t. 1. O kierunkach upływu czasu w dziele sztuki -- t. 2. O osobliwościach upływu czasu w dziele sztuki.

In my paper I review the main strategies adopted by two leading schools in cognitive science, symbolic artificial intelligence (AI) and connectionism, in modeling time-dependent phenomena such as learning. In particular, I briefly mention shortcomings of non-monotonic logic approach that dominates symbolic AI. I also discuss the problems that beset the recurrent networks approach advocated by connectionists (e.g., S. Grossberg) and philosophers (e.g., P. Churchland), who focus their attention on oscillatory behavior of such networks. I point out that neither approach (...) adequately captures essential features of the dynamics of human temporal awareness. Finally, I develop certain ideas borrowed from neurophysiologists (e.g., W. Freeman) and system theorists and describe the brain-mind, the entity that is capable of producing temporal awareness, as a self-organizing system that exhibits chaotic dynamics and generates a dynamic structure that resembles the chaotic hierarchy o Rossler. (shrink)

The author examines the critique of the epoch, which German philosopher of law and political theoretician Carl Schmitt worked out in the 1920s. Since this topic is present in most of Schmitt’s works from that period, author chose to discuss three, in which this subject isn’t considered on the margins, but on the foreground: a text concerning the poem by Theodor Däubler Nordlicht, Political Romanticism and Age of Neutralizations and Depoliticizations. While the latter is well known in Poland, the first (...) two – a little worse, as well as the whole reflection and biography of Carl Schmitt in that period. The consistency with which Schmitt engaged in the criticism of the times in which he lived, allows us to show how he was born as a political thinker: main ideas of his political theology have their source in the criticism of the era. In addition, the author presents criticism created by Schmitt on the background of that one developed by other thinkers, to point out the differences between this two approaches to the same epoch. The aim of the study is, first, to bring Polish reader closer to the not-so-well-studied period of Schmitt’s reflection and biography (by reaching beyond the above-mentioned works also to the journal of Carl Schmitt, as well as his youthful literary work Schattenrisse, written together with Fritz Eisler), secondly: to present Schmitt as an original thinker of his era. (shrink)

Teologia już niejednokrotnie składała współczesnej myśli filozoficznej obietnicę poszerzenia horyzontów czy też otwarcia jej na transcendencję. Jednak obietnica ta nie spotkała się – jak dotąd – z przychylnym przyjęciem, gdyż teologia sama nie zdołała przekonać filozofii o swojej racjonalności. Filozofia przestała być bowiem, z jednej strony, wrażliwa na argumentację natury metafizycznej, z drugiej zaś, teologia jest skłonna poddawać się metodologiom nauk szczegółowych, rezygnując przy tym z własnej odrębności. Zarysowana tu hermeneutyka teologii jest w pierwszym rzędzie badaniem teologii jako nauki, próbą (...) uprawomocnienia jej na gruncie jednego z najważniejszych kierunków filozofii współczesnej, mianowicie hermeneutyki filozoficznej. Teologia zostaje tu ujęta w aspekcie immanencji, choć bynajmniej nie zamyka się w jej horyzoncie. Dziejący się świat teologii rozpada się na „kawałki” – miejsca teologiczne – które jednak wchodząc ze sobą w interakcje, uczestniczą w grze teologicznej. Jako pole owej gry zostaje wskazana liturgia, miejsce metodologicznie wyróżnione ze względu na naoczność dokonujących się konsekwencji gry teologicznej. Analiza czerpie z takich źródeł jak teoria miejsc teologicznych Melchiora Cano OP, koncepcja kręgu hermeneutycznego Martina Heideggera oraz projekt hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera, ze szczególnym uwzględnieniem roli prze(d)sądów, utożsamianych tutaj z miejscami teologicznymi. Nowość spojrzenia na tradycję katolicką kontekście myśli hermeneutycznej sprawia, że prezentowana książka może trafić nie tylko do teologów i filozofów, ale także do badaczy szeroko rozumianej kultury. (shrink)

Recenzja książki: Andrzej Pelczar, Czas i dynamika. O czasie w równaniach różniczkowych i układach dynamicznych, OBI--Kraków, Biblos-Tarnów 2003, ss. 117.

This paper presents some ideas of Henry Mehlberg on the problem of temporal localizability of psychological states belonging to a human being. There are three kinds of extra-physical time, referred to in Mehlberg's philosophy as psychological, inter-psychological, and psychophysical. The first one determines temporal order of psychological states belonging to the same self; the second one concerns psychological states of different selfs; the third one describes temporal relations between physical and psychological events. Physical time and all three kinds of extra-physical (...) time together form a single universal time. This article includes short characterisation of these temporal concepts and discusses some methods of psychophysical synchronisation. (shrink)

[M. Łagosz, Marks. Praca i czas. Wartość czasu w ekonomii i moralności, Warszawa 2012].

