe i zapoznaje doniosłość indywidualności dla pojmowania godności. (shrink)

Proces projektowania w architektonicznym studiu projektowym na pierwszych zajęciach dla studentów często opiera się na obrazach, które błędnie wykorzystywane są jako odniesienia poprzez kopiowanie niektórych rozwiązań formalnych. W najogólniejszym ujęciu zagadnienie to wiąże się z rozziewem pomiędzy kulturą architektoniczną a społeczeństwem, gdyż architektura traktowana jest jako przedmiot wirtualny i konsumpcyjny. Problemom tym można stawić czoła za pomocą starego, ale wciąż skutecznego narzędzia, jakim jest metafora. Architekturę poznajemy głównie poprzez obrazy, a każdy obraz ma część widoczną i niewidzialną; ta ostatnia dotyczy (...) kultury, która leży u jej podstaw. W artykule przyjęto założenie, że metafora jest narzędziem projektowym, które może być pomocne na początkowych etapach procesu projektowania, gdyż pozwala każdemu szybko połączyć obrazy, pomysły i doświadczenia, zagłębiając się w niewidzialną część obrazów. Ponieważ metafora jest głównie czynnikiem językowym, większość badań dotyczy wykorzystania metafory na polu krytyki teoretycznej oraz do recenzowania innych projektów. W artykule zaproponowano integrację tego podejścia poprzez zbadanie metafory wspierającej transfer kształtów i figur pomiędzy różnymi architekturami. Ponadto proponowany proces przewiduje część stałą, opartą na typie dynamicznym i bardziej mobilnym, w której znajduje miejsce myślenie metaforyczne. Dlatego zaproponowano dwa rodzaje użycia metafory: pierwsze użycie interpretuje istniejące budynki, rozpoznając zarówno metafory językowe stosowane przez krytyków, jak i te skrystalizowane w formie architektonicznej; drugie użycie natomiast stymuluje uczniów do stosowania metafor wizualnych przy określaniu kształtu i objętości projektu. (shrink)

Dowód twierdzenia Bella sprowadza się do wyprowadzenia którejś z nierówności Bella. W ich standardowych wyprowadzeniach jednak kluczową rolę odgrywa warunek faktoryzowalności łącznego prawdopodobieństwa warunkowego, który można uzyskać jako konsekwencję dwóch innych warunków, znanych jako parameter independence i outcome independence. Pierwszy z nich jest dość oczywistym wyrazem warunku lokalności, natomiast drugi budzi wątpliwości. Ponieważ jednak jest on uszczegółowieniem warunku screening off zasady wspólnej przyczyny, jego podważenie wymagałoby zakwestionowania również tego warunku. Gdyby się to powiodło, efektywny dowód twierdzenia Bella wymagałby wyprowadzenia (...) nierówności Bella nie wykorzystującego żadnego uszczegółowienia warunku screening off. Przestawiona zostanie sugestia kierunku, w jakim powinny iść poszukiwania modelu naruszającego ten warunek. (shrink)

Książka _Józef Tischner _opublikowana przez Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie w ramach serii „Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku” jest wieloautorską monografią napisaną pod redakcją Jarosława Jagiełły. Publikacja wprowadza czytelnika przede wszystkim w filozofię sławnego „księdza na manowcach” i autora popularnej _Historii filozofii po góralsku_, ale wzbogacona jest również w rys biograficzny tego myśliciela oraz zwraca uwagę na czasy, w których przyszło Tischnerowi żyć i filozofować, co w jego przypadku miało duży wpływ na tematykę, którą podejmował. Ponadto w wydaniu tym (...) znajdziemy wybór oryginalnych tekstów Tischnera z jego czołowych dzieł filozoficznych (wydanych jeszcze za jego życia), jak _Filozofia dramatu_, _Myślenie według wartości _czy _Spór o istnienie człowieka_. Głównymi autorami artykułów w monografii są ludzie, którzy poświęcili się studiom nad myślą tischnerowską – Jarosław Jagiełło oraz Mirosław Pawliszyn. Redaktor publikacji – Jarosław Jagiełło – nie tylko znał księdza Tischnera osobiście, ale dotąd pozostaje jego wiernym uczniem i kultywatorem jego myśli, która, na tle współczesnych filozofii, pozostaje niezwykle oryginalna. O tym, z jakimi tradycjami filozoficznymi Tischner natomiast polemizuje (tomizm, marksizm), oraz o tym, o kształt których koncepcji nieraz zacięcie walczy (odpowiedzialność, człowiek), pisze Miłosz Hołda. (shrink)

