In this study, the preface and introduction of Ibn Juzay’s book at-Tasheel li ‘ulȗmi’t-tanzeel, have been examined in terms of his approach to style and methodology problems in commentary.Ibn Juzay, whose first works included useful topics and ashes; wrote two loyalties, a lexicon, later in which the meanings of the words frequently mentioned in the Qur'an were compiled; thus, he gave information about his style and methodology; In introduction of his book, he explained the underlying reasons to write his book (...) at-Tasheel. That his intention to do so, first of all is to reveal the importance of style and methodology in commentary and then to guide the reader on how to be read this concise work. In this context, he suggested some of the works of the classical commentary corpus, sometimes by giving a name, but in a more uncharacterized and criticism of how to overcome these suggestions about the problematic, so that he wanted to give a healthy perspective for those interested in academic commentary and plain readers. The importance of the article is also due here. In the article, a descriptive language is used in a style that is turned from the scientific personality to the conclusions of commentary; then a general evaluation has been made with an analysis-critic-axis approach. As a result, it has been determined that some commentators, especially the general principles regulating the science of commentary relations with other sciences, have some style and procedural errors. (shrink)

Müksirûndan biri olan Abdullâh b. Abbâs 1660 hadis nakletmiş ve İslâmi ilimlerin farklı birçok alanlarıyla birlikte hadis ilmiyle temâyüz etmiştir. Kur’ân’daki incelikleri kavrayıp yorumlaması için Rasûlullah’ın özel duasına mazhar olan Abdullâh b. Abbâs, fetvaları oldukça meşhur fakih bir sahâbîdir. Rasûlullah’ın sünnetini anlamaya yönelik çabaları sahâbenin gözlemine bağlı olarak farklılık arz etmektedir. Ayrıca onların her birinin hadisleri anlayış ve kavrayışları aynı seviyede değildi. Bundan dolayı rivâyetler hususunda farklı anlayışlar, yorumlamalar, unutmalar ve yapılan hatalar sebebiyle sahâbe birbirini tenkit etmiştir. Büyük bir ilmi (...) birikime sahip olan İbn Abbâs sahâbeden mirasa dair nakledilen bazı rivâyetleri, uygulama ve fetvaları düzeltmiş ve onları tenkit etmiştir. İbn Abbâs’ın hayatına ve hadis, tefsir ve fıkıh ilmindeki konumuna dair çalışmalar yapılmıştır. Ancak onun ferâiz hususundaki istidrâkleri hadis ilmi açısından incelenmemiştir. Araştırmamızda onun hadis ilmi çerçevesinde Rasûlullah’ın sözlerinin ve uygulamasının doğru anlaşılması için mirasa dair yaptığı istidrâkleri ele alınmıştır. Abdullāh Ibn Abbās is one of the companions well known for his verdicts in the area of the Islamic law of inheritance and the abundance of his verdicts in jurisprudence. In this regard, the inheritance sections of the jurisprudence books often include Ibn Abbās's verdicts and applications. He approached the matters regarding jurisprudence from a different perspective, ruled differently from the companions, and provided corrections mainly in terms of the science of inheritance regarding the sayings narrated by the companions, applications and verdicts of the companions. In this regard, Ibn Abbās considered the jurisprudential aspects of the sayings and applications of Prophet Muhammad and made a ruling by interpreting the same narration by his wide understanding and knowledge and considering the meaning of the sayings. Ibn Abbās, who made different interpretations and evaluations in his corrections regarding the law of inheritance, objected to Umar Ibn Al-Khattab and Uthman Ibn Affan, criticized and corrected the narrations of Zayd Ibn Thabit. Ibn Abbās, who interpreted the matters regarding inheritance according to the principles of the Qur'ān, made rulings according to the apparent meanings of the related verses of the Qur'ān. (shrink)

Muhyiddin ibn Arabî, İslam'daki tartışmasız en etkili sufi teorisyendir. Kalıcı şekilde en popüler çalışması olan Fusûsül-hikem'de, Kur'an'da bir peygamber hakkında algımız ne olursa olsun, onunla ilişkilendirilen ve ondan türetilen hikmetin çok farklı olduğunu açıkça ve ısrarla göstermektedir. Bu, İbn Arabî'nin Kur'an'ın literal metnini inkar ettiği anlamına gelmez. Tam tersine, O sadece Kur'an'ı farklı algılama ve alımlama düzeylerinin olduğunu iddia eder: Kur'an'ın dış gerçekliği (zâhir) kitlesel tüketim içindir ve İbn Arabî'ye göre kişinin Kur'an'ın yüzeysel bir anlayışından elde ettiği bilgidir. Bununla birlikte, (...) Kuran'ın, ariflerin (arifûn) korumasında olan daha derin bir anlayışı vardır. İbn Arabî, dış gerçeğin ötesine geçen, ancak ona (dış gerçekliğe) ayrılmaz bir şekilde bağlı olan Kur’an’ı bu şekilde okumasıyla, Kur'an'ın tasavvufi tefsir geleneğini kendi tarzında sürdürür ve birincil amacını Fusûs’un her bölümünde uygular: Her ikisinin de meşruiyetini korurken, Kur'an'ın zâhir ve bâṭını arasındaki antitezi vurgulamak ve hatta bâṭına ancak ẓâhir yoluyla erişilebileceğini iddia edecek kadar ileri gitmek. Bu makale, bu karşılıklı bağımlı bilgi ('ilm)/hikmet (hikma) antitezinin en açık örneklerini bulduğumuz ve belirli nedenlerle seçilmiş Fusûs'un dört bölümünü detaylı şekilde incelemektedir: Adem bölümü, Fusûs'un ilk bölümü olduğu için seçilmiştir ve bu bölümde İbn Arabî'nin eserin tamamına yönelik amacı ve yaklaşımı net şekilde belirginleşir. Lût ve Hârûn bölümleri, Endülüs'ün ikili hermenötik ilkesinin en bariz örneklerini oluşturdukları için seçilmiştir. Son olarak, İbn Arabî metnin tahiriyle çelişiyor gibi görünse bile, aslında birincil zahiri modele dayanan daha gelişmiş bir yorum modelini açıkladığı için Nûh bölümü seçilmiştir. Âdem bölümünde İbn Arabi, Adem ile ilişkilendirilen en tutarlı Kur'anî betimlemenin insanlığın babası olduğu için onun insanlığının olduğunu öne sürer. Oysa onun hikmeti ilahi vasfıdır. Bunun nedeni, İlahi en katıksız ve tam ifadesini ancak insanda bulabilmesidir. Diğer taraftan, Nuh'un Kuranî sembolü ise kavminin büyük çoğunluğunun boğulduğu tufandır. Sufî’ye göre (İbn Arabî) onun hikmeti, şeyleri yüzdürmesidir- subbūḥiyya/sebūḥiyya hikmeti. İbn Arabî için boğulma bir ölüm nedeni olmaktan çok bir yaşam kaynağı olmuştur. Lut'un Kur'an'daki en kalıcı imgesi, kavminin günahını dizginlemedeki yetersizliğinden dolayı güçsüzlüğüdür. İbn Arabî, ama yine de onun hikmetinin güç olduğunu söylüyor. Son olarak, Hârûn, Kuran'da Mûsâ'ya itaat eden biri olarak tasvir edilir. Kardeşine yardım etmesi, yükünü taşımasına yardım etmesi için kendisine peygamberlik verildi. Mûsâ, Sina'ya gidip onu sorumlu bıraktığında bile, o sadece Mûsâ'nın yardımcısı rolünü yerine getirir ve ona tabidir. Oysa onun hikmeti itaatin, liderliğin antitezidir. (shrink)

Tarih boyunca Kur’an’ı anlama ve yorumlama faaliyetinin metodolojik bir zemine oturtulmasına yönelik çabaların semeresi olarak oluşup şekillenen klasik Ulûmu’l-Kur’an bahislerinden biri olan nesh konusu Sünnî gelenekte olduğu kadar Şiî gelenekte de farklı yorumlara konu olmuştur. Şiî müfessirler çoğunlukla bu kavramın anlam ve izahı ile ilgili olarak Sünnî meslektaşlarıyla benzer tutumlar sergilemiş olsalar da belli kırılma noktalarında onların kendilerine özgü yaklaşımlara sahip olduğu da gözlemlenebilmektedir. Özellikle nesh ve bedâ kavramları arasındaki benzerlik ve karşıtlık noktaları ile neshin Kur’an dilindeki isimlerinden biri olan (...) insâ kavramı bu farklı yaklaşımların temerküz ettiği hususlar arasında sayılabilir. Bu yazı söz konusu kavramın Şiî tefsir edebiyatı içerisinde nasıl anlaşılmış olduğunu izlemenin yanı sıra bu geleneğin Sünnî gelenekten ayrıştığı noktalara titizlikle işaret edebilmek için kimi değerlendirmeler yapmayı da amaçlamaktadır. Özellikle bedâ kavramı çerçevesinde Şiî tefsir ve daha genel anlamda Şiî düşünce hakkında ağırlıklı olarak dışarıdan teşekkül etmiş algı, bu düşüncenin ilahî bilgide değişiklik ya da eksiklik gibi illetleri mümkün gördüğü şeklindedir. Ne var ki doğrudan Şiî bilginlerin tefsir metinlerinde böyle bir yargıyı doğrulamak için yeterli veri bulunmamaktadır. İnsâ kavramı ise Şiî müfessirler tarafından, onların peygamberlerin ismeti konusundaki hassas tutumlarının neticesi olarak, farklı yorumlara ve mezhep içi tartışmalara konu olmuştur. Bu tartışmalarda Şiî bilginler imamlardan nakledilen rivayetlerin literal anlamlarına sadık kalmakla teorik tutarlılığı sürdürme arasında farklı konumları benimsemişlerdir. Bu bağlamda bu yazı, tefsir disiplini çerçevesinde benimsenen genel kabullerin metin yorumunda sebep olduğu gerilimlere ve açtığı diyalektik düşünme imkânlarına dair daha kapsamlı çalışmalar için bir tür giriş/başlangıç noktası oluşturmayı da hedeflemektedir. (shrink)

The Sciences of the Qurʾān contain information about the process of Qurʾān and its structural characteristics, language and stylistic features, as well as statistical data on the content of the Qurʾān. This information, which contributes significantly to the understanding of the Qurʾān, is generally classified within the relevant narratives and the classifications are sometimes associated with verses. In this context, the way in which the Sciences of the Qurʾān explain the verses, which do not act solely on methodical premises, differs (...) from the Qurʾānic exegesis books. In the Sciences of the Qurʾān, the subject of revelation forms are classified within the frame of the narrations, and the 51st verse of the Sūrat al-Shūrā is frequently referred to. In other words, the related classifications are matched with the 51st verse of the Sūrat al-Shūrā. In the exegesis, this verse is handled more comprehensively considering its context and the literal possibilities. There are two remarkable comments about this verse in terms of its reflection in the revelation classifications. However, on the contrary, it is possible to encounter examples where the verse is subject to specific discussions. One of them belongs to Jār Allāh al-Zamakhsharī (d.538/1144) and the other to Nāṣir al-Dīn al-Bayḍāwī (d. 685/1286). When the exegesis of al-Zamakhsharī and al-Bayḍāwī are examined, it is seen that this verse is the subject of ru’yat Allah (seeing Allah) discussion between Muʿtazila and Ahl al-Sunnah and the classifications are made in this context. However, it is interesting to note that the classification of al-Zamakhsharī is more suitable for the perspective of the Sciences of the Qurʾān. In this study, the codes of the determinations made by al-Zamakhsharī and al-Bayḍāwī related to the 51st verse of Sūrat al-Shūrā was read on the commentaries. While al-Zamakhsharī explains this verse as a proof for the argument that God cannot be seen, al-Bayḍāwī develops an example of reactionary interpretation upon Zamakhsharī’s view. The Sciences of the Qurʾān (as a discipline), which opens a separate title to the ways of revelation, uses this verse as a template and takes it away from the discussion. In the study, the subjective dimensions of the discussion and classifications made in the context of this verse were evaluated. As a result, it is concluded that a classification similar to classification of al-Zamakhsharī has been made in the literature of the Sciences of the Qurʾān as it provides more comprehensive framework. Summary: During the period of revelation of the Holy Qurʾān not only the sunnah and actions of the Prophet which explained the Holy Qurʾān, but also various sources of information based on language and consultation, were used in order to understand the Holy Qurʾān. The first people introduced to the revelation used their own language/oratory skills, which were natural them, to understand the Qurʾān and were also able to observe the events and problems that brought about the revelation of the verses. These elements, used by those first people for understanding the Qurʾān, were readily available in their society. Therefore, understanding of the Qurʾān while the Prophet was still alive did not require a codification of those resources or treatment of the matter on a theoretical level. Subsequent generations mostly compensated the lack of those advantages by the use of the Sciences of the Qurʾān books penned individually after 2nd Century (A.H.), and those written systematically under the collective name "the Sciences of the Qurʾān" starting from the 6th century (A.H.). These works covered many subjects such as the beginning of the revelation, the accentuation of the Qurʾān, the physical development process of the Qurʾānic text, information based on observation as well as the tone and content of the Qurʾān and provided information details for Qurʾānic interpretations. Over time, this information was classified in the Sciences of the Qurʾān literature, organized under various relevant titles and enhanced with examples, numerical and qualitative information. One of the main topics of the Sciences of the Qurʾān is the subject of “revelation and its forms”. In the literature of the Sciences of the Qurʾān, the classifications made under this topic are generally associated with the verse 51 of Sūrat al-Shūrā. In this verse, the forms of communication between Allah (Jalla Jalaluhu) and the servant/prophet are categorized. The context of the verse 51 of the Sūrat al-Shūrā in the tafsīr literature is different from the context in the Sciences of the Qurʾān literature. As a matter of fact, while this verse is examined in detail with respect to the context, concept analysis, and the possibilities of i‘rāb (classical Arabic grammar), it is merely referred to in the Sciences of the Qurʾān. This is due to the fact that the determinations and classifications made in the Sciences of the Qurʾān are shaped mostly in the light of the historical context and narrations of the subject.It is also possible to encounter examples of tafsīr where the 51st verse is made the topic of detailed discussions. There are two remarkable comments about this verse in terms of its reflection in the revelation classifications. One of them belongs to Jār Allāh al-Zamakhsharī (d.538/1144) and the other belongs to Nāṣir al-Dīn al-Bayḍāwī (d. 685/1286). The tafsīr s of al-Zamakhsharī and al-Bayḍāwī make it clear that this verse is the subject of ru’yat Allah discussion between the Muʿtazila and Ahl al-Sunnah and the classifications are made accordingly. The fact that i‘rāb examinations of the two authors are similar and both took into account other linguistic possibilities despite their preferences, which also prove that the points of conflict are not literal. Al-Zamakhsharī thinks that this verse determines the way Allah speaks not only with his prophets but also with all people. According to al-Zamakhsharī, the 51st verse refers to the three forms of communication that takes place between God and any of His servants. Allah communicates with His servants; a) through inspiration, inspiration to heart or through dreams, b) by making His words heard through certain channels, c) by sending one of his angels as a messenger. In the verse, the first is expressed as revelation, the second is to speak behind a veil, and the third is to send a messenger. According to al-Zamakhsharī, Allah's inspiration to the mother of Moses, the dream that He showed to Abraham regarding the sacrificing of his son and inspiration of Psalms to David, all relate to the revelation concept mentioned in the first option. Al-Zamakhsharī believes that revelation from behind a veil is an adage. This adage can be compared to a king speaking with one of those at his service behind a veil/curtain, where the person hears the voice of the king but cannot see him. Allah only spoke to Moses and angels in that manner, and sent angels to speak to His other servants/prophets.As a response to al-Zamakhsharī, al-Bayḍāwī interpreted the verse concisely explaining the 'revelation' (وحيا) as a secret word that is quickly understood. Because, in terms of its nature, revelation is not a word made up of sound waves that come one after another to make words. In the verse, this word refers both to the Night Journey (Mi‘rāj) and the talk mentioned in the hadiths regarding the ru’yat Allah, and Allah speaking to Moses without Moses seeing Allah. However, in the verse min verâi ḥicâb/attributed to the word 'revelation 'من وراء حجاب makes it clear that the expression refers to a form of speech in which Allah is heard but not seen. Therefore, the word 'revelation' refers to a mutual talk and according to al-Bayḍāwī, this is proof that ru’yat Allah is possible. The fact that the classifications made in the Sciences of the Qurʾān literature agrees with the classification of al-Zamakhsharī, not al-Bayḍāwī. This result is closely related to the structural features of the Sciences of the Qurʾān in which authors strive to make general explanations that are beyond sectarian preferences and views. Understanding the verse as a conversation between Allah and man, and not between Allah and His prophet, provides a more comprehensive classification in terms of the use of revelations (not only the use of the word revelation) in the Qurʾān. Thus, the address that was made to Abraham in his dream, the revelation of to Moses' mother, and inspiration to our holy Prophet and other people can be interpreted according to this verse. In addition, the ru’yat Allah debate was excluded from the subject in the classifications made in the Sciences of the Qurʾān and implication of the verse was limited to the talks made in a worldly manner. (shrink)