W artykule zasygnalizowano niektóre aspekty działalności południowoafrykańskich instytucji i organizacji państwowych, prywatnych i społecznych w dziedzinie ekologii. Aktywność ta ma w Afryce Południowej długą i bogatą tradycję, a jej intensyfikacja przypada na okres dwóch ostatnich dekad. Realizacja celów dokonuje się między innymi przez regulacje prawne, sankcje finansowe, program badań i kształcenia kadr, masową edukację społeczeństwa, pilotowanie konkretnych przedsięwzięć. Południowoafrykańskie działania ekologiczne mają często wymiar międzynarodowy i prowadzone są na poziomie kontaktów bilateralnych, regionalnych i globalnych.

Autor niniejszego artykułu stawia tezę, iż w _Biblii Paulistów_, w szczególności zaś w tłumaczeniu Ewangelii i Psalmów, zastosowano tylko pozornie „język współczesny”, gdyż jej tekst w wielu wypadkach zapożycza pełne frazy z _Biblii Tysiąclecia_. Powstaje w ten sposób pewna hybryda językowa, mieszająca język potoczny i już utrwalony tradycją „polski styl biblijny”. Tezę tę ilustrują liczne przykłady oparte o analizowany tekst. Kolejną poruszaną kwestią jest teoretyczna i praktyczna zasadność samego faktu sięgania po język współczesny, a w istocie po język potoczny w (...) przekładzie Pisma Świętego. Z teoretycznego punktu widzenia jest to jednoznacznie sprzeczne z tradycją wyznaczoną przez _Wulgatę _św. Hieronima, którego przekładowy język naruszał kanony łaciny cycerońskiej (a więc języka naturalnie brzmiącego dla ówczesnego wykształconego odbiorcy) w trosce o jak największą wierność wobec oryginału. Święty Hieronim zderzał łacinę ze strukturami składniowymi języka hebrajskiego, w wyniku czego powstała pewna nowa jakość, odbierana jeszcze długi czas później jako „dobroczynny zgrzyt językowy” (sformułowanie A. Bermana), prowadzący również do poszerzenia zasobów języka docelowego. Ta zasada została przyjęta w późniejszych katolickich przekładach Biblii, w tym w przekładzie ks. Jakuba Wujka, i odrzucona dopiero przez nową tradycję protestancką zainaugurowaną przez Marcina Lutra. Z praktycznego natomiast punktu widzenia wolno zadać pytanie o duszpasterską skuteczność używania takiego języka i sięganie do tradycji protestanckiej w sytuacji, gdy kościoły protestanckie Europy pustoszeją mimo propozycji „chrześcijaństwa ułatwionego”. (shrink)

Artykuł ten skupia się na analizie symboliki socjalizmu w architekturze turystycznej Czarnogóry w drugiej połowie XX wieku. Badanie obejmuje wielowarstwową analizę powstawania i rozwoju architektury turystycznej na obszarze czarnogórskiego wybrzeża w specyficznym kontekście społeczno-politycznym byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. Okres, do którego odnosi się badanie, to czas o szczególnym ideologicznym przekazie socjalizmu, nie tylko jako unikalnego systemu politycznego, ale także jako sposobu życia z dominującą ideą społecznej równości wszystkich obywateli; to również okres pojawienia się turystyki masowej i turystyki socjalnej. (...) Opisywane zjawisko społeczne doprowadziło do budowy obiektów turystycznych przeznaczonych na wypoczynek i rekreację pracowników, młodzieży oraz dzieci. Studium prezentuje, jak w niezagospodarowanej przestrzeni powstały całe kompleksy budynków turystycznych oraz liczne osiedla turystyczne, zmieniające naturalny krajobraz i obraz czarnogórskiego oraz jugosłowiańskiego wybrzeża Adriatyku. Badanie to pokazuje, jak symboliki socjalizmu był wdrażany w architektoniczne i urbanistyczne koncepcje architektury turystycznej poprzez różnorodne relacje przestrzenne i funkcjonalne, które propagowały ideę tego okresu i kształtowały tożsamość badanego obszaru. (shrink)