W systemie filozoficznym Jana Szkota Eriugeny wszystko, co istnieje, to natura złożona z bytów i niebytów. Poznawalne dla ludzkiego intelektu części natury to byty, natomiast niepoznawalne części natury to niebyty. Bytem jest zmysłowa część natury ludzkiej oraz rzeczywistość materialnych form. Dla ludzkiego intelektu Niebytem jest Bóg oraz ustanowione przez Niego prymordialne przyczyny i materia. Bóg stworzył wszystko z niczego w ludzkiej naturze. Nierozumny wybór człowieka doprowadził do upadku ludzkiej natury i stworzenia, które z doskonałości przeszło do istnienia w świecie (...) doczesnym. Syn Boży – Bóg-Logos stał się człowiekiem, który dokonał odkupienia ludzkości. W ostatecznych czasach rzeczywistość materialna zostanie zniesiona i stworzenie w ludzkiej naturze dostąpi powszechnego powrotu do pierwotnej doskonałości. Ludzkie intelekty dokonają własnego – ostatecznego sądu i wybrani skierują się ku Stwórcy. Następnie dojdzie do przebóstwienia wybranych – zjednoczenia stworzenia ze Stwórcą bez zmieszania natur, bez zniesienia fundamentalnych różnic ontologicznych oraz bez panteizmu, który w tej koncepcji jest wykluczony. Przebóstwieni będą kontemplować Boga, co oznacza, że będą wiecznie poznawać Niepoznawalnego. Wydaje się, że nawet dla ludzi zgłębiających załomy filozoficznej wiedzy o Bogu w XXI wieku ta szczęśliwa wizja przebóstwienia, które będzie nieustannym procesem poznawania Niepoznawalnego, może być atrakcyjna. (shrink)

Pojęcie kategoryczności zostało wprowadzone w początku obecnego wieku, ażeby scharakteryzować teorie, które w intencji ich twórców mają dokładnie jeden model. Dalszy rozwój badań metalogicznych dotyczących modeli doprowadził do spostrezeżenia, że każda teoria matematyczna opisująca pewien model nieskończony, opisuje równocześnie wiele innych modeli z nim nieizomorficznych. Stąd pierwotne pojęcie kategoryczności straciło na znaczeniu. Pojawiły się natomiast badania mające na celu pewne zmodyfikowanie tego pojęcia. Praca niniejsza omawia różne rodzaje pojęcia kategoryczności znane z literatury logicznej i proponuje pewne nowe.

Artykuł przedstawia czternastowieczną dyskusję teologiczną dotyczącą problemu Bożej i ludzkiej wolnej woli. Jego głównymi bohaterami są Wilhelm Ockham i Tomasz Bradwardine. W swym opus magnum zatytułowanym O sprawie Boga przeciw Pelagianom... Bradwardine przywołuje dyskusję między św. Augustynem a Pelagiuszem dotyczącą wolnej woli, wolnego wyboru i predestynacji. Siebie uważa za augustynika, natomiast Ockhama oskarża o poglądy semipelagiańskie. W artykule przedstawiam opinie obydwu angielskich teologów, umieszczając je w kontekście Bradwardine’a krytyki semipelagianizmu.