Geçmişte yazılan ve kütüphanelerimizde çoğu yazma hâlinde duran pek çok ilmî eserin isim, müellif ve mütercimlerinin tespiti konusunda ciddî hatalar yapıldığı görülmektedir. Bu da bir kısım önemli eserlerin gün yüzüne çıkmasını engelleyerek sahip olduğumuz hazineden gereği gibi istifade etme imkânını elimizden almaktadır. Bu minvalde bazı araştırma ve kütüphane kayıtlarında 15. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Mûsâ İznikī’nin (öl. 838/1434-35 [?]), Ali b. Muhammed el-Hâzin’in (öl. 741/1341) Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-Tenzîl adlı tefsirini tercüme ettiği bilgisi yer almıştır. Aynı şekilde yine 16. Yüzyılda yaşamış bir (...) Osmanlı âlimi ve divan şâiri olan Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin (öl. 969/1562) tam bir Türkçe tefsir yazdığı iddia edilmektedir. Bu iki iddia, sonuçta aynı mütercim üzerinde birleşmeleri sebebiyle ortak bir noktaya sahiptirler. Bu makalede, bahsedilen iki eserin asılları ve tercümeleri etrafında bir araştırma yapılarak bunların gerçekte kime ait oldukları ve isimlerinin ne olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu tür araştırmaların kütüphanelerimizdeki binlerce eser için âcilen yapılmasının bir zaruret hâlini aldığı âşikârdır. Zira bazı araştırmacıların bu tür yanlış bilgiler üzerine yüksek lisans ve doktora tezleri binâ ettikleri ve çeşitli makaleler yazdıkları görülmektedir. Bu makalenin maksadı, yukarıda zikredilen ve haklarında yanlış bilgiler ile bazı kapalı noktalar bulunan iki eserle ilgili bir takım yeni tespitleri ortaya koyarak hem ilim dünyasına katkıda bulunmak hem de bu alanda yapılacak çalışmalara olan ihtiyaca dikkat çekmektir. Doküman tarama, veri toplama ve veri analizi yöntemi kullanılan bu araştırma neticesinde şu sonuçlara varılmıştır: Mûsâ el-İznikī’nin tercüme ederek Tefsîru’l-Lübâb ismini verdiği eser aslında Hâzin’in Lübâbü’t-te’vîl’i değil Necmeddîn-i Dâye’nin (öl. 654/1256) Baḥrü’l-ḥaḳāʾiḳ ve’l-meʿânî isimli tefsirinin muhtasarıdır. Bundan hareketle tespit edilen diğer bir nokta da şu olmuştur ki günümüzde et-Teʾvîlâtü’n-Necmiyye ismiyle meşhur olan eser Dâye’nin kaleme aldığı tefsirin orijinal hâli değildir. Dâye zâhiri ve işârî tefsîri cem eden mufassal bir tefsir telif etmiş, müridlerinden biri olan Şemseddin Muhammed es-Savcı da, zâhirî tefsir kısımlarını çıkarıp sadece işârî yorumları bırakmak sûretiyle bu eseri telhis etmiştir. İznikī de işte bu telhisi tercüme etmiş ve eserine Tefsîru’l-Lübâb ismini vermiştir. Sürûrî’ye nispet edilen tefsirin de onun tarafından telif edilmediği tespit edilmiştir. Yapılan mukayeseler neticesinde bu eserin Ebü’l-Leys Semerkandî’nin (öl. 373/983) Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm veya Tefsîru Ebi’l-Leys̱ es-Semerḳandî diye anılan ve bugün Baḥrü’l-ʿulûm ismiyle basılan kitabının tefsîrî bir tercümesi olduğu ortaya çıkmıştır. Bu tercüme bazı kaynaklar ile kütüphane kayıtlarında aynı anda hem Ahmed-i Dâî’ye (öl. 824/1421’den sonra), hem İbn Arabşah’a (öl. 854/1450) ve hem de İznikī’ye nispet edilmektedir. Farklı kişilere nispet edilen nüshalar karşılaştırıldığında hepsinin aynı eser olduğu görülmüştür. Bazı kadîm nüshalarda görülen ferağ kayıtları ile yazma nüshalar üzerinde yapılan incelemeler bu tercümenin de yine İznikī tarafından yapıldığını göstermektedir. İznikī bu ikinci tercümesine Enfesü’l-Cevâhir ismini vermiştir. İlim dünyasında bu isim konusunda da bir karışıklık olmuş, bazı araştırmacılar onun Hâzin tefsirinin tercümesine verildiğini zannetmişlerdir. Ancak ilk devir yazmalarında bu ismin Semerkandî tefsirinin tercümesine verildiği açıkça görülmektedir. Kütüphanelerimizde Enfesü’l-Cevâhir’in muhtasar nüshalarına da rastlanmış ancak bu ihtisar faaliyetinin kimin tarafından yapıldığı tespit edilememiştir. (shrink)

Ibn Lebbân (d.749/1349), who originally belonged to a family from Siirt, is a Sufi Islamic scholar who wrote important works in many fields, especially the Quran, Hadith and Sufism. He lived during the period of the Bahri Mamluks (1250-1382), who ruled in Syria and Egypt and were known as the founding family of the Mamluk state. Ibn Lebban was engaged in science throughout his life, trained students, gave fatwas and guided the people. Many scholars who came after him spoke highly (...) of him in their works. His work titled "İzâletü'ş-şübühât ʿani'l-âyât ve'l-eḥâdîsi'l-müteşâbihât", which is one of the important works of Ibn Lebban that is known and has survived to the present day, is about the mutashabih attributes mentioned in verses and hadiths and attributed to Allah. It contains useful and enlightening information regarding the interpretation of these adjectives. In this article, Ibn Lebban el-Is'ırdî's life, his scientific personality, his work named "İzaletü-ş Şübühât" and his comments on some mutashabih adjectives that constitute the content of his work and his approach on this subject will be discussed. (shrink)

Bu çalışmamızda Kur’an’da ifadesini bulan tufan, çekirge, haşere, kurbağa ve kan ayetleri ile onların karşılığı olarak Tevrat’ta aktarılan kan, kurbağa, sivrisinek/bit, sinek/böcek, veba/sığır hastalığı, çıban, dolu, çekirge, karanlık ve ilk doğanların ölümü belaları ; rivâyetler, Tevrat verileri ve bilimselci yaklaşım ekseninde ele alınmıştır. Çalışmamızda, Kur’an’da firavun ve âline karşı Hz. Musa’ya dokuz ayet verildiğinden bahsedilmesine binaen bu mucizelerin neler olduğunun ortaya konulması ve ilgili ayet, rivayetler ve Tevrat’taki verilerin tekâbüliyet, nedensellik, tutarlılık, kozmik-büyüsel algı ve bilimsel veriler ekseninde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu (...) doğrultuda ilk olarak tefsir kaynaklarımızda dokuz ayetin neler olabileceğine dair ortaya konulan görüşler hakkında bilgi verilmiş ve tarafımızca da değerlendirmede bulunulmuştur. Ayrıca rivâyetler ile Tevrat’taki verilerin tekābüliyeti hususunda gerek ayetteki ilgili lafızların anlamsal çerçevesi gerekse bilimsel veriler üzerinden tarafımızca fikir yürütülmüş, söz konusu veriler; nedensellik ve tutarlılık gibi farklı açılardan değerlendirilmiştir. Konuyla ilgili olarak Doğu’da bilimselci yaklaşımların yok denecek kadar az olmasına bağlı olarak Batılı araştırmacıların Tevrat’taki veriler üzerinden geliştirdikleri bilimselci yorumlar üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede dış faktör olarak Ege Denizi’ndeki Thera yanardağının patlaması üzerinde, iç faktör olarak da Mısır’da muhtemelen gerçekleşmiş olan tabii olaylar üzerinde durulmuştur. (shrink)

Çalışmada İslam tefsir geleneğinin erken dönem müfessirlerinden biri olan Mâtürîdî’nin (ö.333/944) İbn Abbas (ö. 68/687-688) rivayetlerine yaklaşımı incelenmektedir. Bilindiği üzere onun kaleme aldığı Te’vîlâtü’l-Kur’an dirayet ağırlıklıdır. Ancak eserdeki dirayet içerikli yorumları rivayetten yoksun değildir. Zira tefsirinde az da olsa Hz. Peygambere isnad edilen rivayetlere, bolca sahabe ve tabiine ait rivayetlere rastlanır. Sahabe nesli içerisinde tefsirde ilk sırada yer alan İbn Abbas, Te’vîlâtü’l-Kur’an’da da rivayet sayısı bakımından ilk sırayı korumaktadır. Tespitimize göre bu eserde İbn Abbas’a ait 579 rivayet vardır. Bu sayıyla (...) İbn Abbas Te’vîlâtü’l-Kur’an’da sahabe arasında ilk sırada yer almaktadır. İbn Abbas’ın önemi aslında rivayet bakımından ilk sırada yer almasıyla ilgili değildir. Mâtürîdî’ye göre genelde sahabenin, özelde İbn Abbas’ın tefsirde ayrı bir önemi vardır. Zira o, tefsiri ayetlerin inişine şahit olan sahabeye özgü bir alan olarak görmektedir. Bilindiği üzere Mâtürîdî, tefsir te’vil ayrımı yapmakta, tefsirin sahabeye te’vilin ise âlimlere ait olduğunu söylemektedir. Onun bu yaklaşımı çalışmada Te’vîlâtü’l-Kur’an’daki İbn Abbas’a ait 579 rivayet üzerinden incelenmektedir. Çalışma iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda Mâtürîdî tefsirindeki İbn Abbas rivayetleri biçim ve içerik açısından tanıtılmaktadır. Rivayetlerin uzun veya kısa oluşu, ayet içerip içermemesi, İbn Abbas’ın senedde Peygamberin sözünü aktaran biri olarak yer alması rivayetlerin biçimsel yönü olarak görülebilir. Rivayetlerin Te’vîlâtü’l-Kur’an’daki görünümü de bu bağlamda ele alınabilir. Bu hususta önce Mâtürîdî’nin İbn Abbas rivayetleri için hem te’vil hem tefsir ifadesini kullandığını belirtmeliyiz. O tefsirinin genelinde sadece sözü söyleyenin ismini zikrederek senedin geriye kalan kısmını hazfettiği için tefsirinde senedin yer alış biçimi üzerinde durma imkânı yoktur. Rivayetin metin kısmını ise Mâtürîdî bazen olduğu gibi alıntılamakta bazen özetlemekte bazen de başkasına ait sözü zikrettikten sonra İbn Abbas’a ait sözün, aktardığı söze benzediğini söylemekle yetinmektedir. Te’vîlâtü’l-Kur’an’da İbn Abbas’a ait rivayetlerin içeriğine gelince rivayetler, hurûf-ı mukattaa, sebeb-i nüzul, kıraat, nesh gibi Kur’an ilimleri, kelime açıklamaları, ayet yorumları şeklinde sınıflandırılabilir. O ayetin bazen bir kesitini bazen bütününü yorumlamakta, yorumlarını nüzul dönemi veya sonrası olaylar ile ilişkilendirebilmektedir. Çalışmanın ilk kısmı bu çerçevededir. İkinci kısımda ise Mâtürîdî’nin İbn Abbas rivayetlerini ayeti yorumlamada kullanışı ele alınmaktadır. Te’vîlâtü’l-Kur’an’a bu açıdan bakıldığında Mâtürîdî’nin farklı tavırlar sergilediği rahatlıkla görülebilir. Zira o, bir âyetin yorumu için İbn Abbas’ın görüşünü bazen benimsemekte, kendi görüşüne dayanak etmekte, bazen başka rivayet zikretmeksizin onun rivayetiyle yetinmekte, bazen onun rivayetini diğer rivayetler içerisine almakta ancak bunlara ilişkin bir değerlendirme yapmamaktadır. Bunun yanı sıra o bazen İbn Abbas tefsirini tercih etmemekte hatta eleştirmektedir. Mâtürîdî’nin İbn Abbas’ın yaptığı yorumu gereksiz gördüğü yerler de bulunmaktadır. (shrink)

İslâm geleneğinin en akılcı fırkası kabul edilen Mu‘tezile’nin özellikle Kur’an kıssaları çerçevesinde tefsirlerde yer bulan israilî rivayetler karşısındaki tutumu merak uyandırıcıdır. Bazı çalışmalarda kimi Mu‘tezilî müfessirlerin isrâiliyyât karşısındaki tutumuna değinilse de İsrâilî rivayetlerin tenkidi söz konusu olduğunda Mu‘tezile’nin bir ekol olarak tutumu herhangi bir araştırmaya konu edilmemiştir. İsrâiliyyât üzerine yapılan son çalışmalarda isrâiliyyât eleştirisinin İbnü’l-Arabî öncesinde Tûsî, Mâverdî hatta Mâtürîdî gibi isimlere kadar geri götürülebileceği söylenirken tamamen Sünnî ve Şiî müfessirler üzerinden bir okuma yapılmakta Mu‘tezilî müfessirlerin görüşlerine yer verilmemektedir. Oysa (...) bu çalışmalarda bahsedildiği üzere erken dönem isrâiliyyât eleştirilerinin genelde ismet meselesi ekseninde yapılması, Mu‘tezilî müfessirler özelinde bir incelemeyi zorunlu kılmaktadır. Nitekim isrâiliyyât eleştirisinde ön plana çıkartılan Mâtürîdî (ö. 333/944, Mâverdî (ö. 450/1058), Tûsî (ö. 460/1067), İbnü’l-Arabî (ö. 543/1148) ve İbn Kesîr (ö. 774/1373) gibi Sünnî ve Şiî müfessirlerden önce Ebû Bekir el-Esam (ö. 200/816), Ebû Alî el-Cübbâî (ö. 303/916) ve Ebû Müslim el-İsfahânî (ö. 322/934) gibi Mu‘tezilî isimler tarafından isrâiliyyât eleştirisinin yapıldığı görülmektedir. Her ne kadar onlar eserlerinde isrâiliyyât kavramını kullanmasalar da bu eleştirileri bazen rivayetlerin kaynağına bazen de içeriğine yöneltmektedir. Daha sonraki Mu‘tezilî âlimlerin de belli âyetler üzerinden bu eleştiriyi sistematik olarak devam ettirdikleri söylenebilir. Çalışmada öncelikle hicrî 2-6. asırda yaşamış el-Esam, Ebû Ali el-Cübbâî, Ebû Müslim el-İsfahânî, Kâdî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Cüşemî (ö. 494/1101) ve Zemahşerî (ö. 538/1144) gibi müfessirlerin, israiliyata bakışına odaklanılmaktadır. Söz konusu müfessirlerin farklı israilî rivayetler karşısındaki tutumu betimsel analiz yöntemiyle değerlendirilmektedir. Ayrıca aynı dönemdeki Sünnî müfessirlerin bu rivayetlere yaklaşımına da atıfta bulunulmaktadır. Mu‘tezilî müfessirlerin isrâiliyyâta yaklaşımı ele alınırken; onların bu rivayetleri reddetmeleri, isrâilî rivayetleri yorumsuz aktarmaları, aklî yorumu isrâilî rivayetlere tercih etmeleri ve isrâiliyyâtla âyetleri tefsir etmeleri gibi farklı yaklaşımlar hususunda ayrıma gidilmektedir. Mu‘tezilî müfessirler eserlerinde birçok İsrâilî rivayet aktarsa da özellikle tefsir geleneğinde sorunlu bazı rivayetlerin te’vilinde eleştirel yaklaşımın ilk örneklerinin onlardan gelen tefsirlerde olduğu söylenebilir. Bu bağlamda çalışmada klasik dönemde isrâiliyyat eleştirisinde Mu‘tezilî müfessirlerin öncü olduğu, özellikle ismet-i enbiyâ ve ismet-i melâike ile ilgili bir takım rivayetlerin eleştirisinin ilk önce Mu‘tezilî müfessirlerle başladığı sonucuna ulaşılmıştır. Yine Mâtürîdî, Mâverdî ve Tûsî gibi Sünnî ve Şiî müfessirlerin kimi yerlerde söz konusu rivayetleri eleştirirken Mu‘tezilî isimlere referansta bulunmasına da dikkat çekilmiştir. Son olarak Mu‘tezilî müfessirler, küllî bir isrâiliyyât eleştirisi yapmasalar da bazı yerlerde söz konusu rivayetleri “Yahudi uydurması ve Tevrat kaynaklı” olarak tanımlamaktadırlar. Bu da onların referans noktaları kendi kelâmî anlayışları olmakla birlikte rivayetleri kaynak açısından da eleştirdiklerini ortaya koymaktadır. Nitekim sistematik bir isrâiliyyât münekkidi olan İbn Kesîr de Peygamberlerin ismetiyle bağdaşmayan kimi rivayetlere tefsirinde yer vermeksizin reddettiği görülürken mucizevî olayları abartılı şekilde resmeden bazı isrâilî rivayetleri yorumsuz aktarmaktadır. Dolayısıyla Mu‘tezilî isimlerin İslâm inancıyla bağdaşmayan isrâilî rivayetlere erken dönemde eleştirel yaklaşması ve bunları nazara itibara almaması kayda değer bir tutumdur. (shrink)

There is a prevailing opinion in the literature that the first name to mention the interpretation of the Qur'an with the Qur'an as a method is Ibn Taymiyya. He puts it at the forefront in the hierarchy of evidence in his Muqaddima. However, Abu Bakr Ibnu'l-Arabi, who lived two centuries before Ibn Taymiyya, also refers to the same method in the first place among the tafsir methods he suggested. Based on this finding, in the article, after briefly mentioning the aforementioned (...) tafsir method, a brief information about Ibn al-Arabi's Qânûn al-Ta'wîl is given and his approach to this method is examined. Within the scope of this subject, the common and different aspects of both authors' methods of interpreting the Qur'an with the Qur'an are presented. In addition, the findings regarding the problems arising from the authors' putting this method in the first place are shared. Finally, the possible reasons why both authors put this method in the first place are discussed. The aim of the study in this background is to reveal that there was another scholar mentioning the method in the first place before Ibn Taymiyya among the exegetical methods in the classical period and to perform an analysis within this framework. By the application of "data and content analysis", the content in Ibn al-Arabi's Qânûn al-Ta'wîl and Ibn Taymiyya's Muqaddimah in the context of the Qur'an's interpretation with the Qur'an has been analyzed. This content has been subjected to comparative analysis in terms of commonality and differences. (shrink)

Kişinin bazı yükümlülükleri uhdesinde barındırması için akıllı olması şarttır. Bu durum hem dinî hem de beşerî sistemlerde aynı şekildedir. Bu bağlamda Kur’an’da aklı kullanmaya vurgu yapan birçok ayet vardır. Her bir ayetin anlatmak istediği aklın nasıl kullanılacağına dair bir hakikat mevcuttur. Bu hakikatin ortaya çıkarılması ise ehil olan kişilerin izahlarıyla mümkün olacaktır. Öte yandan bu ayetlerin bağlamıyla birlikte değerlendirilmesi doğru bir anlamın ortaya çıkmasında önemli bir etkendir. Nitekim aynı ifadeler birçok ayette tekrar edilmesine rağmen her birinde farklı bir konuya temas (...) edilmektedir. Mesele aklî çerçevede Kur’an’ın ele alınmasıyla ilgili olduğu için konuyu dirayet tefsiri ekseninde değerlendirmek daha doğru olacaktır. O nedenle bu çalışmamızda aklî çıkarımlara çok fazla başvurulan Te’vîlâtü’l-Kur’ân ve Tefsîru’l-Menâr isimli iki tefsir bağlamında konunun değerlendirilmesi yapılacaktır. Yaşadıkları zaman dilimi birbirinden çok uzak olmasına rağmen her ki tefsirdeki müelliflerin meseleye bakışları arasında benzerliklerin çok olduğu görülmüştür. O nedenle ayetlerin verdiği mesajların farklı zamanlarda nasıl anlaşıldığı, ne gibi anlayış farklılıklarının oluştuğu, ortak noktaların neler olduğu bu çalışmada ortaya konmaya çalışılacaktır. (shrink)