Źródeł koncepcji genocentrycznej należy dopatrywać się w dynamicznym rozwoju XIX- i XX-wiecznej genetyki – zwłaszcza współczesnej syntezy ewolucyjnej oraz genetyki molekularnej. Za ideą tą stoi teza, iż w naukach biologicznych wyjaśnienia odwołujące się do czynników genetycznych są uprzywilejowane; przy tym istotnym założeniem idei genocentrycznej w ramach genetyki molekularnej jest to, że geny oraz kod genetyczny pełnią szczególną rolę w determinowaniu rozwoju organizmu. Chociaż stanowisko genocentryczne jest jednym z fundamentów współczesnej teorii ewolucji, to przez długi czas nie podejmowano na tym (...) gruncie problematyki biologii rozwoju. W związku z tym w ostatnich latach można dostrzec zwrot w stronę nurtu alternatywnego, wykazującego istotność uwzględnienia czynników poza-genetycznych w wyjaśnianiu zjawisk i procesów biologiczno-rozwojowych. Najistotniejsze w tym kontekście są argumenty i idee stojące za odrzuceniem specjalnej roli genów, zwłaszcza na gruncie ewolucyjnej biologii rozwoju; kontekst evo-devo wydaje się interesujący ze względu na ambicję integracji biologii rozwojowej i biologii ewolucyjnej. (shrink)

Optyka psychoterapii Gestalt jest skierowana w stronę oryginalności człowieka, dostrzega, że ludzie są wolni, wyjątkowi, przyjmują różne wartości, ideały i wierzenia, które nadają ich życiu sens. Z tego powodu pojęcie ‘autonomia klienta’ w polu terapii Gestalt jest tak ważne. I choć jest ono cały czas dyskutowane, odnotować można jedno z istotniejszych jej sformułowań: osoba klienta jest samostanowiącą (self--determination) jednostką relacyjną zdolną do samoregulacji (self-regulated) w środowisku. Ambicją niniejszego tekstu jest wskazać fenomenologiczno-hermeneutyczne źródła tej definicji. W tym celu autorzy artykułu (...) szczególną uwagę zwrócą na myśli Maurice’a Merleau--Ponty’ego, Thomasa Fuchsa, Emmanuela Levinasa, Williama Jamesa i Paula Ricoeura. (shrink)

W filozofii czasu Ingardena szczególną rolę odgrywa charakterystyka ontologiczna teraźniejszości. Należy do niej m.in. szczelinowość. Okazuje się, że pojęcie to można powiązać z koncepcją tzw. teraźniejszości pozornej (specious present). Opierając się ponadto na pewnych rozważaniach S. Lema oraz B. Ogrodnika wiążę różne wartości szczelinowości (trwania kwantu teraźniejszości), ze złożonością formalną budowy przedmiotów. Uogólnienie tych wyników umożliwia dopełnienie rozważań Ingardena nad szczelinowością – sformułowanie zarysu ontologicznej teorii względności trwania teraźniejszości.

Niniejszy tekst jest poświęcony kwestii nicości w myśleniu Heideggera. Dokonana w Byciu i czasie analiza struktury Dasein wydobywa na jaw wiele jej istotnych aspektów, a właściwie egzystencjałów, z których jednym byłaby trwoga. W trwodze świat „staje się” nicością, ukazuje się w sposób pusty i bezlitosny, ale zarazem odsłania to Dasein możliwość jego autentycznej egzystencji, możliwość zin¬dywidualizowanego bycia-w-świecie. W wykładzie Czym jest metafizyka? Heidegger powraca do problematyki nicości, rozumiejąc ją już inaczej niż czyniła to metafizyka: mianowicie nicość była warunkiem umożliwiającym jawność (...) bytu dla człowieka. Bycie: nicość: to samo – ogólnie rzecz ujmując, Heidegger będzie twierdził, że nicość przynależy do bycia, co syntetycznie wyraża właśnie ta jego późna formuła. Ponieważ kwestia bycia jest ściśle związana z kwestią czasu, stąd problematyka nicości łączy się najściślej u Heideggera z problematyką temporalności, temporalności ujmowanej – co koniecznie trzeba podkreślić – ekstatycznie. Temporalizacja byłaby według Heideggera wolną oscylacją pierwotnej czasowości otwartego horyzontu, co umożliwiałoby światowanie (Welten), czyli wchodzenie bytów w świat. Z tej perspektywy, w wykładzie Metafizyczne podstawy logiki, nicość jest określana jako nihil originarium. Świat to nicość, która wydarza się wraz i dzięki pierwotnemu czasowaniu się, co późny Heideggera będzie także rozumiał jako czwarty wymiar czasu (Czas i bycie). Nicość jest także tematyzowana przez Heidggera w Przyczynkach do filozofii, gdzie jest z kolei objaśniana jako istotowa wibracja (Erzitterung) Bycia (Sein). Podczas seminarium w Le Thor (1969) Heidegger powie, że w wydarzaniu (Ereignis) nie zostało już pomyślane nic greckiego. Wydarzanie nie „jest”, ale „daje”, „wydarza” bycie i czas. Bycie to jednak nie metafizycznie rozumiana obecność. Bycie to także nie nieobecność, nie sprowadza się ono bowiem do metafizycznie rozumianej nicości, nicości pojmowanej w opozycji do bytu, ale to nicość w sensie nihil originarium, nicość w sensie temporalnym, a może nawet i energetycznym. Tak ujmowana przez Heideggera nicość zdaje się i tak jednak „zanikać” w nieprzedstawianym, niewyrażalnym wydarzaniu, wydarzaniu uchodzącym za ostatnie „słowo” jego filozofii. (shrink)