W artykule przedstawiono niektóre wątki interesujących analiz filozoficzno-etycznych Roberta Spaemanna na temat świata zwierząt, podejmowanych przezeń w duchu arystotelesowskim. Dotykają one kwestii, które wydają się być szczególnym przedmiotem zainteresowania zarówno znawców zagadnienia, jak i współczesnego człowieka. Są to: natura i status ontyczny zwierząt, cierpienie i jego źródła, zabijanie tych stworzeń oraz jedzenie ich mięsa. Spaemann nie tylko nie podważał, ale w duchu myśli klasycznej i współczesnej oryginalnie podkreślał istotową wyższość człowieka nad zwierzęciem. Czynił to m.in. przez zaakcentowanie zdolności człowieka do (...) samorelatywizacji. Według wybitnego myśliciela niemieckiego zasady etyczne normujące nasze odniesienie do zwierząt łączą się ściśle z metafizycznym rozumieniem ich bytowości. Zasady te bowiem mają swoją podstawę w teleologicznej naturze naszych mniejszych braci i podmiotowej formie ich egzystencji. Spaemann akcentował rolę życzliwości, odpowiedzialności i troski, utylitarystyczną zasadę rachunku korzyści i strat, imperatyw kategoryczny Kanta oraz normę personalistyczną. Natomiast obowiązek ochrony zwierząt i odpowiedzialności za nie rozwijał w kontekście godności ludzkiej. Podjęto próbę wykazania, jak doniosła jest teleologiczna perspektywa, której nikt tak wyraziście i przekonująco nie ukazał w odniesieniu do zwierząt we współczesnej niemieckiej filozofii jak właśnie Spaemann. Dokonano także porównania jego stanowiska na temat świata zwierzęcego z wizją Petera Singera. Przede wszystkim w artykule podjęto próbę rekonstrukcji Spaemanna myśli dotyczącej etycznych i metafizycznych aspektów stosunku człowieka do zwierząt. (shrink)

Polska powieść kryminalna, szczególnie powstająca po roku 1989, wywołuje co najmniej dwa pytania badawcze. Pierwsze o chronologię literatury polskiej, a zarazem o uzależnienie jej rozwoju od przemian politycznych. Drugie o to, czy faktycznie zmiany takie miały (bądź mają) wpływ na kwestie np. formalne związane z kształtem tejże literatury. Zmiany polityczne mogły zapewne wpłynąć na podejmowanie tematów dotąd niemożliwych do opisu. Niniejsze studium ma na celu opis oraz analizę polskiej powieści kryminalnej z nieco innej perspektywy, a mianowicie opisu jej jako pewnego (...) obiektu w znaczeniu, jaki nadał temu pojęciu Nicolai Hartmann. Stąd kwestie chronologiczne nie odegrają tu większej roli; będą traktowane jako pewien parametr pomocniczy. Natomiast artykuł podkreśla znaczenie tezy, że powieść kryminalna staje się, właśnie po roku 1989, powieścią o charakterze obyczajowo-psychologicznym. Także coraz silniej przejawia się w niej tendencja do czegoś, co sami autorzy określają jako „komedia kryminalna”. Artykuł zawiera zatem zarysowanie problemu badawczego (dzieło literackie jako obiekt), zaś główna teza to niezależność kwestii formalnych od problematyki przemian politycznych. Przyjęte w artykule metody badawcze to przede wszystkim opis obiektu, resp. dzieła literackiego i takich jego cech, jak: miejsce akcji (konkretne i opisane precyzyjnie bądź schematycznie), język protagonistów/antagonistów/narratora (konwencjonalny lub zindywidualizowany, z aluzjami intertekstowymi), postacie konwencjonalne lub zindywidualizowane, zagadka (najważniejsza, lub pretekstowa, czasem odkrywa drugie dno). Staram się wykazać, że zmiany polityczne wpłynęły na podejmowanie tematów dotąd niemożliwych do opisu. Natomiast same kwestie przemian politycznych na sferę kompozycji mają tylko wpływ głównie w warstwie językowej utworów. (shrink)