Preference, defined as “Considering something better, superior or im-portant than another, preferring it, weighing it up”, is one of the most im-portant elements that shape the lives of human beings. The different sources that people consume causes their mindsets to differ, and as a result, differ-ent opinions emerge. Preference also has an important function in Islamic sciences. In fiqh, fiqh methodology and hadith sciences, preference refers to a methodology frequently used when evaluating different opinions and nar-rations. Although not as important (...) as these sciences, preference also plays an important function in the science of tafsir. The basic element that re-quires choice in interpretation is the disagreements of commentators about a verse. However, the interpreter does not always have to make a choice be-tween different views, as in these sciences the preference is inevitable, espe-cially in conflicting issues regarding belief and practice. It is appropriate to date the phenomenon of preference in exegesis from the tadwin period when different interpretations of the verse were brought together in real terms. Ibn Juzay al-Kalbi is one of the commentators who gives systematic information about the phenomenon of preference in the introduction of his tafsir al-Tashīl and frequently applies preference among different interpreta-tions of the verses. Addressing the phenomenon of conflict and choice be-tween different views in the introduction of his commentary al-Tashīl, Ibn Juzay states that the following issues cause the difference in interpretation between the verses: To interpret with Quran, the hadith of the Prophet, with the interpretation of the majority of commentators, interpretation of the rightly guided caliphs and the prominant commentators such as Abbas b. Abbas (d. 68/687-88), with the data of the Arabic language; to resort to the meaning, to prioritize the meaning that comes to the mind at the first stage, to attribute the real meaning to metaphor, the general to the particu-lar, the absolute to the literal, the presentation of the apparent noun to the literal and the existing syntax of the word. Although Juzay mentions twelve criteria in the introduction of at-Teshîl, when the applications in his tafsir are examined, it is seen that the number of these criteria increases to twenty-five. In practice, Ibn Juzay also applies the criteria of before word, common meaning, absolute meaning, plausibility of the meaning, widespread use, compliance with the requirements, purpose of the verse, order of im-portance of the subject, to Meccan-Medinan, historical data, Arab custom and suitability for the prophet’s title of innocence. Although there are stud-ies in the Arab world that discuss Ibn Juzay's preferences on a sura basis, the fact that no study has been conducted those deals with his preference criteria in tafsir independently constitutes the main reason for writing this article. In this article, prepared using the document scanning technique of the qualitative research method, it is aimed to contribute to the literature by examining the preference criteria between different interpretations in tafsir of Ibn Juzay, a commentator belonging to the Andalusian tafsir tradition and to introduce readers to the principles that can form a basis for choosing between different interpretations of a verse. (shrink)

Sosyal, siyasî, iktisadî, psikolojik, kültürel boyutları dönemlere ve coğ-rafyalara göre çeşitlilik arz etse de savaş mefhumu insanlık tarihi kadar eski-dir. Savaşın, dünya hayatının durum ve problemlerinden kaynaklanan yönlerinin yanı sıra dinî sâiklerinin bulunması, onun tarihe mal olmuş sürekliliğinde oldukça etkilidir. Eski Ahit ve Kur’an dâhil kutsal metinlerin söz konusu sâikler arasında yer alması, pek çok farklı okumaya tâbî tutulabilecek bu metinlerin savaşa dair anlatımlar bağlamında değerlendirilmesini mümkün ve hatta gerekli kılmaktadır. Bu makalede Kur’an ve Eski Ahit’in tarih boyu insan hayatını (...) doğrudan etkilediği olgulardan biri olarak savaşla ilgili anlatımları bir araya getirilmiş, bunlar çeşitli yönlerden mukayese edilerek aralarındaki benzerlik ve farklılıklar belirlenmeye çalışılmıştır. Bu mukayeseden ulaşılan sonuçlardan hareketle, her iki metnin kendi muhataplarının zihninde oluşturduğu savaş algısına dair ipuçları elde etmek hedeflenmiştir. Savaşa dair anlatımlar incelenirken Kur’an’ın Arapça metni, Eski Ahit’in ise ulaşabildiğimiz en eski İngilizce metni ve Türkçe tercümesi esas alınmıştır. (shrink)

The issue of how to read and interpret the Qur’ān has been the subject of Islamic sciences such as Kalām, Fiqh and Taṣawwuf. Each discipline has put forward an interpretation methodology according to its point of view. While interpreting the verses, the Ṣūfīs who are members of Taṣawwuf also produced some methodological concepts for several reasons. They interpreted the Qur’ān with the sign (ishāra), a method of interpretation suitable for the characteristics of Taṣawwuf. The ishāra is a secondary method of (...) interpretation compared to tafsīr (the Qur’ānic exegesis). In this context, the ishārī tafsīr is the interpretation of the verses by kashf and ilhām. It is also the narration of the signs claimed to exist in the verse. However, while the ṣūfīs wanted to explain their inferences regarding the verses on the one hand, they had to hide them on the other hand. These attitudes led to the paradox of statement-concealment as a problem peculiar to the ishārī tafsīr. The goal of this study is to evaluate the tradition of ṣūfī tafsīr / exegesis in terms of this paradox. One of the aims of this study is also to determine the tools that the ṣūfīs use for some reasons in interpreting the Qur’ān and how they conceptualize them. In this perspective, the function of symbolic means such as letter and sign in Taṣawwuf has been emphasized. The formation of a number of methods and instruments specific to ishārī interpretation and the influence of Ibn al-ʿArabī on this method have been discussed. To achive the objectives of this paper, this research article conducted a detailed literature review. As a method, the phenomenological approach and historical methodology have been used in order to present the ṣūfīs interpretation methodology objectively. The concept analysis method has used in order to exhibit a detailed analysis of some concepts directly related to the subject of the study. There are many studies about ishārī tafsīr, the method of interpretation of the Qur’ān by the ṣūfīs in Turkey and abroad. These works are mostly of classical-style works based on determining the nature and position of the ishārī tafsīr or discussing the ishārī interpretation style of a ṣūfī mufassir. For example, Yaşar Kurt’s work titled Ni’metullah Nahcivânî ve Tasavvufî Tefsiri, Mehmet Okuyan’s work named Necmuddin Daye ve Tasavvufi Tefsiri are doctoral theses on this subject. If we need to mention some studies directly related to the subject and the purpose of our article; they are as follows: Among the works written today are Yunus Emre Gördük’s Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir, Davut Ağbal’s book titled İbn Arabî’de İşârî Tefsir, some communiqués in the book published by Kuramer under the name of Kur’an’ın Bâtınî ve İşârî Yorumu. Ekrem Demirli’s article “Kuşeyrî’den İbnü’l-Arabî’ye İşârî Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme” is one of the sources of this research. As for the works written in the past; early ṣūfīsm classics, al-Ghazālī’s and Ibn al-ʿArabī’s writings, some boks on the methodology of Qur’ānic interpretation written by scholars such as al-Dhahabī and al-Zurḳānī can be given. The findings and results obtained inthe light of this study are: The ṣūfis have named their experiences they wanted to express, as ishāra. They have wanted to declare their feelings as a result of the spiritual states they were in while reading or listening to the Qur’ān. At the same time, they tried to hide their feelings with the concern of not being understood, not being accepted, being accused or harming those who did not taste the same pleasure. The desire to explain their enthusiastic feelings and experiential knowledge on the one hand and the need to conceal them on the other, seemingly have caused a paradox. Therefore, they have made use of some conceptual tools while interpreting the Qur’ān and used a covered language. In this framework, Ibn al-ʿArabī and his successors have a different position and style. Ibn al-ʿArabī’s approach to the Qur’ān has been named as theoretical ṣūfī tafsīr instead of ishārī ṣūfī tafsīr from now on. His main instrument is iʻtibār / taʻbīr as a way of ta’wīl. His followers such as Kāşhānī, Nakhčiwānī and Brūsawī have been influential in the spread and acceptance of the ishārī interpretation activities. This article fills the gap in the literature. Because it is a methodological analysis and an evaluation of the terms and methods that ahl al-taṣawwuf have produced in order to explain or conceal some of their thoughts about the verses, it will also make a contribution to the ishārī tafsīr literature. Although the article is presented as a result of a careful and detailed research, there are some missing points in it. Thus, further studies that will contribute positively to the debates on the legitimacy of the ishārī tafsīr and its method can be produced. (shrink)

Mehmet Kılıçarslan, Müşkilu'l-Kur’ân -I- Lafız ve İ´râb Kaynaklı İşkâl isimli kitabında Kur’ân’ın dilsel yapısından kaynaklı ortaya çıkan anlama dair soruların köklerine inmekte ve çözümlerini ortaya koymaktadır. Ayrıca bu sorular çerçevesinde meâllerin durumuna dair değerlendirmelerde de bulunmaktadır. Kılıçarslan’ın temel hedefi, tefsir araştırmacılarına ve genel tefsir okuruna Kur’ân’ı anlama konusunda karşılaşabilecekleri muhtemel sorunlara karşı dikkat etmeleri gereken hususları göstermektir. Yazar bunu gerçekleştirirken Kur’ân’ın Arapça olması, dilin imkânlarını kullanması ve belirli bir bağlamda inmesine vurgu yapmakta, yaşanan sorunların da büyük oranda bu hususların gözden (...) kaçırılmasından kaynaklandığını savunmaktadır. (shrink)

Kur’ân’da ahiret hayatının başlıca kısımlarından biri cennettir. Cennet, bu dünyada Allah’a inanan ve imanlarının bir sonucu olarak salih amel işleyenlerin ahirette nimetlerle ödüllendirileceği yer olarak ifade edilir. Bu açıdan Kur’ân’ın pek çok âyetinde cennet hayatına dair çeşitli nimetlerden bahsedilir. Özellikle Mekkî sûrelerde yoğun bir şekilde somut cennet tasvirleri yapılır. Bu tasvirlerin ise genellikle muhatapların kültürel alışkanlıklarıyla iç içe olduğu görülür. Diğer yandan Medenî sûrelerde ise somut cennet tasvirlerinin belirgin olarak azaldığı daha soyut ve evrensel temaların öne çıktığı fark edilmektedir. Dolayısıyla (...) araştırmanın konusunu ve kapsamını Kur’ân’daki cennet tasvirleri oluşturmaktadır. Araştırmanın temel amacı ise vahyin nüzul süreci bağlamında Kur’ân’daki cennet tasvirlerinde yerel ve kültürel unsurların ne ölçüde ve nasıl bir etkisinin olduğunun tespit edilmesidir. Zira cennet nimetlerini tamamen tarihsel ve kültürel bir bağlama indirgemek, bu nimetlerin işarette bulunduğu nesnel gerçekliği tarihin sınırlarına hapsetmeye yol açmaktadır. Buna göre cennet tasvirlerinin nüzul dönemi muhataplarının algısına indirgenmesi ve bu tasvirlerin cennet hayatına yönelik yapıcı ve kurucu etkisinin göz ardı edilmesi araştırmanın problemini teşkil etmektedir. Bu çerçevede ilk olarak Kur’ân’ın nüzul süreci hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Mekkî ve Medenî sûrelerdeki cennet tasvirleri tespit edilerek bu tasvirlerin cennet hayatına yönelik kurucu etkisi üzerinde durulmuştur. Bu doğrultuda araştırmada genel olarak veri tespiti, tasnifi ve analizi yöntemi kullanılmıştır. Neticede cennet tasvirlerinde somuttan soyuta doğru giden tedrici bir yolun takip edildiği görülmüştür. Cennet tasvirlerindeki yerel ve tarihsel unsurların ise salt bir araç olarak kullanılmadığı, bilakis cennet hayatının nesnel gerçekliğine dair muhatapların zihin dünyasında kurucu bir rol oynadığı anlaşılmıştır. Ayrıca cennet nimetlerindeki yerel ve tarihsel unsurlar, cennet hayatının gerçekliğine dair kurucu bir etkiye sahip olmanın yanı sıra insanın algısı, sosyolojisi ve kültürüyle kurulan güçlü ve gerçekçi diyaloğu da göstermektedir. Zira kültürü, insanın bu hayatta farklı açılardan yaşadığı ve tecrübe ettiği gerçeklik olarak gördüğümüzde, cennet nimetlerinde kültürel motiflerin zikredilmesi bu gerçekçi diyaloğa işaret etmektedir. Bu bakımdan cennet tasvirlerinde kişinin canının istediği her şeyin orada olduğunun belirtilmesi, herkese bir yönüyle kendi kültürel gerçekliğine ve tecrübesine göre cenneti inşa etme imkânı da tanınmaktadır. Dolayısıyla cennet nimetleri üzerine yapılan bu inceleme, kültürel alışkanlıkların gaybî hakikatlerin idrak edilmesindeki kurucu etkisini ortaya koymaktadır. (shrink)

Bu çalışma, Suyûtî’nin el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân isimli kitabının birinci türüyle ilgili bir incelemedir. Bu başlık nüzul zamanı ve mekânı ile ilgili Kur’ân ayetlerinin taksimi konusunda söylenen sözlerin tahlilini içermektedir. Ebu’l-Kâsım el-Hasan b. Muhammed en-Nisabûrî bu türleri et-Tenbîh 'alâ fadl-i ulûmi’l-Kur’ân isimli kitabında 25 türe ayırmıştır. Bu türlerin, Kur’ân ilimlerinin en üstünü ve tefsir ilmine başlamak için şart olduğunu ifade etmiştir. Suyûtî, İtkânı’nda bu türlerin çoğunu müstakil başlıklar altında ele alarak bu görüşe katılmıştır. Bu durum bazı âlimlerin çekingen kaldığı diğer bazılarının (...) abartı ve aşırılık olarak nitelediği, bir kısmının da şüpheye kapı araladığını belirttikleri bir husustur. Bu şüphelerin en önemlilerinden birisi de Kur’ân’ın tarihselliği söylemidir. Zira Mekkî ve Medenî konusunda aktarılanlar, pek çok müsteşrik ve modernistin Kur’ân’ın bütün zaman ve mekânlar için geçerli olmasını reddetmelerinde onların imdadına yetişmiştir. İşte bu araştırma konuyla ilgili en önemli görüş ve söylemlerin problemlerini gidererek çözüm yollarını ortaya koyan bir analiz ve tartışmadır. Ayrıca bu araştırma şüphe yollarının kapatılmasına katkı sağlayacak, Mekkî ve Medenî konusunda geniş bir bakışı açısı sunacaktır. (shrink)

İslâm coğrafyasının genişlemesi neticesinde Arap olmayan toplulukların İslâm dini ile tanışmaları beraberinde bir takım problemleri de getirmiştir. Bu problemler arasında, Kur’ân’ın yanlış anlaşılma endişesi en başı çekmektedir. Arapçaya hâkim olmamaktan kaynaklanan dil hatalarının âyetlere kadar sirayet ettiğini gösteren birçok rivayetin varlığı da bunu teyit etmektedir. Bundan dolayı hicrî birinci yüzyılın ikinci yarısından itibaren dil ile ilgili faaliyetler aralıksız bir şekilde devam etmiştir. Bu faaliyetler arasında, Kur’ân’ın üslûbunu, âyetlerde yer alan kelimelerin delâleti ve sesletimini, cümlelerin iç bütünlüğü ile filolojik tahlillerini ele (...) alan çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalar, Arap gramerinin oluşturulması ve bazı gramer ekollerinin ortaya çıkmasıyla birlikte genellikle “Ma‘âni’l-Ḳur’ân” ve “İ‘râbü’l-Ḳur’ân” başlıkları kullanılarak daha sistemli bir şekilde hicri dördüncü yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. “Ma‘âni’l-Ḳur’ân” başlığını kullanarak eser yazan âlimler arasında gramer ilmiyle birlikte tefsir alanında da önemli bir konuma sahip olan Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ da bulunmaktadır. Sözü edilen eserde Ferrâ’nın, lügavî tahlilleri esnasında özellikle sözcüklerin siygası ve çok anlamlılığı doğrultusunda dil-kültür ilişkisine örnek olabilecek birçok bireysel değerlendirmesine rastlanılmaktadır. Onun bazı ayetler etrafında sergilenen çeşitli görüşlere yer verdikten sonra Arap toplumu nezdinde bir yönüyle de bile olsa kabul gören semantik tahlillere ayrıca yer vermesi, müfessirlerin, çoğu zaman anlaşılması güç ayetlerle birlikte murad edilenin dışında bir yorumun önlenmesi için dönemin kültüründen yararlanmaları gerektiği şeklinde de değerlendirilebilir. Bu bakımdan Kur’ân-ı Kerîm’in insanlığa sunduğu mesajların en doğru şekilde anlaşılabilmesi adına bazı âyetlerin tefsiri ve değerlendirmesi yapılırken başvurulacak ilmî merci ve disiplinlerin geniş tutulması önem arz etmektedir. Binâenaleyh makalede Ferrâ’nın kendisine özgü tahlilleriyle beraber, görüşlerine yer verdiği başka âlimlerin analizlerinden sadece dil-kültür ilişkisine örnek olabilecek tespitler üzerinde durularak kültür ve dil etkileşiminin âyet yorumundaki rolüne işaret edilecektir. (shrink)

Yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren ortaya çıkan “Kur’ân ansiklopedisi” başlıklı matbu çalışmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Kur’ân ansiklopedileri birçok dilde telif edilmiştir. Bu çalışma “Kur’an ansiklopedisi” başlıklı çalışmaların genel bir değerlendirmesini hedeflemektedir. Kur’ân ansiklopedileri; çalışmayı hazırlayanlara, muhataplara ve içeriklerine göre farklılıklar arz etmektedir. Kur’ân ansiklopedileri yazımında farklı yollar izlenebilmektedir. Bazı çalışmalar ferdi ürün olabilirken, grup yahut kurum çalışmalarına da rastlanabilmektedir. Ayrıca derleme hüviyetinde çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmaların muhatapları da; halk, akademik camia, gençler veya çocuklar gibi farklı gruplar olabilmektedir. (...) Kur’ân ansiklopedileri içerisinde, mushaf tertibince -muhtasar veya geniş- tefsir formunda olanlar, Kur’ân ilimleri şeklinde olanlar, soru-cevap tarzında olanlar ve sûre eksenli oluşturulanlar olduğu gibi, -ansiklopedilerin yaygın formatı olan- maddeler veya makaleler halinde yazılanlar da vardır. Maddeler/makaleler halinde oluşturulan ansiklopediler de farklı hacim ve içeriklere sahiptirler. Ayrıca, Kur’ân hakkında “ansiklopedik sözlük” tarzı çalışmalar da bulunmaktadır. Farklı içerik ve türlerle karşımıza çıkan bu çalışmaların -daha genel bir değerlendirme ile- başlıca iki türe ayrıldığını söyleyebiliriz. Kur’ân ansiklopedilerinden bir kısmı Kur’ân muhtevasına tahsis edilmişken; bazıları, Kur’ân ve tefsir okumaları veya araştırmaları rehberi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. (shrink)

Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında burada tartışma konusu yapılan hadisler haberî sıfatları konu alan ve müşkil nitelikte olan rivayetlerden oluşmaktadır. Bu rivayetleri genelde Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının tecsîm ve teşbîh içerdiği iddiasıyla münker kabul ettikleri görülmektedir. Ehl-i re’y özellikleri taşımakla birlikte ilahî sıfatlar konusunda Mu’tezilî bir anlayışa sahip olduklarından tenzih anlayışları gereği sıfatları reddetmektedirler. Yaratılmışlara ait niteliklerin yaratıcıya nisbet edilmesini tenzîh anlayışlarına aykırı gördüklerinden bu tür müşkil rivayetleri ya kendi anlayışları doğrultusunda te’vîl ya da reddettikleri gözlenmektedir. Sert bir (...) ehl-i hadîs âlimi olan Osman ed-Dârimî ise, ayet ve hadislerde bildirilen ilahî sıfatlara iman edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu anlayışı sebebiyle bu rivayetlerde bildirilen haberî sıfatlara da te’vîl etmeksizin lafzî anlamıyla yaklaşmakta; kendi görüşü doğrultusunda Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının yaptığı te’vîlleri reddetmekte, bu te’vîllerin ta’tîle yol açacağını ileri sürmektedir. Bu rivayetlerin lafzî (literal) anlamları doğrultusunda anlaşılması gerektiğini savunmaktadır. Bu hadisler üzerinde yapılan tartışmalar, temel hadis eserlerinin yazıldığı dönemde Ehl-i re’y ve Ehl-i hadîs ekollerine mensup âlimlerin hadislere yaklaşımlarını göstermesi bakımından önem arzetmektedir. Burada vermiş olduğumuz hadisler üzerindeki tartışmalar bu iki ekolün uluhiyet anlayışını, haberî sıfatlara yaklaşımlarını ortaya koyduğu gibi bunların genel anlamda hadis perspektifi hakkında bizlere bilgi vermektedir.ÖzetBu araştırma, temel hadis kitaplarının yazıldığı dönemde, yani III./IX asırda, haberî sıfatlar ihtiva eden bazı hadisler üzerinde yapılan tartışmaları ele almaktadır. Tartışma Osman ed-Dârimî (ö. 280/894) ile Bişr el-Merîsî’nin (ö. 218/833) taraftarları arasında geçmektedir. Hadisler üzerinde Ehl-i hadîs ile Ehl-i re’y mensubu âlimler arasında gerçekleşen bu tartışmalar bir yönüyle hadislerin anlaşılması ve yorumlanmasını ilgilendirmektedir. Tartışmanın, burada ele alınan hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği; lafızların kelime anlamı mı (literal) yoksa bu lafızların ötesindeki muhtemel mecazî anlamları dikkate alınarak mı anlaşılması gerektiği noktasında odaklandığı söylenebilir. İnceleme konusu yapılan hadisleri tartışan tarafları kısaca tanıtmak yerinde olacaktır. Sözünü ettiğimiz rivayetlerle ilgili tartışmalar Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında geçmektedir. Ehl-i hadîs’in önemli simalarından biri olan Osman ed-Dârimî, hadislerle ilgili bu tartışmaları içeren ayrı bir eser yazmıştır. Bu eser, Allah’ın sıfatları ve bazı hadis meseleleri konusunda Bişr el-Merîsî ve onun iki talebesinin görüşlerine reddiye olarak yazılmıştır. Bişr el-Merîsî, Ebû Yusuf’tan (ö. 182/798) fıkıh tahsil etmiş, önemli bir kelâmcı olarak tanınmıştır. O, kelâmla ilgili konularda aralarında İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) de bulunduğu pek çok âlimle ilmî tartışmalar yapmış bir ehl-i re’y âlimdir. Halife Me’mûn’un (ö. 218/833) danışma meclisinde bulunmuş, Kur’ân’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’ân) görüşünün benimsenmesinde önemli payı olmuştur. Osman ed-Dârimî ise, Yahyâ b. Ma’în (ö. 233/848), Ali b. Medînî (ö. 234/848-49), İshâk b. Râhûye (ö. 238/853) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi döneminin otoritelerinden hadis öğrenmiş bir ehl-i hadîs âlimidir. Hadis tahsili için önemli bütün şehirleri dolaşarak hadis öğrenmiş ve rivayette bulunmuştur.Haberi sıfatları ispat ve bunlarla ilgili rivayetlerin teviline karşı çıkan anlayış ile, bu rivayetlerin tenzih anlayışına uygun biçimde tevilini savunan kesimler ilk dönemden itibaren eserler telif etmişlerdir. Osman ed-Dârimî’ye göre, ehl-i hadîs’in eleştiri edebiyatının ortaya çıkmasında, Mu’tezile’nin ilahî sıfatları reddetmesi etkili olmuş ve pek çok müellif bu yönde eserler yazmışlardır. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayetle ilgili olarak muârız, bu rivayetin Allah için bildiğimiz göz ve kulak organlarından oluştuğu izlenimi verildiğini söyler. Osman ed-Dârimî, bu hadisin göz ve kulak organlarını değil görme ve işitmeyi ispat ettiğini söyler. Hiçbir konuda Allah’ın benzerinin bulunmadığını belirtir. Dolayısıyla Allah’ın organlardan oluştuğu iddiasını ehl-i hadîs’e nisbet etmek iftiradır. Ebû Dâvûd, bu hadis ile Allah için görme ve işitme sıfatlarının ispat edildiğini ve Cehmiyye’nin ilahî sıfatları inkar görüşüne reddiye olduğunu belirtir. Ebû Hüreyre’in Hz. Peygamber’e nispet ederek naklettiği: "İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir! Ben Rabbi’nizin nefesini Yemen tarafından hissediyorum!" rivayetini de muârız münker kabul etmiştir. Çünkü Bişr el-Merîsî ve ashâbına göre nefes ancak karın boşluğu olanlardan çıkar, Allah ise bundan münezzehtir. Osman ed-Dârimî’ye göre, muârız yanlış anlamıştır. Burada kastedilen, Yemen tarafından esen ve insanı rahatlatan rüzgardır. Bu rivayet bağlamında bakıldığında, Bişr el-Merîsî taraftarlarının rivayeti literal değerlendirdiğini, Osman ed-Dârimî’nin ise rivayeti yorumladığını görmekteyiz. İbnü’s-Selcî, "Siz, Allah’a ondan çıkandan (Kur’ân’dan) daha faziletli bir şeyle yaklaşamazsınız!" rivayeti hakkında, Müşebbihe’nin bunu, karın boşluğu olan, kendisinden kelâm çıkan şeklinde anladıklarını belirtir. Allah boşluğu olmayan anlamında "samed" olduğundan bu anlayış geçersizdir. Bu hadisle, Kur’ân’ın Allah’tan değil O’nun katından çıkması kastedilmiştir. Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin asıl maksadı Allah’ın kelâm sıfatını inkâr etmektir. Kur’ân’ın O’ndan çıktığında bir şüphe yoktur, bunu sadece kelâm sıfatını kabul etmeyenler inkâr etmektedir. İbn Abbâs’a atfedilen; "Rükn (Hacerülesved) yeryüzünde Allah’ın sağ elidir, halk ile onunla musafaha eder" rivayetinde geçen "yemînullah" (Allah’ın sağ eli) sözünün anlamı, İbnü’s-Selcî’ye göre bildiğimiz sağ el değil, Allah’ın nimeti ve ikrâmıdır. Hacerülesved ile elin kastedilmediğini kabul eden Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin maksadı, geçersiz te’villerle Allah hakkında ayet ve hadislerde belirtilen iki eli inkar etmektir. İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’den naklettiği başka bir rivayeti İbnü’s-Selcî’nin eserine alıp nakletmesini eleştiren Osman ed-Dârimî, bu tür zayıf rivayetlerin yayılmaması gerektiğini söyler. Buna ilave olarak İbnü’s-Selcî’nin yaptığı yorumun da çirkin olduğunu belirtir ve eleştirir. Çünkü sözü edilen rivayette Allah, yeşil bir takım elbise giymiş kıvırcık saçlı bir genç olarak tasvir edilmektedir. Böyle bir rivayet Hz. Peygamber’den gelen sahih rivayetlerle çeliştiği için de güvenilmez bir rivayettir. Rivayetle ilgili bu değerlendirmeyi yapan Osman ed-Dârimî, rivayet hakkında muârızın yaptığı yorumları da reddeder. Muârıza göre, "Rabbimin yanına girdim" sözü, "Adn cennetinde Rabbimin huzuruna girdim" demektir. Osman ed-Dârimî’ye göre bu gibi müşkil (problemli) hadisler re’y ile tefsir edilmemeli, rivayet edilip bırakılmalıdır. Hz. Peygamber’e dayandırılan ve Allah’ın kendisine geldiğinden bahisle cevabını bilemediği bazı sorulan sorduğundan, sonra Rabbinin elini sırtına koymasıyla parmaklarının serinliğini hissettiğinden ve her şeyi öğrendiğinden bahseden rivayetle ilgili olarak muarız şu değerlendirmede bulunur: Allah Resûlü’ne gelen Rabbi değil güzel suretli bir melekti, o melek Allah tarafından yönledrilmekteydi ve elini koyan da o melekti. Osman ed-Dârimî, muârızın bu yorumunu reddeder. Bu yorum aynı zamanda diğer sahih hadislere de aykırıdır. Osman ed-Dârimî, sözkonusu rivayet hakkında muârızın yorumunu reddettikten sonra zikrettiği sahih rivayetlere dayanarak buna güvenilemiyeceğini ifade etmiştir. İlahî sıfatlar hakkında konuşmak en zor konular arasında görüldüğünden, selef âlimleri bu konuda susmayı tercih etmişlerdir. Ancak sonraki nesiller bu konuda farklı yollar tutmuşlardır. İlahi sıfatları anlama konusundaki temel yaklaşımları tefvîz, teşbîh ve te’vîl şeklinde üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Tefvîz, selef alimlerinin benimsediği yol olup, Allah’ın zâtı ve sıfatlarının mahiyetine ilişkin bilgiyi ilâhî ilme havale etmek demektir. Teşbîh, Allah’ı yaratılmışlara veya yaratılmışları Allah’a benzetmek anlamına gelir. Te’vil, Allah’ın yaratılmışlara benzediği izlenimini veren ayet ve hadisleri dil bilimi ve aklî bilgilerle yorumlamaktır. Sıfatları inkar edenlere Muattıla denilmiş, sıfatları ispat edenler Sıfâtiyye diye anılmıştır. Ehl-i re’y’e göre Allah’a atfedilen ve sözlük anlamı bakımından teşbîh ve tecsîm izlenimi veren sıfatları uygun biçimde te’vil etmek gerekir. İlâhî sıfatlarda Mu’tezile tenzihi öne çıkarmış, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ise tenzihe uygun te’vili benimsemiştir. Müşebbihe, Vehhâbî-Selefî anlayış da ilahî sıfatlardaki lafızları zahiri anlamlarıyla almışlardır. Hadis ilminde en önemli temel eserlerin telif edildiği II./VIII. ve III./IX. asırda yaşamış olan âlimler arasında cereyan eden inceleme konusu yaptığımız tartışma, ilk döneme ait olması bakımından önemlidir. Bunun yanında tartışma, âyet ve hadislerden oluşan naslara yaklaşımda, iki temel yaklaşımı göstermesi bakımından da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu iki temel yaklaşımdan biri ehl-i re’y ekolünü, diğeri ise Ehl-i hadîs anlayışını temsil etmektedir. Osman ed-Dârimî genel olarak rivayetin lafzına bağlı kalmayı savunmakta, Bişr el-Merîsî ve ashâbı ise münker olduğu gerekçesiyle rivayeti eleştirmekte ya da te’vil etmektedir. Nadir de olsa Osman ed-Dârimî’nin rivayeti ret ya da te’vil ettiği, Bişr el-Merîsî ve ashâbının ise rivayeti savunduğu yerler de görülebilmektedir. Müteşâbih (problemli) rivayetler hakkında Bişr el-Merîsî’nin yaptığı te’viller sonraki âlimler üzerinde etkili olmuştur. Onun te’villeri, Cübbâî (ö. 303/916), Kādî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî âlimlerin yanı sıra, İbn Fûrek, Gazâlî (ö.505/1111), İbn Akîl (ö. 513/1119), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi sünnî âlimler tarafından da iktibâs edilmiştir. Rivayete dayalı olan hadis ilminde hakikatin ortaya konulabilmesi, "rivayet" ve "re’y" seçeneklerinden birini tercih etmekle değil; bunların her ikisini de yerinde ve dengeli olarak kullanılmasına bağlı olduğunu hatırda tutmak gerekir. Hakikatin ortaya çıkarılmasında rivayet re’ye, re’y de rivayete muhtaçtır. Rivayet ve re’y birbirinin rakibi değil tamamlayıcı unsurları olarak görmek gerekir. (shrink)

Muhyiddîn el-Kâfiyecî (öl. 879/1474), on beşinci yüzyıl Saruhanoğulları, Osmanlı ve Memlüklü alimlerindendir. Yüzden çok eser yazmıştır. Makale Kâfiyeci’nin hayatı ve eserlerini araştırır. Yazdığı eserler, onun, Arap dili, Arap grameri, belagat, tarih metodolojisi, hadis ve usulü, tefsir ve usulü, fıkıh ve usulü, kelâm, tasavvuf, dil felsefesi, semantik, metafizik meseleler, geometri, optik ve astronomi gibi konularda uzmanlaştığını göstermektedir. Kâfiyeci en önemli eserlerini Arap dili ve mantık sahalarında yazmıştır. Eserleri içerisinde yaptığı linguistik çözümlemeler, onun yetkin bir dil alimi olduğunu göstermektedir. Kâfiyeci eserlerini yazarken (...) linguistik, mantıki, ilmi ve felsefi bir yöntem kullanmıştır. Araştırmada, Kâfiyeci’nin, hayatı boyunca en az yüz on iki eser yazdığı tespit edilmiştir. Bu eserlerden, doksan altısının adı belirlenmiştir. Kâfiyeci’nin eserleri konularına göre şöylece tasnif edilebilir: Arap Dili ve Dil Felsefesi: Şerḥu’1-i‘râb ‘an Ḳavâ‘idi’l-i‘râb, el-Unmûzec fî baḥsi’l-isti‘âre, Şerḥu’l-isti‘âre, Risâle fî Kâne Zeydun Ḳâimen, Risâle fî Zeydun Ḳâimun, Risâle fi’l-mebâḥisi’l-mute‘alliḳa bi Emmâ, Nuzhetu’l-mu‘rib fi’l-Meşrıḳ ve’l-Maġrib, Nuzhetu’l-aṣhâb fî mes’eleti’l-kuhl, Remzu’l-esrâr, en-Niseb li ehli’l-edeb, el-İşrâḳ fî meratibi’ṭ-ṭıbâk, Ḥâşiye ‘ale’l-Muṭavvel, Risâle fî “men” eş-şartiyye. Mantık: et-Terġîb fî keşfi rumûzi’t-Tehẕîb. Tarih Metodolojisi: el-Muḫtaṣaru’l-mufîd fî ‘ilmi’t-târîḫ, en-Naṣru’l-ḳâhir ve’l-fetḥu’ẓ-ẓâhir. Akâid ve Kelâm: Envâru’ṣ-Ṣa ‘âde, Şerḥu’l-‘Aḳâidi’l-‘Aḍuḍiyye, Hâşiye ‘alâ Şerḥi’l-‘Aḳâidi’l-‘Aḍuḍiyye, Şerḥu’l-Mevâḳıf, Telḫîsu Şerḥi’l-Mevâḳıf, el-Hidâye li beyâni’l-ḫalḳ ve’t-tekvîn, Risâle fî beyâni’l-mu‘cizât, Nehru’l-hayât fî ma‘rifeti’ṣ-ṣıfât, ‘İlmu’l-kumûn ve’l-burûz, Risâle fî Kavlihi Teâlâ “Lâ ye’menu mekr Allâhi ille’l-kavmu’l-hâsirûn” [A‘râf, 7/99]. Kur’ân, Kırâat ve Tefsir Bilimleri: Şerḥu’l-İsti‘âẕe ve’l-Besmele, Ḥâşiye ‘ale’l-Keşşâf, Şerḥ fî muḥâkemât beyne’l-mutekellimîn ‘ale’l-Keşşâf, Ḥâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyḍâvî, eẓ-Ẓafer ve’l-ḫalâṣ, et-Teysîr fî ḳavâ‘idi ‘ilmi’t-tefsîr, Risâle fî ‘ilmi’t-tefsîr ve vucûhi’l-ḳırâat, Keşfu’n-niḳâb li’l-aṣḥâb ve’l-aḥıbbe fî ‘icâzi’l-Ḳur’ân, et-Temhîd fî şerḥi’t-taḥmîd, Ḳarâru’l-vecd fi şerḥi’l-ḥamd, el-İlmâ‘ bi ifâdeti Lev li’l-imtinâ‘ fî ḳavlihi Te‘âlâ “Lev kâne fîhimâ âlihetun illallâh le fesedetâ” [Enbiyâ, 21/22], Cevâb ‘an suâl fî ḳavlihi Te‘âlâ “Ve’n-Necmi iẕâ hevâ” [Necm, 62/1], Nuzhetu’l-iḫvân fî tefsi¬ri ḳavlihi Te‘âlâ “Yâ Lûṭu İnnâ Rusülü Rabbike” [Hûd, 11/81], Neylu’l-merâm fi tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ “Ve Mâ Rabbuke bi Ẓallâm” [Fussilet, 41/46], el-Bişâra fî ḳavlihi Te‘âlâ “Fe’tû bi sûratin min mislih” [Bakara, 2/23], Nuzhetu’l-aṣḥâb, el-Ġurratu’l-vâḍıḥa fî tefsîri’l-Fâtiḥa, Zeḫîratu’l-ḳaṣr fî tefsiri Sûrati’l-‘Aṣr. Hadis Bilimleri: Muḫtaṣar fî ‘ulûmi’l-ḥadîs, Menbe‘u’d-durer fî ‘ilmi’l-eser, Ḫulâṣatu’l-‘aḳvâl fî ḥadîsi “İnneme’l-a‘mâlu bi’n-niyyât”. Fıkıh, Usûl ve Fetva: Risale fî mesʹeleti’l-istisnâʹ, Ḥâşiye ‘ala şerḥi’l-Hidâye, Vecîzu’n-niẓâm fî ıẓhâri mevâridi’l-aḥkâm, el-Feraḥ ve’s-surûr fî beyâni’l-meẕâhîbi’l-erba‘ati fi’l-‘uṣûr, Neşâtu’ṣ-ṣudûr fî şerḥi Kitâbi’l-Feraḥ ve’s-surûr, et-Taḥrîr lima zukira fi’d-Dureri’l-manẓûm, Muhâveratu’l-fıḳhiyye, Risâle fi’stiḳbâli’l-Ḳıble, Telḫîṣu’l-Câmi‘i’l-kebîr ve’l-Mecma‘, Kitâbu’t-Teẕkira/Risâle fi’l-vaḳf, Ravḍatu’ẓ-ẓahira en-nâfi‘a fî’d-Dünya ve’l-Âḫira, Kitâbu’l-muḫtasar fî ‘ilmi’l-istibdâl, er-Remz fî ‘ilmi'l-istibdâl, el-Kâfî fî beyâni’ṣ-ṣaffi’ṭ-ṭavîli’l-mustaḳîm, Risâle fî ṭabaḳâti’l-butûn li beyâni’l-vaḳf ‘alâ evlâdi’l-evlâd, el-İḥkâm fî ma‘rifeti’l-Eymân ve’l-aḥkâm, Ferâid baḥri’l-fevâiḍ. Siyasetname, Adap ve Ahlak: Niẓâmu ḳalâidi’l-‘ıḳyân, Seyfu’l-kuḍât ‘ale’l-buġât, Seyfu’l-mulûk ve’l-ḥukkâm el-murşid lehum ilâ sebîli’1-Haḳḳ ve’1-aḥkâm, Seyfu’l-ḥaḳḳ ve’n-nuṣra ‘alâ riḳâbı ehli’l-baġy ve’l-fitne, ed-Durratu’l-‘âliyetu’l-ġâliye. Metafizik, Tasavvuf ve Felsefe: el-Kâfî eş-şâfî, Kitâbu’r-ravḥ fî ‘ilmi’r-rûḥ, Kitabu’r-raḥme fî beyânı aḥvâli ‘alemi’l-berzâḫ, en-Nuzhe fî ravḍati’r-rûḥ ve’n-nefs, Neşâtu’l-bişâra bi’l-işâra fî kıbleti’l-ervâh, Ḳıbletu’l-ervâḥ fi’t-taṣavvuf, Nuzhetu’l-ervâḥ ve ġıbṭatu’l-eşbâḥ fi’t-taṣavvuf, Menâzilu’l-ervâḥ fi’t-taṣavvuf, ‘Ikdu’l-ferâid min baḥri’l-fevâiḍ fî şerḥi Esmâillâhi’l-husnâ, el-Unsu’1-enîs fî ma‘rifeti şeʹni’n-nefsi’n-nefîs. Siyer, İrşat ve Fazâil: Zeynu’l-feraḥ bi mîlâdi’n-Nebî (s.a.v.), Muḫtasar fî ‘ilmi’l-irşâd, Risâle fi’l-maḥabbe, Ḳalâidu’l-‘ıḳyân fî baḥri faḍâili Raceb ve Şa‘bân: Fen Bilimleri: Ḥallu’l-işkâl fî mebâhisi’l-eşkâl fi’l-hendese, Şerḥu’l-caġmînî fi’l-heyʹe, er-Remz fî ‘ilmi’l-uṣturlâb. Diğer Eserleri: Remzu’l-ḫıṭâb bi raşḥi’l-‘ıyâb, Benâtu’l-efkâr fî şeʹni’l-‘i‘tibâr, Keşfu’l-vucûhi’l-ḥasene’l-mestûra bi’n-niḳâb li faḍlillâhi’l-Cevâdi’l-Vehhâb, el-Keşf ‘an şerafi Ehli’l-Beyti’l-kirâm li efḍali’r-rusuli ve’l-enâm, ‘Iḳdu’l-ferâid min taḥrîri’l-fevâid, Risâle mustaḳılle bi ‘ilmi’n-nefs ve vucûhi’l-ḳırâa, Cevâbu’l-enẓâr, Ḥusnu’l-ḫıtâm li’l-merâmi min haẕa’l-kelâm, Ḫıtâmu’l-misk. (shrink)