Dziewiętnaste stulecie to jeden z najbogatszych w wydarzenia i treści okresów historii myśli ludzkiej. Jeśli popatrzymy na ten czas pod kątem wydarzeń o znaczeniu ideowym, to uzmysłowimy sobie, że symbolicznie otwiera je wielka rewolucja francuska, a kończy wybuch I wojny światowej. Naukowe teorie i filozoficzne przesłania, jakie zrodziły się w tym okresie – kantyzm, heglizm, materializm, marksizm, społeczny i biologiczny ewolucjonizm, pozytywizm, radykalny ateizm – wypełniły uniwersyteckie sale wykładowe, gabinety polityczne i izby parlamentów. Nie wszyscy żyjący wówczas intelektualiści zdawali (...) sobie sprawę z przemożnej siły filozoficznych nowinek czy przełomowego znaczenia ideowych propozycji. Tylko uważny namysł nad tym, co wtedy dokonywało się w europejskiej myśli, co działo się w kulturze, nauce, historii, filozofii i religii, pozwalał zauważyć, że nadchodzą bardzo poważne zmiany. Jedną z kluczowych postaci, która dostrzegła moc filozoficznych idei, rozbrzmiewających w dyskusjach tego stulecia, był włoski duchowny Gioacchino Vincenzo Raphaelo Luigi Pecci, późniejszy papież Leon XIII. Właśnie świadomy wagi i mocy ideowych skutków nowych prądów pod koniec XIX wieku, w bardzo trudnych dla Kościoła katolickiego czasach, we wrogiej chrześcijaństwu światopoglądowej atmosferze, spowodowanej wpływem idealistycznych filozofii i fascynacją rodzącym się marksizmem, ogłosił w 1879 roku encyklikę Aeterni Patris. Papież wskazywał sposoby intelektualnego wspomagania i odbudowywania znaczenia teologii i religii w życiu społecznym, zachwianego przez nurty postoświeceniowe i modernistyczne. Leon XIII przekonywał, że jeśli misją Kościoła jest nauczanie, to jest on odpowiedzialny także za ocenę treści, jakie pojawiają się w życiu społecznym i politycznym. Narody, państwa i wspólnoty nie żyją jedynie sprawami ekonomicznymi czy bytowymi, ale przede wszystkim tym, co dokonuje się w kulturze, sztuce, filozofii. Papież proroczo dostrzegł, jak wiele zależy od filozofii. W świetle wciąż powracającego pytania o zasadność i potrzebę filozofii chrześcijańskiej warto spojrzeć retrospektywnie na znaczenie wspomnianej encykliki i zawartej w niej wizji roli filozofii w ludzkim poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, wynikające z aktualnego postępu cywilizacyjnego, naukowego i kulturowego. -------------- Zgłoszono: 26/07/2020. Zrecenzowano: 18/09/2020. Zaakceptowano do publikacji: 27/10/2020. (shrink)

Artykuł zawiera prezentację niektórych wątków Kantowskiej filozofii przedkrytycznej, w dziedzinie filozofii przyrody zawierającej wiele oryginalnych hipotez i argumentów często niewykorzystanych w krytycznej filozofii Kanta i przez to mniej znanych. Przedstawiona jest nowatorska hipoteza wiążąca trójwymiarowość przestrzeni z prawem grawitacji pochodząca z pierwszej rozprawy Kanta Gedanken von der wahren Schätzung der lebendigen Kräfte und Beurteilung der Beweise z 1747 roku. Omówiona została praca Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels zawierająca słynną hipotezę Kanta dotyczącą genezy układu planetarnego. Przedstawiono też tzw. argument z (...) ręki (pochodzący z pracy Von dem ersten Grunde des Unterschiedes der Gegenden im Raume) wraz z jego krótka dyskusją. (shrink)