Fenomenologia w dwudziestym wieku wiąże się z filozofią Edmunda Husserla. Punktem wyjścia jego myślenia jest założenie korelacji świata i świadomości. Podstawowe pojęcie intencjonalności świadomości ukazuje, że świadomość jest zawsze świadomością czegoś. Tak więc wszelkie bycie tego, co bytuje, istnieje o tyle, o ile ma odniesienie do doświadczającej, postrzegającej i myślącej świadomości. Swiat jest zatem korelatem świadomości. Fenomenologia nie jest początkiem drogi myślowej Martina Heideggera. Jego myślenie filozoficzne ma swoje korzenie w teologii i wczesnej fascynacji ontologią. Droga myślowa Heideggera wiedzie przez (...) fenomenologię i ontologię fundamentalną ku myśleniu bycia. Husserl położył podwaliny pod fenomenologię w swoim dziele Logische Untersuchungen. Heidegger był tym dziełem zawsze zafascynowany. Nie mógł tylko zaakceptować fenomenologii jako filozofii transcendentalnej. Natomiast w pierwotnej fenomenologicznej zasadzie „ku rzeczom samym” widział doskonałą możliwość filozofowania i myślenia metafizycznego. Przez dziesięć lat był Heidegger postacią wiodącą wśród młodych fenomenologów we Fryburgu Bryzgowijskim, uznawaną również przez samego Husserla. Później ich drogi myślowe się rozeszły. Heidegger zajmował się fenomenologią przez całe życie. Od ukazania się jego Sein und Zeit przejął, zajmowaną dotąd przez Husserla, wiodącą pozycję w ruchu fenomenologicznym. Heidegger zarzucał Husserlowi, że ten nie wyciągnął konsekwencji ontologicznych z fenomenologii. Zawsze ubolewał nad tym, że ostatecznie ich drogi się rozeszły. (shrink)

W artykule poruszono problem perspektyw rozwoju, a tym samym przyszłości filozofii tomistycznej na podstawie sytuacji w Polsce. Otóż taką szansę widzi się dla tej filozofii w badaniach bardziej partykularnych, znajdujących się poza głównym obiektem zainteresowań metafizyki ogólnej. Każdorazowo przybierają one postać metafizyk szczegółowych i stosowanych. Pierwsza z nazw nawiązuje do zawężonego pola badań, druga natomiast jest uzasadniona korzystaniem z dorobku innych nauk filozoficznych, bardziej podstawowych, włącznie z metafizyką ogólną. Metafizyki tego rodzaju stanowią szeroko pojęte studium tego, co jest najbardziej (...) fundamentalne nie dla bytu jako takiego, ale dla wszelkich podstawowych typów przedmiotów w sferze natury i kultury. Nie stanowią one jednak alternatywy dla metafizyki ogólnej, która bada rzeczywistość w wymiarze transcendentalnym, ponieważ korzystając z jej dorobku, zachowują z nią łączność oraz stanowią jej konieczne dopełnienie. Jako zaś typowe dyscypliny filozoficzne, dające możliwość rozwijania owych metafizyk, podano w artykule filozofię przyrody, antropologię filozoficzną oraz dwie formy filozofii ludzkiego działania, czyli religię i moralność. W ich przypadku wskazywano zarówno na tematy już podjęte przez wielu przedstawicieli myśli tomistycznej w Polsce oraz na te, jakie są możliwe do podjęcia. Realizacja tych form metafizyki odpowiada nie tylko strukturze rzeczywistości pluralistycznej i jednocześnie powiązanej ze sobą szeregiem zależności, ale też problemom aktualnym, nowym, wymagającym ujęcia gruntownego i całościowego, jakie stwarza dopiero perspektywa metafizyczna, rozpatrywana z pozycji filozofii tomistycznej. (shrink)