Kur’an tefsirleri muhteva, metot, yararlandığı malzeme, odaklandığı meseleler, hitap ettiği okur kitlesi ve dil kullanımı gibi çeşitli açılardan benzerlik ve farklılık göstermektedir. Tefsirler bu kesişim ve ayrışım noktaları göz önünde bulundurularak sınıflandırılmıştır. Tefsirleri tasnif etme işinde kronolojik seyre tabi olmak diğerlerine nispetle daha az riskli bir çaba olarak görülebilir. Zira tefsirleri tematik başlıklar halinde kategorize etmek yahut tefsirlerin metodunu merkeze alarak sınıflandırmak öznel değerlendirmelerden hareket eden yapısı hasebiyle tenkitleri ve spekülatif yorumları da beraberinde getirebilir. Tasnif, basit bir kategorize işinden ziyade (...) zihinsel öncüllerin devreye girdiği bir süreçtir. Bu makalede John Wansbrough’un (öl. 2002) Kur’an tefsirlerine yönelik tasnifi incelenmektedir. İslam tefsir geleneğinde üretilen kavramları kullanmaktan ısrarla kaçınan yazarın, Kutsal Kitap tefsir literatüründen adlandırmalara yer vermesi tenkide açık bir meseledir. Rivâyet ve dirâyet kavramlarının yerine haggadic ve halakhic terimlerinin kullanımı, tefsir türlerinin tasnifinde etkileşim yahut intihal olgusunu ihsas ettirmesi bakımından araştırılmaya değer bir konudur. Her iki gelenekte tefsirin teşekkülüne dair tarihsel verilerin ortaya konması ve kültürel alışverişlerde hâkim unsurun tespiti sayesinde, İslam tefsir türlerinin tasnifinde orijinallik iddiası yahut intihal söylemi açığa çıkacaktır. Bu yazı, iki kültür arasında etkileşimin yaşandığı çeşitli sahalardan veriler sunmak suretiyle Wansbrough’un İslam tefsir geleneğine dair iddiasındaki çelişkileri ortaya koymayı hedeflemektedir. (shrink)

Similar words and utterances in the Qurʾān are the subject of the technical term lafẓī mutashābih. The rephrasing of meanings (maʿnā) and use of different words (lafẓ) in the Qurʾān are dealt with under the rubric of the theme “Qurʾānic style.” The stylistic variations in the Qurʾān are expressed as takrār al-Qurʾān, tasrīf (Affix and Paraphrase), ʿudūl (inversion), and tafannun (stylistic variation). However, when compared with other terms of exegesis, “tafannun” remained in the background and its conceptualization was thwarted. This (...) could be attributed not only to other concepts brought to the fore but also to the fact that tafannun underwent semantic restriction and was confined to iftinān within the framework of badīʿ. This study aims to clarify the true meaning of tafannun which reflects stylistic variations in the Qurʾān and revealing the contribution of this term to the more appropriate interpretation of the Qurʾān, assessing its significance for the field of tafsīr. The first chapter of this study deals with the etymology of tafannun, its historical background and conceptualization as well as the relationship between iʿjāz (inimitability) and tafannun in the history of tafsīr, while the second one identifies and illustrates the kinds of tafannun to expound on the true nature of this concept.Summary: Similar words and utterances in the Qurʾān are the subject of the technical term lafẓī mutashābih. The change and variety of the rephrasing of meanings (maʿnā) and words (lafẓ) in the Qurʾān are dealt with under the rubric of the theme “Qurʾānic style.” The stylistic differences and variations in the Qurʾān are expressed in the literature with terms such as takrār al-Qurʾān, tasrīf (affix and paraphrase), ʿudūl (inversion), tafannun (stylistic variation). However, in the terminology of exegesis, the term “tafannun” remained in the background, and its conceptualization was thwarted. This could be attributed not only to other concepts brought to the fore but also to the fact that the word tafannun underwent semantic restriction and therefore was confined to iftinān within the framework of badīʿ. Yet in earlier times it was widely used in the exegesis literature as part of Arabic language to identify the stylistic variations in the Qurʾān. Starting with 8th century AH, there have been numerous references to the term tafannun. From 9th century AH to present, many Muslim exegetes, especially Ibn Āshūr (1879-1973) used tafannun as one of the fundamental concepts to understand and explain the proper meaning of the Qurʾān. This study aims to clarify the true meaning of tafannun which reflects stylistic variations in the Qurʾān and revealing the contribution of it to the proper interpretation of the Qurʾān, assessing its significance for tafsīr. The first chapter of this study deals with the etymology of tafannun, its historical background and conceptualization as well as the relationship between iʿjāz (inimitability) and tafannun in the history of tafsīr, while the second one identifies and illustrates the kinds of tafannun to expound on the true nature of this concept.According to the result of this research, iftinān means following various styles and genres (types), while tafannun denotes variations in styles and genres (types). In vernacular, these two terms are considered the same. The term iftinān was dealt with in some works under the subject of muhassināt al-maʿnaviyya within the framework of badīʿ. In the Arabic literature, when the definition of the term iftinān was given, the term tafannun was not defined under any section of any book or any other place in the rhetoric of science. Tafannun is used to express the way any action is carried out, as it is mentioned in the definition of iftinān.The word tafannun was used to demonstrate the expertise, depth and mastery of Islamic scholars in one or various fields of Islamic studies in the early works of Islamic literature. In later times, the term iftinān was used to show rhetorical and oracy skills of a person. Abū Hilāl al-ʿAskarī (d. 400/1009) define tafannun as “the variation in words while two paragraphs bear the same meaning.” His definition proved to be a turning point in the conceptualization process of the word tafannun. Al-Zamakhsharī (d. 538/1144) was the first Islamic scholar to refer to the word tafannun in the interpretation of the Qurʾān. He used the words iftinān and tafannun in the same sense in his works. He mostly regarded examples of iltifāt as iftinān. Abū Bakr al-Rāzī (d. 666/1268), establishing a connection between tafannun and repetition, stated that the term tafannun was used to avoid boredom of repetitive diction.Among other authors who used the term tafannun in their works, Bayḍāwī, (d. 685/1286), Nīsābūrī (d. 730/1329), Ibn Cemāʿa (d. 733/1333), Abū Ḥayyān (d. 745/1344), Samīn al-Ḥalabī (d. 756/1355), Zarkashī (d. 794/1392), Suyūṭī, (d. 911/1505), Ḥaṭīb al-Shirbīnī (d. 977/1570), Shihāb al-Dīn al-Khafājī (d. 1069/1659), Ālūsī, (d. 1270/1854), Muḥammad ʿAbduh (1849-1905)-Rashīd Riḍā (1865-1935) and Ibn Āshūr are the notable ones. Rather than merely defining the term tafannun, the majority of these commentators emphasized the function, benefit and aim of this word. Thanks to the use of this word by these commentators, a distinction was made between tafannun called iftinān as a literary device in the science of badīʿ and tafannun gaining a new meaning used to express stylistic variations. As a result, two words with the same dictionary definition were distinguished from each other during the conceptualization process. Among the authors using the word tafannun, Ibn Āshūr clearly defined the term and contributed significantly to its conceptualization. He defines the word tafannun as the uniqueness of the Qurʾān in employing stylistic variations by offering synonymous words in case of iʾtirāz (discursive), tanzīr, (resemblance), tazyīl (appendix) and takrār (repetition), creating the most comprehensive definition until that time.Tafannun is also defined as expression of the same meaning through re-signifying, stylistic variation in two verses, difference in the repetition of parables, variations in choice of diction and synonymous words, and avoidance of repetition. As a result of its definition, the word tafannun also denotes providing stylistic variations, using vivid language, avoiding prosaic diction, using denotative and connotative language, helping readers to grasp shades of meaning and read between the lines in the most clear and economic way.In the related literature, there are a lot of references to the word tafannun when demonstrating iʿjāz of the Qurʾān. When looked at the historical development of the relationship between iʿjāz and tafannun, it is observed that tafannun was accepted to be an element of iʿjāz. Defined as providing stylistic variation, tafannun is employed in various ways. The literary devices used to carry out tafannun are through ʿudūl, iltifāt, taqdīm and taʾhīr, change of utterances, use of synonymous words, objection, resemblance, and addition. In the proper interpretation of the Qurʾān, tafannun has a comprehensive usage, making many more academic studies a necessity with a view to making a significant contribution to a deeper and better grasp of words and shades of meanings employed in the Qurʾān. (shrink)

Yazıya konu edilen kitap, Hatice Görmez’in “Hz. Âişe’nin Tefsir Rivâyetleri” başlıklı yüksek lisans tezinin geliştirilmiş halidir. Eserde Hz. Âişe’nin hayatı ve ilmî kişiliği, Kur’an’ı anlama ve yorumlama metodu, Kur’an tefsiri konusundaki rivayetleri, Kur’an ilimlerine dair rivayetleri, tefsirle ilişkili istidrakleri ve fetvaları, fezâil ve hasâisu’n-nebi rivayetleri, tefsir kaynaklarında farklı bağlamlarda değerlendirilen rivayetleri ve Hz. Âişe’ye isnad edilen zorlama ve uydurma tefsir rivayetleri gibi konular ele alınmıştır. Eserinde hem edebî hem ilmî bir üslup kullanan yazar, Hz. Âişe’nin yaşı ve İfk hadisesi gibi (...) tartışmalı konulara da değinmiş ve bu konulardaki bakış açısını okuyucuya sunmuştur. Bu iddialar tartışılırken bazı rivayetlerin ve bazı tarihi bilgilerin göz ardı edilmesi eserin tenkit edilen yönlerindendir. Bunun yanı sıra eser, ilim geleneğimizi etkileyen önemli isimlerden biri olan Hz. Âişe’nin ilmî yönünü ve bilhassa tefsirciliğini pek çok rivayetle başarılı bir şekilde sunması bakımından övgüyü hak etmektedir. (shrink)

The Sunnah has an important role in the correct understanding and the protection from wrong interpretations of the Qurʾān. Accordingly, ḥadīth played a crucial role in shaping the opinions of the mufassirs. In this article, the tafsir titled Kur’an Yolu written by a group of scholars and first published by the Presidency of the Religious Affairs in 2003 which is widely read in Tur-key is examined from ḥadīth usage point of view. The problems in ḥadīth usage are classified under headings (...) such as insufficiency/incorrectness in the explanation of verses due to insuffi-cient usage of ḥadīth, not including ḥadīth which corroborate the verse, wrong conclusions derived from ḥadīth, problems with citations, ḥadīth translation problems, wrong explanation of ḥadīth, problems with some issues related to Sunnah. Over fifty examples where there were wrong citations of ḥadīth, wrong conclusions were derived, there was mixing up of ḥadīth and translation errors leading to wrong meanings were determined and the most important ones were studied. Due to these problems regarding ḥadīth usage, it was seen that sometimes the unity of Qurʾān and Sunnah was violated and some wrong explanations were given. The article is important due to determination of these mistakes and attracting attention to care and pre-caution in ḥadīth usage in this kind of works. This study indicates the importance of Qurʾān-Sunnah unity and shows the important role that ḥadīths play in understanding the verses. It is observed that in case hadiths related to a verse are not given or given in an insufficient or in-correct manner the verse in question is understood or interpreted incorrectly. Therefore, the correct translation and explanation of the ḥadīth, avoiding citation mistakes and making use of primary sources are very important. The factors that lead to wrong conclusions are not evalu-ating a ḥadīth in its entirety (taking into account only the first part of the ḥadīth), not evaluat-ing the ḥadīths related to a subject in entirety (taking into account only certain ḥadīths), not making use of commentaries in order to understand a ḥadīth correctly and wrong citation of a ḥadīth. The fact that the ḥadīth which is about the gladness of Allah due to the repentance of a person has been confused with another ḥadīth and an additional error has been made in the text of this ḥadīth indicates that the authors have remembered this ḥadīth incorrectly and they have not verified this ḥadīth in its source. Given the material mistakes in many other examples under the citation errors title, it has been concluded that the wrong citation of ḥadīths in a way that affects the meaning constitutes a serious problem for the work under examination. As to the translation problems, it is observed that they arise from wrong citation of the ḥadīth from its sources (for instance omitting a word or adding expressions that are not found in the ḥadīth) or not making use of commentaries in understanding the ḥadīth. It is necessary that for the analysis of the ḥadīth the authors make use of the tafsir of Ibn Kathīr who is a ḥadīth schol-ar along with the works of other scholars who are not specialized in ḥadīth in order to correct-ly determine the accuracy level and meaning of the ḥadīth. It seems necessary that a commis-sion that includes ḥadīth scholars review this work in order to correct the mistakes that are found and to make use of the suggestions that are put forward. This step is important for cor-recting the mistakes found in this prestigious and widely used work. Furthermore, since many readers gain knowledge about Qurʾān using this work, consideration of issues raised in this study will contribute to the forthcoming edition of the work. It is surprising that despite pro-posed corrections since its initial publication, so many material mistakes still exist in this valu-able work which is a product of great effort. It is hoped that it will continue to become useful for people by making necessary corrections. (shrink)

How are we to conceive of the genealogy of the state without reducing tribal societies to the status of ancestors of state societies? It is the genealogy of political power that is at stake in this question. In Ibn Khaldûn's work, power is an integral part of an ontology that anchors the political in the biological. When Gilles Deleuze and Félix Guattari come up against the radical separation between state societies and stateless societies, which they perceive in Pierre Clastres’ work, (...) they borrow the concept of group feeling from Ibn Khaldûn, which allows them to posit the relationship between states and what is external to them. This article identifies an anthropology of power in Ibn Khaldûn in order to better understand his role in Mille Plateaux by Deleuze and Guattari. (shrink)

Özet Hz. Peygamber’in her hâlini bizzat müşahede edecek kadar yakın ve Kur’ân’ın ilk muhatapları olan sahabe neslinin örnek hayatı ve ilmi kişilikleri hakkında çalışmak, bilgi edinmek, Kur’ân’ı ve Rasûlullah’ı doğru anlamanın temel yöntemini teşkil eder. Abdullah ibn Mes’ûd, ilmi yönden zengin birikime sahip ve yaşantısı bakımından farklı bir kişiliği vardır. Müslüman olduktan sonra Rasulullah’ın yanından hiç ayrılmayan, her türlü hizmetinde bulunan, öyleki ehl-i beytten fark edilmeyecek kadar O’na yakın olan İbn Mesʿud, aynı zamanda hemen hemen bütün savaşlarda Rasulullah’ın yanında bulunmaktan (...) geri durmayan diğer taraftan Resulullh’tan sonra da Kur’ân ve İslâm’a hizmet eden ve müslümanları eğiten bir muallimdir. Kur’ân-ı Kerîm’e ve Arapçaya olan vukûfiyeti, başta kıraat olmak üzere tefsir, hadis ve fıkıh ilmine dâir derin bilgisiyle öne çıkmış ve isim yapmış olan Abdullah ibn Mes’ûd Rasulullah’ın övgüsüne mazhar olmuş ashabın büyüklerindendir. Abdullah ibn Mes’ûd’un Kur’ân’ın nüzûlünün neredeyse tamamına şahit olması ve Peygamber’in yakınında bulunması, Kur’ân ve Kıraat ilimler açısından çok önemlidir. Abdullah İbn Mesʿud’un kıraatı iki gruptan oluşmaktadır. Birincisi hemen birçok kıraat-ı aşere imamının senetlerinde yer alan ve üzerinde ittifak edilen sahih kıraatler, ikincisi de müfessirlerin tefsirlerinde ele aldıkları ve tefsir kabilinden izahatları, dil bakımından istişhadda bulundukları, ihticac için kullandığı veya sadece müteradif olarak ele aldığı ifadeleridir. Bu çalışmada kıraatini bizzat Hz. Peygamber’den alan İbn Mes’ûd’un kıraat ilmini elde ettiği yol ve alanları irdelenmiştir. Özellikle onun Hz. Peygamber’den Kur’ân tâʿlimi, Allah Rasûlu ve Cebrail’in katılımıyla gerçekleşen Kur’ân’ın arzına katıldığını söylemesi, genelde İslâmî ilimlere özelde Kıraat’a yaptığı katkı, cem, istinsah ve Mushaflar konusundaki tutumu, ashâbın onun kıraati hakkındaki sözleri ve görüşleri gibi konuları incelenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak birçok ilim dalında söz sahibi olduğu gibi Kıraat ilminde de imam olan büyük sahabi Abdullah ibn Mesʿdun kıratinin mahiyeti hakkında bilgi verilmiştir. (shrink)