Filozoficzne rozważania na temat cywilizacji w ostatecznym rozrachunku stoją pod znakiem zapytania o ich prawomocność. Zdawałoby się, iż studia cywilizacyjne winnioemy zostawiæ antropologom, historykom, politologom i innym przedstawicielom nauk szczegółowych. Filozofie cywilizacji natomiast powinny zostać odłożone do antykwariatu doktryn spekulatywnych. Odpowiedź filozofów na takie pytanie da się łatwo przewidzieć: każda teoria cywilizacji zakłada jakąś jej filozofię. Ale typów tej filozofii jest ledwie kilka, przeto zasadne jest pytanie, czy wobec postępów kulturoznawstwa istnieją jakieś powody – poza antykwarycznymi,które usprawiedliwiałyby referowanie dawnych (...) koncepcji tego czy innego rodzaju, skoro mamy nowsze, w domyśle: zbudowane przy pomocy wyników aktualnych badań, a przede wszystkim jakoś uwzględniające wydarzenia, które zaszły na przełomie XX w. A jednak kumulatywny postęp nauk szczegółowych, szczególnie społecznych nie zawsze koreluje z dopracowywaniem ich paradygmatów. Bywa wręcz odwrotnie, przez co pierwotna postać jakiejś idei filozoficznej może okazać się bogatsza i po prostu ciekawsza niż jej późniejsze formy. Czasami postać pierwotna lepiej ujawnia swój aspekt spekulatywny, zamaskowany późniejszymi, kolejnymi próbami „naukowego udowodnienia”. Zdarza się i tak, że oryginalna idea filozoficzna zostaje zarzucona z przyczyn politycznych albo przeciwnie, ulega upolitycznieniu. Przykładami są dwie doktryny, które zestawiamy w niniejszym artykule. W naszym pojęciu egzemplifikują przeciwstawne a uzupełniające się paradygmaty nauki o kulturze. To, że stworzyli je Polacy: Feliks Koneczny i Erazm Majewski jest z historycznego punktu widzenia znamienne, choć rzecz jasna nie wpływa na ich analizę. Zresztą, o ile wiemy, doktryny Konecznego i Majewskiego nie były jeszcze systematycznie porównywane. A jest to chyba porównanie interesujące samo w sobie, skoro z jednej strony Majewski był, obok Spencera i Znanieckiego, jednym z głównych źródeł inspiracji doktryny Konecznego, a z drugiej sam jest godzien uwagi, niezależnie od paradygmatu, który reprezentuje. […]. (shrink)

Artykuł dotyczy ontologicznego ujęcia sfery publicznej. Ma ona dwa wymiary: jest jednocześnie sferą pojawiania się i wspólnym światem. Autor przedstawia je w kontekście działania i mowy. Dowodzi, że w pierwszym wymiarze jest ona tym wszystkim, co ukazuje się ogółowi i jest dla każdego słyszalne i widzialne. Wspólny świat tworzą natomiast relacje międzyludzkie. Autor wyróżnia za Arendt dwa sposoby bycia we wspólnym świecie, jakimi są bycie razem z innymi i bycie oddzielonym od innych. Ich powiązanie z działaniem oraz mową poprzedza (...) analizą postaci relacji mowy i działania. Wyróżnia relację, w której działający jest jednocześnie mówcą oraz relację, w której mówca jest działającym narracyjnie. Działanie to stanowi manifestację bycia razem z innymi. W przypadku zaś, gdy działanie i powiązana z nim mowa odsłonią będącego mówcą działającego w czynie, powstanie relacja bycia oddzielonym od innych. Autor przyjmuje, że obie relacje kształtuje działanie. Zwraca jednak uwagę na zapośredniczającą działanie i mowę rolę przebaczania oraz składania obietnic, które są aktami mowy. (shrink)

Wiaczesław Iwanow należy do głównych animatorów tzw. renesansu rosyjskiego. Razem z D. Mereżkowskim, W. Rozanowem i N. Bierdiajewem, a także w pewnej mierze z L. Szestowem, stworzyli oni specyficzny kult Fiodora Dostojewskiego. Ten kult nie ograniczał się do podziwu dla twórczości literackiej rosyjskiego pisarza, ale wyrażał się również w traktowaniu Dostojewskiego jako filozofa, teologa, a może nawet proroka, który dotknął wszystkich najważniejszych kwestii nie tylko rosyjskiej historii, ale także historii świata i to nawet w kontekście eschatologicznym. Jak to określił M. (...) Bierdiajew, Dostojewski „był prawdziwym filozofem, największym filozofem rosyjskim. My już od długiego czasu filozofujemy o rzeczach ostatecznych pod znakiem Dostojewskiego". W. Rozanow stwierdza natomiast, ze F. Dostojewski to „wszechświatowy publicysta o znaczeniu historycznym, którego zainteresowania wychodziły daleko poza codzienność, a w apelach swych zwracał się do wieków i narodów, będąc prorokiem zapatrzonym w wieczność". (shrink)

Od radykalnego przekładu do radykalnej interpretacji – Quine, Davidson i coś jeszcze Ponad trzydzieści lat począwszy od roku 1970 filozofia Willarda Van Ormana Quine'a i Donalda Davidsona stanowiła dominujący nurt w teorii interpretacji, epistemologii i ontologii. Rekonstruując i analizując tę tradycję w pierwszym kroku zarysowuję zwrot Quine'a od teorii znaczenia ku teorii przekładu. Jest to jednocześnie zwrot w stronę naturalizacji epistemologii, post-empiryzmu w teorii znaczenia i radykalnego przekładu oraz jego teorii bazowej. Post-empiryzm w teorii znaczenia głosi, że przekonania i inne (...) postawy propozycjonalne są nierozerwalnie połączone ze znaczeniem. Epistemologia znaturalizowana twierdzi natomiast, że owo połączenie pęka, jeśli wprowadzi się koncepcję znaczenia jako bodźca. Jednak, jak będę argumentował kolejnym kroku, znaczenie jako bodziec nie wyjaśnia epistemicznych warunków radykalnego przekładu. Następnie, po analizie koncepcji radykalnego przekładu Quine'a przejdę do koncepcji radykalnej interpretacji Davidsona. Przeprowadzę analizę przebudowy modelu radyklanego przekładu na model radykalnej interpretacji, przy jednoczesnym odrzuceniu jego teorii bazowe. W koncepcji Davidsona szczególnie interesujące jest to, czy teoria znaczenia oparta na warunkach prawdziwości oraz zastosowanie zasady życzliwości jako warunków każdej interpretacji mogą załatać epistemiczną przepaść. Zostanie tu wykazane, że wypowiedzi nadawcy nie mogą być rozumiane przez zastosowanie zasady życzliwości jako ogólnego warunku radykalnej interpretacji. Na końcu swoich rozważań zaproponuję alternatywne ramy dla modelu radykalnej interpretacji. (shrink)

Teksty są co najmniej w dwójnasób transcendentne. Z jednej strony poprzez język, tworzywo tekstu, który konstytuując się w diachronii i funkcjonując w synchronii, transcenduje – żeby użyć sformułowania Karla Jaspersa – przeszłą rzeczywistość w postaci powstałych wtedy znaków i ich znaczeń w nieznaną z tamtej perspektywy przyszłość, a więc i w naszą teraźniejszość. Z drugiej zaś istniejące już teksty wchodzą z sobą w interakcję, co powoduje, że tworzą się niejako hiperteksty w czasie i w przestrzeni. Jest jeszcze i trzeci wymiar (...) – to autor tekstu i czytelnik, którym tekst pozwala – jak mówi Gerhard Kurz – wyjść „poza siebie”, bo tylko wtedy odczuwamy potrzebę powrotu do „własnego ja”, odrzucając po drodze kolejną maskę. W artykule pokazano to na przykładzie tekstów Franza Kafki. Spośród wielu poruszonych tam wątków ograniczmy się tutaj jedynie do toposu syren, które zniewalały żeglarzy swym śpiewem. U Kafki syreny już definitywnie nie śpiewają, wobec czego Odyseusz niepotrzebnie kazał zatykać sobie uszy woskiem. Kafka stawia tylko kropkę nad i, bo już i we wcześniejszej literaturze niemieckiej ten śpiew cichł coraz bardziej. I tak w znanej pieśni Heinego Loreley poeta już nie jest pewny skuteczności śpiewu syren – on jedynie chce w to wierzyć: „Wierzę, że fale w końcu pochłoną i żeglarza i łódź”. Bo w czasach nihilizmu śpiew – i sztuka w ogóle – traci swą moc. W balladzie Rybak Goethego syrena wprawdzie jeszcze tryumfuje, ale to nie za sprawą śpiewu. Śpiew bowiem dominuje w drugiej zwrotce, natomiast rybak pogrąża się w odmętach morza dopiero w czwartej zwrotce, gdzie dominuje perswazja słowna. Ta inwersja – notabene brak jej w polskim tłumaczeniu Hanny Januszewskiej w Dziełach wybranych J. W. Goethego – nie mogła być u Goethego przypadkowa: symbolizuje ona typową dla lustrzanego odbicia odwróconą proporcję – rybak tak naprawdę ujrzał własne odbicie w wodzie, biorąc je za postać syreny. Śmierć w odmętach morza była ceną za brak samowiedzy. Nie darmo zatem napis na świątyni Apollina w Delfach głosił: „Γνῶθι σεαυτόν – Poznaj samego siebie”. (shrink)