Müslümanlar Kur’ân’ı anlamak adına her asırda tefsirle iştigal etmişlerdir. Şüphesiz bu konuda onların en mühim modeli Hz. Peygamber ve onun ashabı olmuştur. Yakından incelendiğinde Hz. Peygamber’in, Kur’ân’ı sadece sözel olarak açıklamadığı görülmektedir. İyi bir eğitimci olan Hz. Peygamber Kur’ân’ı tefsir ederken çeşitli öğretim yöntemlerini kullanmıştır. Bunların içerisinde soru-cevap, temsili anlatım, beden dili, yaparak-yaşayarak öğretme, olayı ayetle ilişkilendirme gibi yöntemler bulunmaktadır. Sahabe ve tabiin dönemi âlimleri bu fiilî yöntemleri sonraki kuşaklara nazaran daha aktif kullanmışlardır. Hatta İbn Mes’ud bir nevi empati yapmak (...) için Kur’ân’da ismi geçen bazı bölgelere seyahat etmiştir. Günümüzde Kur’ân’ı anlamaya yönelik bir ilginin olduğu dikkatlerden kaçmamaktadır. Bu bakımdan gerek Kur’ân’ın tefsir edilmesinde gerekse tefsirin muhataba aktarılmasında fiilî tefsir yöntemlerinden haberdar olmak önem arz etmektedir. İşte bu makalede fiilî tefsir yöntemleri örnekler eşliğinde ele alınmaktadır. (shrink)

Kur’an-ı Kerim, dili ve üslubu açısından diğer kitaplardan farklı bir özelliğe sahip olması münasebetiyle hicrî ilk asırdan itibaren çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Özellikle kime veya neye delalet ettiği belirsiz olan müphem hususların ve zamirlerin tayininde tefsirin sistemleşme döneminden itibaren eserler telif edilmiştir. Söz konusu belirsizlikler, tefsir ilminin gelişim sürecinden sistemleşme dönemine kadar özel bir ilgi alanı olarak ortaya çıkmış ve tarihi süreç içerisinde artan bir ilgi görmüştür. Ancak, bu alandaki araştırmaların daha sağlıklı sonuçlar verebilmesi için klasik yöntem ve kaynakların yanında (...) bağlamsal bilgiyi dikkate alan yöntemler ve okumalar da gereklidir. Kur’an ilimlerinde müphem hususların konusu olan zamirlerin mercii sorunu da bu çerçevede ele alınabilir. Araştırmamızın konusunu oluşturan Bakara sûresinin 146. ayeti ve En‘âm sûresinin 20. ayetinde bulunan zamirlerdeki belirsizlik bu konudaki örnekler arasında sayılabilir. Her iki ayetin de bizim araştırmamıza konu olan kısmı, aynı ifadelerle zikredilmektedir. Bu ayetlerdeki müphemlik, Ehl-i kitabın kendi evlatlarını bildikleri gibi aynı şekilde tanıyıp bildikleri şeyin belirsizliğidir. Mealen “Onu çok iyi bilmektedirler” ifadesinde geçen zamirin tam olarak neye atıfta bulunduğu konusunda müfessirler arasında farklı görüşler ve gerekçelendirmeler ortaya çıkmıştır. Bu görüşlerin ve yorumların dayanakları, tefsir geleneğinde bir taraftan müphemlik kültürünün mümkün kıldığı anlam zenginliğine katkıda bulunurken, diğer taraftan tercih zorluğunu ortaya çıkaran ikilemlere neden olmuştur. Çalışmada, müfessirlerin zamirlerin referans noktasına dair görüşleri sadece sınıflandırılmakla yetinilmemiş, aynı zamanda Bakara ve En‘âm sûrelerinde geçen söz konusu ifadelerin aynı manaya gelme imkanı tartışılmıştır. Zira zikredilen zamirlerin içerisinde bulunduğu her iki ayet de aynı ifadelerden oluşmaktadır. Lafzî müteşâbih olarak adlandırılan bu durum, zamirlerin de aynı mercii karşılayabileceği ihtimalini barındırmaktadır. Bu yüzden makalede müfessirlerin görüşleri tercihlerin gerekçeleri bakımından da incelenmektedir. Aynı şekilde tefsir kitâbiyatında var olan bu görüşler, müfessirlerin kronolojisi dikkate alınarak liste halinde sunulmuştur. Bu sayede zamirlerin anlamına dair tercihlerde tefsir tarihinin farklı dönemlerinde kronolojik değişimlerin var olup olmadığı ortaya konulmuştur. Ayrıca zamirlerin isnadının belirlenmesinde ya da ihtilafları oluşturan görüşlerin gerekçelendirilmesinde bağlamsal bilgilerin nasıl bir rol oynadığı da örneklerle ele alınmaktadır. Bu sayede çalışmada genelde Kur’an’ı anlamada daha özelde ise zamirlerin isnadının tespitinde bağlam bilgisinin fonksiyonu somut bir şekilde görülebilecektir. (shrink)

Fiillerin Allah’a isnadı (halku ef’âli ibâd/halku a’mâlu’l-ibâd) meselesi Kelâm literatürünün bir başlığı olarak birçok defa ele alınmıştır. Fakat bu çalışmaların hepsinde konu, Kelâm ekollerinin yaklaşımlarının değerlendirilmesi çerçevesini aşamamıştır. Konuyu itikâdî bir mesele veçhesiyle ele alan Kelâm ekollerinin zıddına bu çalışma, beşer fiillerinin Allah’a isnadını kendi doğal zemininde okuma amacını taşımaktadır. Makalede, meselenin Kur'ân dili ve bağlamı içindeki ilk anlamı tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, beşere ait bazı fiillerin Allah’a isnat edilmesinin Kur’ân dilinin kendine has üslûbu olduğu, fakat bu üslûbun çoğu zaman (...) göz ardı edildiği iddiasındadır. Çalışma boyunca bu üslûp ortaya konulmuş, konu, söz konusu üslûbun en bariz örneği olan Enfâl sûresi 17. Ayet çerçevesinde incelenmiştir. Ayetin nüzûl bağlamında Bedir savaşı yer almakta ve ayette Allah, Rasûlü’nün “atma”, ashabın ise “öldürme” fiillerini kendine izâfe etmektedir. “Öldürdüğünüzde siz öldürmediniz Allah öldürdü; attığın zaman da sen atmadın, Allah attı” meâlindeki söz konusu ayet, irade ve kader bağlamında referans olarak kullanılan ayetlerdendir. Bu çalışmada, ayetin kullanıldığı zemin ile nüzûl zemininin ne derece uyumlu olduğu ve ayet hakkında yapılan yorumlarda bağlama sadık kalınıp kalınmadığı irdelenmiştir. Bu irdeleme neticesinde Tefsir kaynaklarının pek çoğunun da mevcut Kelâmî tartışmalarda taraf olduğu, bu sebeple çoğu zaman Tefsir kaynaklarının da Tefsir ilminin parametrelerine aykırı yorumlarda bulunduğu tespit edilmiştir. Tefsir kavramının anlam alanı “ilk mananın tespiti”dir. Öyleyse te’vilden önce tefsir mutlaka ortaya konulmalıdır. Ayetin Kelâm ekollerinin elinde şekillenen manası te’vil olarak değerlendirilebilir, fakat bu mananın “tefsir” olduğu iddia edilmemelidir. Her dinî metnin, hatta her beşerî-edebî metnin olduğu gibi Kur'ân’ın da kendine has bir dili ve anlam örgüsü vardır. Doğru anlamın tespiti için tefsirin parametrelerinden biri olan metin dışı bağlama riâyete ilaveten Kur’ân’ın kendine has bu dili de dikkate alınmalıdır. Söz konusu bu dil bazen belağatla da izah edilebilen fakat çoğu zaman belağatın sınırlarını da aşan bir üslûba sahiptir. Kur'ân dilinin en temel vasfı Allah merkezli (teosentrik) bir anlatıma sahip olmasıdır. Bu üslûp, ayetleri salt lafızcı bir okumayla tefsir etmeyi engelleyen en büyük unsurdur. Kur’ân üslûbunda kurallar mütekellimin kudretindedir. Bundan dolayı kimi zaman ihbâr görünümlü bir yapı aslen inşânın, inşâ görünümlü bir yapı da ihbârın sınırlarına girebilmektedir. Makalede, söz konusu ayetteki ihbâr görünümünün aslen müminleri “itap” içerikli inşâî bir yapı olduğu iddia edilmiş yani “Öldürdüğünüzde siz öldürmediniz Allah öldürdü; attığın zaman da sen atmadın, Allah attı” cümlesinin bilinmeyen bir durumu haber vermediği söylenmiştir. Âyetin bağlamında Bedir zaferi sonrası sahabenin bazısının, insanın eylemleri üzerindeki Allah iradesi ve inâyetini göz ardı ettiği görülmektedir. Âyetteki bu üslûpla, bilinen, fakat gâlibiyet sevinciyle unutulan ya da ihmal edilen bir durum hatırlatılmış, ashap uyarılmıştır. Arap dilinde ikaz-uyarı cümleleri ise inşâ kategorisindedir. Çalışma, çoğunlukla kelâmî tartışmaların zemininde tefsir edilen âyet için Kur'ân üslûbunu merkeze alan alternatif bir okuma teklif etmektedir. (shrink)

İsrā’iliyyat which is the narration material passed on to Islam from other religions and cultures, primarily Judaism and Christianity has been one of the topics discussed especially within the frame of tafsir discipline throughout the fourteen centuries of Islamic history. While these narrations were used as one of the sources of information without being subjected to a normative evaluation in the early day tafsirs, they have been started to be criticized emphasizing mainly on the weakness of their imputation in the (...) classical tafsirs. When it was reached to the modern era, with the effect of movements of thoughts such as Western originated positivism, rationalism, and historical criticism, and orientalist allegations. İsrā’iliyyat has been criticized rather content-wise, reviewed as unreal, imaginary, mythological story-type narrations mixed with superstitions. As a result of these criticisms, both a distance has been kept from İsrā’iliyyat and also alternatives to it have been pursued. Although in the modern-day tafsirs, it has been consulted to the Bible as the strongest alternative to İsrā’iliyyat, this situation has made way for many debates, and it has dwelled on other alternatives than that. These points mentioned are valid for Tunisian scholar Tāhir İbn ʿĀshūr’s (1879-1973) tafsir named al-Tahrīr wa’t-Tanwīr, too. An important feature of this tafsir is that although it has been looked kindly upon İsrā’ili narrations within the frame of certain criteria, it has been criticized in general. The writer has developed alternatives to İsrā’ili narrations without complimenting them as much as possible. Among these alternatives, while he prioritized the Bible narrations, he didn’t settle for this and he headed for other alternatives, too. In this study, it has been emphasized on methods of text-centered commentary, socio-psychologic commentary, and foresight-based commentary, which İbn ʿĀshūr used as an alternative to İsrā’iliyyat from time to time. It has been seen that the writer developed stronger and farther-from-a-debate-ground methods compared to İsrā’iliyyat and used these methods successfully in this way. It has come to the conclusion that in the case of these methods being used in Qura’ân parables accurately, they can be an important alternative to İsrā’iliyyat. (shrink)

Allah’ın ilk insanı, ilk peygamber yapmak suretiyle, insanoğlu ile iletişim kurmayı ve ona hitap eden vahiyler göndermeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Söz gelimi Tevrât’ı İbranice, İncîl’i Süryanice ve Kur’ân’ı Arapça göndermek suretiyle insanlar tarafından anlaşılmak istemiştir. Bununla birlikte onun İbranice kelâmı, Süryanice sözünden ve Arapça kelâmı da diğer dillerdeki sözünden farklı bir tabiata sahiptir. Bu gerçeklikten hareketle İslâm düşünce-fikir tarihine bakıldığında ilim adamlarının ilâhî kelâmın mâhiyetini, tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda bir çabanın içerisine girdikleri görülmektedir. Esasen Allah’ın nasıl bir kelâma sahip (...) olduğunu anlamak ve kavramak, cismanî/fizik âleminden gayrı cismanî/fizikötesine doğru bir bakış çabasıdır. Buna rağmen hakikatin yılmaz arayıcısı insan, bu konuda söyleyecek bir söz bulabilme çabası içindedir. “İlâhî kelâmı”, Allah’ın bir sıfatı olarak değerlendirenler olduğu gibi bunu “ilâhî bir fiil” olarak telakki edenler de bulunmaktadır. İlâhî kelâm sıfatının veya fiilinin tecellîsinin Kur’ân olduğu da ehlince müsellemdir. Kur’ân lafızlarının aidiyeti konusunda başlıca üç görüş ortaya konulmuştur. Bu görüşler içerisinde hâkim ve râcih bakış açısına göre Kur’ân metni, lafız ve mana itibariyle Allah’a aittir. Buna göre Hz. Muhammed’e nâzil olan Kur’ân vahyi hem lafız hem de manadan oluşmaktadır. Bu telakkîyi savunan müelliflere göre vahyin oluşumu ve iletimi konusunda ne Cebrâil’in ne de Hz. Muhammed’in herhangi bir müdahale veya katkısı olmuştur. Dolayısıyla peygamberin vahiy nüzûl sürecinde rolünün tamamen pasif olduğu söylenebilir. Cibrîl, Kur’ân’ı önceden yazılı olarak bulunan bir mekândan, yani levh-i mahfûzdan ezberleyerek veya Allah’tan işiterek ya da Allah’ın lafızları ona vahyetmesiyle Hz. Peygamber’e indirmiştir. İkinci yaklaşıma göre Kur’ân metninin manası Allah’a, lafızları Hz. Peygamber’e aittir. Bu yaklaşıma göre Cebrâil, sadece manaları Hz. Peygamber’e indirmiştir. Hz. Peygamber de kendisine bildirilen manaları kavramış ve onları Arapça ifade kalıplarında söylemiştir. Üçüncü yaklaşıma göre ise Kur’ân’ın manası Allah’a, lafızları Cebrâil’e ait olmaktadır. Yani Cebrâil’e yalnız mana ilkâ edildi ve o lafızları oluşturdu. Bu çalışmada İslâm düşünce tarihinde ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda lafızların aidiyeti konusunda ortaya koydukları söz konusu yaklaşımlar öncelikle deskriptif (tasvîrî/betimleyici) bir üslupla incelenmektedir. Akabinde bu doğrultuda serdedilen yaklaşımlar Kur’ân’ın bütünlüğü ve klasik dönem tefsir merviyyâtı açısından analitik (tahlîlî/istidlâlî) bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Denilebilir ki Kur’ân’ın mana yönüyle Allah’a aidiyeti konusunda ilim ehli arasında herhangi bir ihtilâf yoktur. Temel ihtilâf Kur’ân lafızlarının Allah’a mı Cebrâil’e mi yoksa Hz. Muhammed’e mi ait olduğu hususudur. Kur’ân’ın bütünlüğü ve vahyin nüzûl keyfiyetine dair klasik dönem tefsir rivayetleri dikkate alındığında hâkim görüşün diğer iki görüşe göre daha tutarlı olduğu kanaatine ulaşılmaktadır. (shrink)

Kur’an’ın kendine has birbiriyle irtibatlı kelimeler dünyası bulunmakta-dır. Doğru bir Allah tasavvuru, Allah-âlem, Allah-kul, âlem-kul ilişkisinin nasıl olması gerektiği bu kelime dünyası tarafından anlatılmaktadır. Bu nok-tada Kur’an’da herhangi bir konu anlatılırken aralarında sıkı irtibat olan kelime grupları kullanılmıştır. Örneğin Allah Kur’ân’da kendisini, Rakîb, Alîm, Basîr, Habîr, Latîf vb. lafızlarla insanın idrakine yansıtmakta ve böylece doğru bir Allah Tasavvuru oluşmasını amaçlamaktadır. Bu çalışmada, öncelikle ra-ka-be /رقب kökünün etimolojisi üzerinde durulacaktır. Zira bir kelimenin dildeki asli anlamı ve türevleriyle beraber sonradan kazandığı anlamların (...) tespiti, ilgili kelimenin anlam sahasını keşfetme ile mümkündür. Akabinde bu kökün türevlerinden “Rakîb” kelimesi ile anlam ilişkisi olan ve Yüce Allah’ın Kur’ân’da kendisine nispet ettiği sıfatlarından, Alîm, Basîr, Habîr, Şehîd kelimeler tahlil edilecektir. Bu bağlamda doğrudan olmasa da dolaylı olarak Allah’ın görmesini ve gözetlemesini ifade eden kelimelere ve ilgili âyetlere yer verilecektir. Böylece ra-ka-be kökünün Kur’an siyakındaki anlam sahası ortaya konulmuş olacaktır. (shrink)

In the field of ʿUlūm al-Qurʾān, in which the conceptual framework of the science of interpretation is drawn and the main rules used in tafsīr are discussed, independent books have been compiled since early periods. Some of these works stand out as foundational texts because they make important determinations about the nature, function, methodology, and relationship of the science of tafsīr with other Islamic sciences. The masterpiece entitled Fahm al-Qurʾān by al-Khāris al-Muhāsibī, a scholar of sufism, tafsīr, kalām, and hadīth (...) is one of these books. Al-Muḥāsibī was a writer who lived in a period when philological and Sharīʿah sciences gained a systematic structure and schools were born and developed. Muhāsib'i's multifaceted scholarly depth, the requirements of his time, and the characteristics of his work distinguish Fahm al-Qurʾān from other works in the field in terms of its problematic, content, and style. It can be said that Fahm al-Qurʾān consists of two main chapters. In the first chapter, the issues of kalām, meaning, and reason are subjected to a quiddity inquiry. In the second chapter, the linguistic aspect of kalām is emphasized and the content and style of the Qur'ān are discussed under the headings of muhkam- mutashābih, naskh and üslūb al-Qur'ān. In this work, al-Muḥāsibī suggests that before asking How we should understand the Qur'ān?, the reader should ask What exactly is being understood and what is meaning? The first of these questions includes the question Who am I? While the sources of The Sciences of the Qurʾān mostly focus on how to understand the Qurʾān at the epistemological and methodological level, in Fahm al- Qurʾān, the meaning of understanding the Qurʾān is problematized and a theory of reason and meaning that is competent with moral training is built. Thus, the conceptual inquiries of the work extend to the existential philosophy of the author. Despite these privileges, it is surprising that Fahm al-Qurʾān did not gain a prominent place among the main sources of tafsir methodology in later periods. This may be due to the theorization of a theory of meaning in which moral maturation is placed at the center. In this research, while trying to reveal the original value that Muhāsibī added to the field with Fahm al-Qurʾān, the systematic structure of the science of interpretation, its connection with other religious sciences, the relationship between speech adjective and language were made problematic and tried to be resolved in the context of the research hypothesis. In this context, it has been determined that al-Muḥāsibī's Fahm al-Qurʾān draws the conceptual framework of tafsīr methodology in relation to the authentic structure of the sharī'ah sciences at a very early period. The fact that Fahm al-Qurʾān carries important signs regarding the position of tafsīr in the hierarchy of sciences and its relationship with other sharī'ah sciences increases the value of the work in identifying the codes of the traditional paradigm. In the research, in which induction methods were used in text analysis and deduction methods were used in discourse analysis, it was determined that Fahm al-Qurʾān had a fiction that shapes the traditional paradigm and depicts the authentic structure of religious sciences. (shrink)

The Islamic thought has experienced many ruptures in history. One of them is the Mihna period. The main argument of the mihna period, which started during the reign of the Abbasid Khalifa Me'mun, was the issue of the khalq al-Qur'an. The leading figures of the period were dictated to accept the idea that the Qur'an was created. Those who took an opposing stance were oppressed and tortured. In this period, people like Ahmed b. Hanbal, who did not bow to oppresion, (...) were made heroic by the people. This time, the reverse Mihna period started and those who spoke about the people of the Qur'an were criticized. Many of the muhaddith considered the approach to the issue of the khalq al-Qur'an as a bid'ah. This situation has created a field of criticism for people and segments who do not like each other. For this reason, unfair perceptions have been created about some people and their authorities in the society have been targeted with unfounded claims. Therefore, it is important to consider the approaches of Islamic scholars or sects to the subject objectively and to evaluate them in this context. In this study, the approaches of Dâwûd az-Zâhirî (d. 270/884), the founder of the Zâhirî sect, who were negatively affected by the situation in question, and other Zâhirî scholars to 'khalq al-Qur'an' were examined. In addition to the perception made about them, it is aimed to determine the accuracy of the discourses attributed to them. In this context, first of all, the views attributed to them are (i) The Qur'an in our hands, which consists of paper and ink, is not created, whereas the Qur'an in the preserved tablet is not created. (ii) The Qur'an is muhdes (created). (iii) The Qur'an is muhdes, and it is a creature in terms of its pronunciation. (iv) When the Qur'an is recited, the pronunciation that occurs as a result of the movements made by the servant to extract the letters has been classified as creature. These discourses attributed to them were compared with the information found in the works of Zâhirî scholars and it was determined whether they were consistent or not. As a result of the researches, Dâwûd az-Zâhirî, who was in Nishapur during the years when the mihna process continued, expressed some discourses about the creation of the Qur'an; however, with the end of the mihna, it was concluded that he gave up his discourses in question. Ibn Abi Asim (d. 287/900), Ibn Niftawayh (d. 323/935), Ibn Hazm (d. 456/1064), and Ibn al-Kaysarani (d. 507/1113), who are among the apparent scholars, have openly stated that the Qur'an is not a creature and they also blaspheme those who claim otherwise. In addition, it has been observed that the perception made independently of the correctness or falsity of the discourses attributed to them negatively affects the Zâhirî scholars in many ways. For example, it is because of this that Zâhirî scholars who are exposed to such perceptions lose value both in the eyes of the public and in the scientific assemblies. (shrink)

Bu makalede, müşriklerle sosyal ilişkinin mahiyetine dair Müslüman düşünce geleneğinde ortaya konulan literatür genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Söz konusu literatür, “müşrikler bu yıldan sonra Mescid-i Harâm’a yaklaşmasınlar” (Tevbe 9/28) ayeti temelinde şekillenmiştir. Bu bağlamda âlimler şirkin mahiyeti, Mescid-i Harâm bölgesinin sınırları ile bu bölgeye yaklaşmamayı ifade eden fiilin içeriği ve özellikle de ayetteki uyarının Hac ibadeti ile sınırlı/kayıtlı olup olmadığı gibi hususları tartışma konusu yapmışlardır. Bu ayet çerçevesinde ortaya konulan literatürde iki görüşün ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Mescid-i Harâm (...) ifadesiyle kastedilen mananın tüm mescitleri kapsayacağı düşüncesinden hareketle “yaklaşmama” yasağın sınırlarını genişletirken diğer görüş, maslahatçı bir yaklaşımla söz konusu bölgenin Kâbe ve çevresiyle sınırlı olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu bağlamda ilk görüşte, harem bölgesine müşriklerin hiçbir surette giremeyeceği savunulurken ikinci görüşte, müşriklerin cahiliye döneminde yaptıkları tarzda hac ve umre ibadeti yapmak amacıyla söz konusu bölgeye giremeyecekleri ancak ticaret, seyahat vb. farklı maksatlarla gelebilecekleri vurgulamaktadır. Makalede konu H. VII. yüzyıla kadar kaleme alınan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirler temelinde irdelenmiştir. Bu bağlamda Mukātil b. Süleymân, İmâm Şâfiî, Cassâs, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Kurtubî’nin kaleme aldığı ahkâm tefsirleri; Taberî, İbn Ebî Hâtim, Ebû İshak es-Sa‘lebî ve İbn Kesîr’in yazdığı rivayet tefsirleri; Mâtürîdî, Zemahşerî, Fahreddin er-Râzî, Beyzâvî ve Ebu’l- Berakât en-Nesefî’nin dirayet tefsirleri ile Şiî müfessirler Kummî, Ayyâşî, Ebû Ca‘fer et-Tûsîve Tabersî’nin tefsirleri incelenmiştir. Konunun bahsi geçen tefsirler temelinde ele alınmasındaki amaç ayetin anlaşılmasına bağlı olarak ortaya konulan fıkhî hükümleri ve gerekçelerini tespit ederek mukayese yapmaktır. Zira Tevbe suresi 28. ayetin anlaşılmasında, dini anlama tarzları bakımından Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey olarak nitelenen âlimlerin görüşlerinin belirleyici olduğu görülmektedir. Konu bağlamında Şiî tefsirlerin incelenmesindeki amaç ise söz konusu literatürde Tevbe suresi 28. ayetin ele alınmasına ilişkin bakış açısının Ashabu’l Hâdis’e mi Ashabu’r-Rey’e mi yakın olduğunu tespite yöneliktir. İncelenen tefsirlerde ilk görüşün İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olduğu belirtilirken ikinci görüş Ebû Hanîfe’ye nispet edilmiştir. İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olan görüş genel kabul görürken Ebû Hanîfe ve Mâtürîdî’nin benimsediği, Hanefî-Mâtürîdî âlimler tarafından kabul gören ikinci görüş, tarihsel süreçte şaz olarak nitelendirilmiş ve dikkate alınmamıştır. Makalede, H.7. yüzyıl’a kadar yazılan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirleri özelinde bu görüşlerin temel mantığı, ortaya çıkış süreçleri ve bu çerçevede üretilen fıkhî hükümler analitik bir bakış açısıyla irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede sonuç olarak Ashabu’l-Hadis’e mensup âlimlerden İmâm Mâlik ve İmâm Şâfiî’nin konuyu sadece müşrikleri değil tüm gayr-i müslimleri içerecek şekilde ele aldıkları ve bu gruplarla kurulacak sosyal, ekonomik ve siyasi ilişkinin mahiyeti hakkında fıhkî hükümler koydukları görülmektedir. Bu hükümlerle, Müslüman düşünce geleneğinde gayr-i Müslimlerin özellikle sosyo-kültürel açıdan ötekileştirilmeleri meşrulaştırılmıştır. Bu bakış açısı Müslümanların birlikte yaşama kültürüne katkı sağlamalarını engellediği gibi insana saygıyı temel alan Kur’an’ın bakış açısı ile de çelişmektedir. Bu bağlamda Ashabu’r-Rey’in önemli temsilcilerinden biri olan Ebu Hanîfe’nin yasaklama emrini cahiliye döneminde yapılan hac fiili ile sınırlaması konuya ilişkin bakış açısında ciddi farklılıklara imkân tanımaktadır. Ebû Hanîfe’nin bu anlama biçimi, gayr-ı Müslimlere ilişkin olumsuz bir uygulamaya imkân vermediği gibi takipçisi Mâtürîdî tarafından geliştirilerek ahlakî bir boyutta ela alınmıştır. Süreç içerisinde söz konusu anlama biçimi, aynı düşünce geleneğine mensup olan Cassâs ve Ebû’l-Berekât en-Nesefî tarafından devam ettirilerek geliştirilmiştir. (shrink)

Fıkıh ve tasavvuf, bir insanın günlük yaşamı ile doğrudan alakalı olan iki disiplindir. Bundan dolayı İslam âlimleri, hemen her devirde bu iki alan arasında dinamik bir ilişkinin varlığını fark etmişler ve bu durumu daima göz önünde bulundurmuşlardır. Diğer taraftan söz konusu alanların temel kaynağının Kur’ân ve sünnet olması gerçeği de bu ilişkinin göz ardı edilememesinin nedenlerden biri olarak görülebilir. Bu minvalde çıkış noktaları itibariyle fıkhı ve tasavvufu bir araya getiren Kur’ân olduğu için, mutlaka ona yönelmek gerekir. Bu durumda, mevcut ahkâm (...) âyetlerinin mutasavvıflarca nasıl anlaşıldığı ve yorumlandığı hususu karşımıza çıkmaktadır. Meseleye teferruatlı bir şekilde vakıf olabilmek ve sağlıklı sonuçlara ulaşabilmek için onun, ancak bir işârî tefsir özelinde daha açık bir şekilde ele alınması gerekir. Bu sebeple makalede örnek bir İşârî tefsir olarak Ḳuşeyrî’nin Leṭâifü’l-işârât'ında müellifin ilgili âyetlere hangi İşârî anlamları verdiği ve bu sayede fıkıh tasavvuf ilişkisini nasıl kurduğu somut veriler ışığında tespit edilmeye çalışılmıştır. (shrink)

Arap dili ve belâgati Kur’ân’ın doğru anlaşılması ve yorumlanmasında en önemli etkenlerdendir. Apaçık Arapça olarak inen Kur’ân bu dilin en beliğ ve fasih kullanımlarını içerisinde barındırmaktadır. Dili ve kullanımları bilinmeyen bir kitabın doğru anlaşılması mümkün değildir. Bu nedenle Kur’ân’ın doğru anlaşılıp yorumlanması adına birçok çalışma Arap Dili ve Belâgati konularına tahsis edilmiştir. Bu çalışma belâgat ilminin me‛ânî başlığı altında ele alınan fasıl ve vasıl konusunu Kur’ân yorumuna etkisi açısından inceleyecektir. Ardı sıra gelen cümlelerin birbirleriyle ilişkisini konu edinen fasıl ve vasıl, (...) bu cümlelerin hangi durumlarda birbirinden ayrılması, hangi durumlarda bitişik olarak getirilmesi gerektiğini ve bunların sebeplerini ortaya koyar. Bunların üzerine hangi anlamların ortaya çıktığını ifade etmesi yönüyle de Kur’ân yorumu açısından son derece önem arz eder. Özellikle de ayetlerin birbiriyle ilişkisine dair sonuçları olması bakımından ayetler arası münasebet konusunun da ilgi alanına girer. Çalışmada öncelikle fasıl ve vasıl kavramları tarif edilecek, sonrasında da örnek ayetler üzerinden bunların Kur’ân yorumuna etkisi ortaya konulacaktır. (shrink)

İlahî vahyin son halkası olan Kur’ân, şirk, küfür, nifak ve zulmün her türlüsünden insanlığı kurtarmak için gönderilmiştir. Kur’ân, kendini yeni bir medeniyyet tasavvuru olarak insanlığa takdim etmiştir. Bunun için kendisine inananların, onu okuma, anlama ve hayatlarına rehber olmasını istemektedir. Müslümanlar, Kur’ân’ı sadece telaffuz ederek onun istediği bu rehberliği yerine getirmiş olamazlar. Müslümanlar, hem ellerinde bulunan Kur’ân âyetlerinden ve hem de çevrelerinde yer alan ve her gün yüz yüze kaldıkları kâinattaki âyetlerden gereğince istifade etmek zorundadırlar. Kur’ân, kendisini kabul edenlerin inanç, ibadet, (...) kişilik, kimlik, düşünce yapısı ve davranışlarının tevhide göre şekillenmesini ister. Şâyet Kur’ân’a inananların bu özelliklerinde bir değişim meydana gelmiyorsa, burada sorgulanması gereken çok ciddi problemler var demektir. Hiç kuşkusuz bugünkü Kur’ân eğitimi yöntemiyle, Kur’ân’ın istediği medeniyet seviyesini ve mü’min kişilikleri oluşturmamız mümkün değildir. Bu makalede hem Kur’ân’la olan ilişkilerimizin nasıl olması gerektiğini hem de toplumsal anlamda değişim ve dönüşümün esaslarını belirlemeye çalıştık. (shrink)

Some controversies occurred among exegetes in determining the exact meaning of polysemic words, among which are the word al-jin in the Qur’ān. Disagreements in this regard occurred in some verses where the word al-jin or al-jinnat were placed without collocations, but there had not been any room for discussion when the use of this word was juxtaposed with the word al-ins or al-nās due to the reason that this situation unveiled the specific context of related phrases. But the use of (...) this word without collocations includes different possibilities of contextual approaches, which resulted in ascribing different meanings like the jinn, angels, the Devil, and satans. This situation triggered the discussions about the issue of whether a distinction between the jinns and angels could be made or the angels are sinless and innocent. The majority of exegetes acted more or less following the context when they analyzed this polysemic word. They observed the phrases that precede and follow the word concerned as well as narratives related to the historical and cultural context. Also, it should be noted that the relevant meaning of the etymology is one of the essentials in specifying the exact meaning of the word. In this study, we firstly dealt with the perception of the jinn and angel among the Arabs of Jāhiliyyah. Then we mentioned related narratives and linguistic basis of the word depending on the classical Arabic dictionaries. Through this, we aimed for emphasizing that there was a correlation between the meaning of al-jinn in the semantics of the Qur’ān and the use of Arabs in the time of Jāhiliyyah. The only way to determine the specific meaning of this word is knowing the historical background. Thus, we analyzed in this article the approaches by exegetes about the related verses by making comparisons. (shrink)

Çalışmamızda Kur’ân’da izzet ve mülk kavramlarının nasıl bir üslupla sunulduğu ve tefsir kaynaklarımızda izzet ve mülkün elde edilme keyfiyetine nasıl yaklaşıldığı hususu ele alınmıştır. Bu kapsamda mülk ve izzetin teminine dair âyetler incelenmiş, Fâtır sûresinin 10. âyeti ise diğer âyetlere nispetle daha ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Zikri geçen âyetin çalışmanın merkezinde olmasına bağlı olarak konuyla ilgili kavramsal çerçeveye söz konusu âyetteki kavramlar da dâhil edilmiştir. Bu doğrultuda izzet, mülk, amel, sâlih ve kelime kavramları makalenin sınırlı alanı kapsamında incelenmiştir. Sözü edilen (...) kavramlar incelenirken genel bir çerçeve çizildikten sonra makaledeki teze destek olacak anlam çerçevesi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Ele alınan kavramların pek çok çalışmada ele alınmasına binaen söz konusu kaynaklara da değinilmiş fakat sözlükler ve tefsirlerdeki açıklamalar esas alınmıştır. Kavramsal çerçeveden sonra izzet ve mülkün temini hususunda ilâhî meşîet ve ilâhî yasalar eksenindeki anlayışlara yer verilmiştir. Çalışmanın son kısmında özellikle Fâtır sûresinin zikri geçen âyeti ve sâlih amel kavramı çerçevesinde konuyla ilgili tarafımızca değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu değerlendirmelerde âyetlerin vakıa üzerinden tefsir edilmesi anlayışı ve tefsir kaynaklarında bu anlayışı yansıtan yaklaşımlar benimsenmiştir. (shrink)

Muḳātil b. Sulaymān’s (d. 150/767) tafsīr named al-Tafsīr al-kabīr, is accepted as the first completed tafsīr that has reached us from the early sources of tafsīr literature. One of the issues that the mufassir, deals with emphatically by emphasizing the concealment of the Prophet’s tabs̲h̲īr in the Bible. The Mufassir make a connection between the concealment of the Prophet’s tabs̲h̲īr and the falsification of the Bible. When we examine the verses that Muḳātil commented to prove his claim related with falsification (...) of these books, we encounter the phenomenon of takhṣīs in tafsīr. Takhṣīs is a term used in the literature of fiḳh method, in the sense of explaining with a word, with a proof, that some of the individuals it covers are meant. Considering the content of this term, it is understood that Muḳātil’s takhṣīs in tafsīr means limiting the meaning of words with many meanings to only one content. The main issue that prompted Muḳātil to make a takhṣīs in tafsīr is falsification. The issue of falsification of the Bible has been a subject that attracted the attention of Muslim scholars. Because in the Ḳurʾān, the distortion of the Torah is described in the following terms: يحرفون “they distort”, فبدل “altered”, يلون السنتهم “who twist their tongues”, يكتمون “they conceal”, ولا تلبسوا الحق بالباطل “confound not truth with falsehood”, وتكتموا الحق “conceal the truth”, يكتبون الكتاب بِاَيْد۪يهِمْ “They write the book with their hands”. The Ḳurʾān’s statement on this matter encouraged the criticism of the scholars about the Torah. Among the issues criticized there are; tabs̲h̲īr of Muḥammad in previous books, the origin of the Torah, inaccuracy in chronological order, stylistic differences, information errors and contradictions. Among these criticisms directed at the People of the Book, Muḳātil focuses on tabs̲h̲īr. The main source that leads him to argue that Muḥammad was heralded in previous books is the verses of the Ḳurʾān. In addition to this, it is highly probable that the geography where the mufassir lived was also influential in shaping his criticisms. Considering the Jewish population in the neighborhoods where he lived, such as Balk̲h̲ and Marw, it is possible for the commentator to develop a dialogue with the Jews, and it is also possible that his criticisms will be shaped within the framework of these dialogues. Muḳātil’s falsification criticism is expressed in the context of the Prophet’s tabs̲h̲īr. However, the mufassir’s emphasis on tabs̲h̲īr goes beyond the criticism of falsification. The mufessir always keeps the issue alive on the reader’s agenda with short phrases such as “كتم أمر محمد / بكتمان أمر محمد Muḥammad’s subject is hidden in the Torah”, “نعت محمد / صفة محمد / Muḥammad’s qualification”. As far as we can determine, there are fifty-two verses in al-Tafsīr al-kabīr that Muḳātil consider directly related to tabs̲h̲īr. He deals with the issue of distortion in thirty-eight verses. The number of verses that the mufassir associates with both distortion and tabs̲h̲īr is thirty-six. The number of verses that he does not associate with falsification but only about tabs̲h̲īr is twelve. Among them, it has been determined that Muḳātil made takhṣīs in the interpretation of forty-eight verses in total. When we classify his takhṣīs’s, we can form a tidy framework under four main headings: in the interpretation of sila sentences, idioms and idiomatic expressions, determining the content of words, and indicates of pronoun. Since the thought of tabs̲h̲īr is one of the main motifs in the mind of the commentator, his tafsīr’s follow a parallel course to this motif. In the interpretation of many verses, there are examples of interpretations that will legitimize this thought and confirm this claim. As a matter of fact, in the interpretation of the expression يلوون ألسنتهم بالكتاب “While reading the Book, they bend their tongues” in the 78th verse of sūrat āl ʿImrān, it is said that Muḥammad’s qualification in the Torah were deleted and other adjectives were written instead of it. In the tafsīr of the 37th verse of sūrat al-Nisāʾ, there are the expressions like this: “The concealment of Muḥammad’s tabs̲h̲īr and its removal from the Torah (بكتمان أمر محمد و محوه من التوراة)”. Muḳātil narrowed the content of the expression, which has a wide meaning area. This narrowing of the meaning is technically considered an example of takhṣīs. Other examples where takhṣīs made in tafsir are present in the interpretations of the phrases of guidance/aberration, right/false, belief/disbelief, verse, word, stinginess, knowledge, promise, declaration, turning away and the book of Allah. The tafsīr’s extreme loyalty to the context is accompanied by his limiting the meaning of words with broad content to a narrow content. (shrink)

The idea that defines quiddity – independence or neutrality in relation to the modalities of existence – allows Avicenna not only to speak of a duality in the being of existing things, but also to use apparently logically incompatible notions to qualify quiddity: that of reality, on the one hand, and that of possibility, on the other. The very conception of the independence of quiddity – which lets us consider quiddity as a separate element in the existing thing – can (...) be recognized in the resolution of the doubt that concludes the Maqāla fī l‑tawḥīd of Yaḥyā ibn ‘Adī. A comparison between Avicenna’s discussion of quiddity in his Metaphysics and the discourse of Yaḥyā ibn ‘Adī confirms the idea that this Christian philosopher and theologian who was active in Baghdad in the tenth century could have played an important formative role in the ontology of the great Persian philosopher. (shrink)

Kur’an, yirmi üç yıllık bir zaman diliminde, tevhid inancına sahip bireylerin oluşturduğu bir toplum inşa etmek üzere nazil olmuştur. Bu süreçte peyderpey gelen her bir vahyin, söz konusu hedefin gerçekleşmesinde önemli bir rolü olmuştur. Bu sebeple farklı zaman ve mekânlarda nazil olan, farklı konularda farklı kitleleri muhatap alan her bir vahiy pasajı ya da her bir sure bir diğeri ile birçok yündKur’ân, yirmi üç yıllık bir zaman diliminde, tevhid inancına sahip birey-lerin oluşturduğu bir toplum inşa etmek üzere nazil olmuştur. Bu (...) süreçte peyderpey gelen her bir vahyin, söz konusu hedefin gerçekleşme-sinde önemli bir rolü olmuştur. Bu sebeple farklı zaman ve mekânlarda nazil olan, farklı konularda farklı kitleleri muhatap alan her bir vahiy pasajı ya da her bir sûre bir diğeri ile birçok yönden bir anlam münâsebeti, bütünlüğü içerisindedir. Bu bağlamda gelişen Münâsebetü’l-Kur’ân ilminin verileri de bu durumun bir ispatı ve örneği olarak değerlendirilebilir. Araştırmada bu husus kısa sûreler üzerinden anlaşılmaya ve ortaya konulmaya çalışıldı. Sonuçta, Mushaf tertibinde farklı dönemlerde nazil olmalarına rağmen Asr sûresinden Nas sûresine kadarki sûrelerden her birinin öncesindeki ve sonrasındaki sûreyle tam bir anlam bütünlüğüne sahip olduğu görülmektedir. Bu durum, bir yandan Mushaf’ın tertibinin tevkifî olduğunun bir delili olarak görülebilir. Fakat sûrelerin tertibinin ictihadî olması halinde de böyle bir anlam bütünlüğünden bahsedebiliriz. Zira Kur’ân, bütünüyle tek bir kaynaktan ve tek bir hedefi gerçekleştirmek üzere gelmiştir. Sûreler arasındaki anlam münâsebeti ve muhteva birliği de, bu durumun bir ifadesi olarak zikredilebilir. en bir anlam münasebeti, bütünlüğü içerisindedir. Bu bağlamda gelişen Münasebetü’l-Kur’an ilminin verileri de bu durumun bir ispatı ve örneği olarak değerlendirilebilir. Bizler de araştırmamızda bu hususu kısa sureler üzerinden anlamaya ve ortaya koymaya çalıştık. Sonuçta, Mushaf tertibinde farklı dönemlerde nazil olmalarına rağmen Asr suresinden Nas suresine kadarki surelerden her birinin öncesindeki ve sonrasındaki sureyle tam bir anlam bütünlüğüne sahip olduğu görülmektedir. Bu durum, bir yandan Mushaf’ın tertibinin tevkifî olduğunun bir delili olarak görülebilir. Fakat surelerin tertibinin ictihadî olması halinde de böyle bir anlam bütünlüğünden bahsedebiliriz. Zira Kur’an bütünüyle tek bir kaynaktan ve tek bir hedefi gerçekleştirmek üzere gelmiştir. Sureler arasındaki anlam münasebeti ve muhteva birliği de, bu durumun bir ifadesi olarak zikredilebilir. (shrink)

Quranic recitations have attracted great attention from scholars throughout the ages. The recording of Quranic recitations, whether in special works, tafsir or hadith works, began in the early periods of Islamic history. This study aims to introduce Ibn al-Yazidi, Abu Abdurrahman al-Yazidi (d. 237 AH) and to examine his approach to presenting and guiding Quranic recitations in his book “Gharib Al-Qur’an and Tafsir”. The Yazidi family is famous in the field of Quranic recitations. At the forefront comes Abu Muhammad Yahya (...) bin al-Mubarak (d. 202 AH), the father of Abu Abdul Rahman Abdullah bin Yahya, the author of the book under study. Abu Muhammad has a special narration and interpretations in Quranic recitations. Abu Abdul Rahman narrated the recitation of Abu Amr bin Al-Ala (d. 145 AH) from his father Yahya and acquired Arabic knowledge from Farra (d. 207 AH). Ibn al-Yazidi wrote the book “Gharib Al-Qur’an and tefsir”, which is in the middle ranks among its peers, including the gharibul-Qur'an and the languages of the Quran. He revealed his preferences in recitations and explained their meanings and the differences between them. Ibn al-Yazidi also wrote his book before many of the famous books in Bayan al-Gharib and al-Kira'at. Ibn al-Yazidi, who acquired the recitation from his Yazidi father Yahya bin al-Mubarak (d. 202 AH), the owner of the famous recitation, did not stick to a single recitation in his book. Since the readings he confirmed or selected in his book are a mixture of mutawatir, famous and shaz readings, as we will see throughout our study, he did not mention this classification, which came late for his time. Similarly, regarding the strange words in Ibn al-Yazidi's book Gharib Al-Qur’an and tefsir, we see that sometimes he mentions some words in a different order in the verse or verses. Sometimes he presented the Qur'anic recitation with a verse that is not in place in the Qur'an. Because while explaining the strange words, he relied on interpreting the Qur'an with the Qur'an, so he mentioned another verse by saying "from him" or "from that" and presented the recitation in the verse. Ibn al-Yazidi was also interested in the languages mentioned in the Qur'an and their status in explaining, defining and guiding the Qur'anic recitations. Thus, Ibn al-Yazidi presented various readings in many places of the book, and became a reference that was used by Mekki ibn Abi Talib (d. 437 AH), Ibn al-Jawzi (d. 597 AH) and other writers in tafsir, garib al-Qur'an and readings. In the study, a scanning approach was followed to list the words mentioned by Ibn al-Yazidi in one or more of his readings, and a historical descriptive approach was followed to mention the life of Abu Abdul Rahman and to explain the importance of his book and its scientific value in the field of garib al-Qur'an and Qur'an readings. Later, in his work titled "Gharib Al-Qur’an and its Tafsir", an analytical approach was followed to explain Ibn al-Yazidi's sources and his approach to presenting and directing the readings. The study consists of an introduction, two sections, a conclusion and a bibliography. The introduction section includes the importance and methodology of the study. In the first part, Ibn al-Yazidi's introduction and the introduction of his book called Gharib Al-Qur’an and its Tafsir are given. In the second part, Ibn al-Yazidi's approach to presenting and guiding the recitations is presented. Then, the conclusion and sources. (shrink)

Aḥmed Cevdet Pasha (d. 1312/1895) is one of the influential and prominent Ottoman scholars in history and law. Besides history and law, he also produced works on literature, sīra (the life of the Prophet) and tafsīr (the Qur’anic exegesis). In the last years of his life, Cevdet Pasha aimed to translate the Qurʾān including short comments on the verses, but this work was remained limited to the sūrah al-Baqara. Correspondingly to this translation named Terjeme-i Sharīfa, he prepared a glossary to (...) the Qurʾān called Lāḥiqa-i Sharīfa for expressions and terms that require detailed explanation. Hereby, this work could only include the sūrah al-Baqara. After Cevdet Pasha’s death, his books passed to his daughter Ms Fāṭima ʿAliyye (d. 1936). The director of the Library of Maʿārif, Nācī Qāsim (d. 1963) gave a deed stipulating that he would take the first part of the Lāḥiqa-i Sharīfa and Terjeme-i Sharīfa from her and return them as they are. Later on, he published only the Muqaddima (introduction) and Lāḥiqa-i Sharīfa in the work named Tercemeli Ḳurʾân-ı Kerîm (İstanbul: 1927). Placing the Muqaddima at the beginning of the book and Lāḥiqa-i Sharīfa at the end misled some people by making them to think that the translation belongs entirely to Cevdet Pasha. Sulayman Tevfīq reprinted these two works together within his translation named el-Beyān fī ʾāyāti’l-Qurʾān in 1928. Terjeme-i Sharīfa has not been published anywhere else. Emine Armağan recently found and published a notepad in which Cevdet Pasha wrote Terjeme-i Sharīfa, mentioned Muqaddima and Lāḥiqa-i Sharīfa. In her book Emine Armağan printed the pages belonging to Cevdet Pasha as thumbnails, but she did not publish them in Latin. In this article, Muḳaddime and Lâḥika-i Şerîfe are Latinized and compared to the Terceme-i Şerîfe. The relevant parts of the translation are given in the footnotes. This study is an attempt to determine to what extent the translation in the manuscript form corresponds to the glossary and the soundness of relating the text to the author. In addition, many errors in the Ottoman edition of the glossary were also corrected. In the Muqaddima, Cevdet Pasha draws attention to the necessity of God’s existence, the illiteracy and the trustworthiness of his Messenger, and that the revelation is the primary source of knowledge for people. He summarizes the process of the Qurʾān’s revelation, notification and compilation. He briefly touches on the issues related to ʿUlūm al-Qurʾān. Cevdet Pasha, who passed from here to the miracle of the Qurʾān, talks about the qadim (pre-existing) nature of the divine word and teḥaddī. Cevdet Pasha emphasizes that understanding the Qurʾān is possible only by knowing the Arabic language very well and whithout this knowldege the Qurʾān cannot adequately be translated into another language. On the other hand, he also believes that the first meanings can be externally translated in order to explain the first meanings of the verses to those who do not know Arabic. Cevdet Pasha’s preface is considerably concise in structure. He shortly pointed to the crucial issues in one sentence and passed to the other subjects. While writing Terjeme-i Sharīfa, Cevdet Pasha left the extensive explanations of the polysemous words and terms that cannot be translated literally to the tafsīr and Lāḥiqa. Cevdet Pasha’s Lāḥiqa-i Sharīfa is entirely original and not merely a translation of any Qurʾānic dictionary. He compiled the meanings of a word existing in different verses, and he was very meticulous in choosing the meanings the words. He summarized very detailed informations in the sources in a simple, concise and fluent style. The arrangement of the words was based on the abbreviated versions used in the Qurʾān. In addition to the lexical meaning of the word, he sometimes mentioned the words’ roots, form, singular and plural forms, ism al-fāʿil, ism al-mefʿūl, ism al-mekān, synonym/antonym, lexical aspects, the meaning and terminology it expresses in different recitations of the Qur’an (al-qırāat). He in particular highlighted if the word is one of the al-asmāʾ al-ḥusnā. He explained the changes in the meaning of a word when it is used for Allah or for humans. He shortly touched on the legal rulings. Cevdet Pasha clearly expressed in his work the most vital issues that the community should know without tiring the general reader of scientific disputes, philosophical discussions and literary analysises. Cevdet Pasha did not refer to any sources in his work and did not mention the transmission chain of the narrations. As a result of our research, we determined that he benefited from the commentaries of al-Zamakhshari (d. 538/1144), al-Rāzī (d. 606/1210), al-Qurṭūbī (d. 671/1273) and Beyḍāvī (d. 685/1286). We have seen that there are some similarities between the explanations of the words in the Lāḥiqa-i Sharīfa and the famous Qurʾānic dictionaries such as al-Mufredāt, Umdet al-ḥuffāẓ and Beṣāir. (shrink)

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’yi (öl. 1273) sevenler arasında, Abdurrahman Câmî’ye (öl. 1492) atfedilen Mevlânâ ve Mesnevî-i Şerîf’ini öven “Peygamber değildir ama kitabı vardır.” mazmunu ile meşhur olan bir beyit vardır. İran’da daha çok yaygın olan ve Câmî’nin beytiyle aynı anlamı taşıyan ve ilaveleri olan üç beytin ise, Bahâeddin Âmilî (öl. 1622) tarafından yazıldığı bilinmektedir. Bu beyitlerde Mesnevî’ye verilen “Farsça Kur’an” lakabı ve “bazılarını hidayete, bazılarını dalalete götüren” ibaresi dikkat çekmektedir. Bu beyitlerin içerikleri, Muhammed İkbal (öl. 1938) ve Muhammed Hüseyin Şehriyâr (öl. (...) 1988) gibi son asrın bazı büyük şairlerinin, Reynold Nicholson (öl. 1945) ve Annemarie Schimmel (öl. 2003) gibi müsteşrik yazarların eserlerinde de görünmektedir. Hz. Mevlânâ ise kendisini Kur’ân’ın kölesi ve Hz. Muhammed’in (s.a.v) yolunun toprağı olarak tanıtmış ve anılan beyitlerin ima edebileceği gibi hiçbir zaman peygamberlik iddiasında bulunmamıştır. Ârif şair Mesnevî’nin çeşitli yerlerinde Kur’ân’ın vasıflarını, emir ve nehiylerini, evrensel mesajlarını ve ayetlerin üzerinde tefekkür etmenin önemini serdetmiştir. Kur’ân’ı daha iyi ve doğru kavrayabilmek için neler yapılmalıdır açıklamış ve yöntemler sunmuştur. Kur’ân’daki bazı hikâyeleri tekrar anlatmış ve detaylandırarak şerh etmiştir. Hz. Peygamber efendimizin yüce makamını övmüş, başka peygamberlerin hikâyelerini, onlara gösterdiği saygıyla aktarmıştır. Hz. Mevlânâ ve Mesnevî-i Şerîf methiyesi olarak söylenen şiirlerdeki tanımlar, bir taraftan Mesnevî’nin dibacesinde Mevlânâ’nın kendi kaleminden çıkmış “Bu Mesnevî kitabıdır ve dinin asıllarının asıllarının asıllarıdır.” cümlesinden esinlenmiş olabilir. Mevlânâ bu mukaddimede eserini Kur’an sıfatlarıyla tavsif etmiş ve onun Allah tarafından korunduğunu söylemiştir. Mesnevî şârihi olan İsmail Ankaravî’nin, “Mesnevî Kur’ân ve Hadis tefsirlerinden meydana gelmiş mecmau’l-bahreyndir.” ifadesi de bu konuyu izah etmektedir. Mesnevî’de belirgin bir şekilde ayetlerin şerhi veya ayetlere yönelik telmihler geçmektedir. Toplam iki bin iki yüzü aşkın yerde ayetlere atıf mevcuttur. Bu da Mesnevî’nin Kur’ân’ın bir tür tefsiri olabileceğini işaret etmektedir. Başka bir açıdan bakıldığında, Mesnevî ile Kur’ân arasında çeşitli yazılış ve biçim benzerlikleri kurulabilmektedir. Mesnevî’nin de Kur’ân gibi bir emirle başlaması, bir ilham (vahiy) ürünü olması, başlangıcında tüm kitabın özetinin geçmesi, anlatım şeklinin genelde hikâye ve temsillerle olması, suretten manaya geçip anlaşılması için şerh ve tefsire ihtiyaç olması vb. birçok müşabih veçheleri vardır. Bu bakımlardan, Mesnevî peygamber olmayan biri tarafından Farsça Kur’ân’a benzetilmiştir denilebilir. Bu çalışmada önce bu nitelemenin çıkma ve kullanma serüveni takip edilecek, sonra Mevlânâ’nın Kur’ân hakkındaki görüşleri, Mesnevî’de Kur’ân’ın yeri, Kur’ân ve Mesnevî’nin ortak yönleri ele alınarak neden bu büyük şair ve yazarlar tarafından Mesnevî’ye Farsça Kur’ân denildiği açıklanmaya çalışılacaktır. (shrink)

İ‘câzü’l-Kur’ân literatürüne bakıldığında ilim adamlarının i‘câzın ne anlama geldiği, tehaddînin mâhiyeti ve bu olgunun ne şekilde tahakkuk ettiği konusunda birtakım çözüm yolları bulmaya çalıştıkları; bu konuyu nazm, fesâhat ve belâgatla ilişkilendirerek çok sayıda teori ortaya koydukları görülmektedir. Bu bağlamda Kur’ân metninin ne kadarının mu‘ciz olduğu, muârızlarına müteveccih tehaddînin asgari miktarı meselesinde serdedilen görüşlerden biri, Kur’ân’ın iç düzenin en küçük birimi olan âyetle tehaddîdir. İslâm düşünce tarihinin klasik ve modern dönemlerinde savunucusu bulunan bu yaklaşıma göre Kur’ân’ın en küçük birimi olan âyet (...) veya âyet eczâsı, mu‘ciz olmakta ve muarızlara bunlarla meydan okunmaktadır. Konuya ilişkin daha önce bir çalışmanın yapılmamış olmasından hareketle i‘câzü’l-Kur’ân literatürüne katkı sunmayı amaçlayan bu çalışmada, tehaddînin âyetle tahakkuk ettiğini belirten ilim adamlarının istidlâl yöntemleri önce deskriptif bir üslupla aktarılmakta, akabinde bunlar analitik bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Son olarak da âyetle tehaddî teorisinin Kur’ân’ın bütünlüğüne riayet ilkesine uyup uymadığı test edilmekte ve bu bağlamda i‘câz olgusunun mâhiyeti incelenmektedir. Sonuç olarak mezkûr ilke esas alındığında fesâhat ve belâgat yönlerinin her âyette eşit düzeyde tahakkuk ettiğini söylemek mümkün gözükmemektedir. Zira Kur’ân’da iki harften ya da tek kelimeden oluşan âyetlerin tehaddîye veya mu‘cizeye konu olduğunu aklen ileri sürmek mümkün değildir. Bu durumda tehaddînin kısa veya uzun olmasına bakılmaksızın âyet veya âyet parçacıklarında değil de her bir sûrenin bütünlüğünde gerçekleştiğini savunmanın daha isabetli bir yaklaşım olduğu kanaatine ulaşılmaktadır. (shrink)

Muhammed İzzet Derveze (1888-1984) Filistin direniş hareketi içinde aktif rol alan Arap fikir ve siyaset adamı, müfessir ve tarihçidir. Bu yazı, Merhum Muhammed İzzet Derveze’nin El-Vaʿyu’l-İslāmī dergisinde yayınlanan “Ḥavle’l-İsrāiliyyāt fī Kutubu’t-Tefsīr” adlı makalesinin tercümesidir. 1966 yılında yayınlanan makalede yazar, tefsir kitaplarında var olan akıldışı rivayetleri değerlendirmekte ve bu haberlerin Kur'an'ın asıl mesajını örttüğünü düşündüğü için eleştirmektedir.