Názor, že poznanie je hodnotné, tvorí kľúčový predpoklad epistemológie. Vo svojej klasickej podobe je vyjadrený komparatívnou tézou, že poznanie je hodnotnejšie než pravdivá mienka. Rôzne teoretické pokusy o vysvetlenie hodnoty poznania však doteraz neboli definitívne úspešné. Môže za to najmä tzv. problém pohltenia, v dôsledku ktorého akýkoľvek konštituent poznania nad rámec pravdivej mienky nemôže byť zdrojom hodnoty poznania. Časť autorov preto obracia pozornosť k fenoménu porozumenia, ktoré označujú za primárnu epistemickú hodnotu, pričom skúmanie hodnoty poznania odsúvajú (...) do úzadia. V tejto situácii spočíva možné riešenie problému hodnoty poznania v odmietnutí predpokladu, že vysvetlenie hodnoty poznania musí byť univerzálne. Tým sa otvára priestor pre pluralistické koncepcie, ktoré rozličným poznatkom pripisujú odlišné druhy hodnôt. (shrink)

Tekst stanowi próbę spojrzenia na rozumienie psychopatologii w świetle koncepcji poznania rozproszonego, która jest tu traktowana jako podejście metodologiczne, służące do opisu systemów poznawczych i relacji zachodzących między elementami leżącymi u ich podłoża. Celem artykułu jest przyjrzenie się z tej perspektywy zagadnieniu uzależnienia. Po krótkiej charakterystyce najważniejszych założeń koncepcji rozproszenia przedstawiono istotność tego podejścia w filozofii psychiatrii i filozofii psychologii. W drugiej części tekstu ukazano rozproszony charakter uzależnienia, wspierając się dodatkowo koncepcją filozofki Hanny Pickard oraz pojęciem afordancji, coraz częściej (...) stosowanym w odniesieniu do psychopatologii. Zgodnie z wnioskami, płynącymi z podjętych dociekań, perspektywa poznania rozproszonego stanowi obiecujący sposób opisu uzależnienia. ----------------------------------------- Zgłoszono: 12/04/2023. Zrecenzowano: 15/01/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Nawet jeżeli integrację poznania rozproszonego z mechanistycznymi koncepcjami wyjaśniania można uznać za ruch interesujący, a w przypadku powodzenia prowadzący do niebanalnego rozszerzenia kognitywistycznych badań nad poznaniem, to z perspektywy teoretyka poznania rozproszonego należy uznać ten ruch za ryzykowny. W poniższej pracy, w dyskusji z propozycją Witolda Wachowskiego (2022), postaram się przedstawić ryzyko, z jakim wiąże się wspomniana integracja i zaproponuję rozwiązanie alternatywne, polegające na połączeniu rozproszenia poznania z teorią sieci. Teoria ta, w mojej opinii, pozwala na bardziej (...) owocne badanie wzorców rozproszenia poznania. ----------------------------------------- Zgłoszono: 26/09/2023. Zrecenzowano: 26/03/2024. Zaakceptowano do publikacji: 10/06/2024. (shrink)

Artykuł omawia koncepcję poznania w ujęciu Błażeja Pascala na tle dyskusji epistemologicznych XVII i XVIII wieku. Wskazuje na integralność ludzkiej wiedzy postulowanej przez Pascala. Winna ona zespalać z jednej strony rozum, pojęty w sensie operacji dyskursywnej, z intuicją i instynktem, a z drugiej – poznanie naturalne z wiarą. Pascal wychodzi poza zestaw prawd dostępnych w poznaniu ugruntowanym na dyskursie. Szczególną rolę wyznaczał intuicji określanej w kategoriach sentir czy nawet instinct, operując takimi kategoriami jak esprit de finesse, utożsamiany z sens (...) droit czy esprit de justesse, istotnymi w odniesieniu do poznania principes. Równocześnie tak pojęte wyposażenie ludzkiego umysłu odpowiada aspektywnie wiedzy ugruntowanej na coeur, przeciwstawianej interpretowanemu racjonalistycznie raison, gdy na gruncie religii lumière naturelle jest komplementarne wobec inspiration czy révélation. Podejście to, opozycyjne wobec przejawów naturalistycznie pojętego racjonalizmu, wydaje się wpisywać w długi ciąg filozofii zdrowego rozsądku liczącej się z realiami ludzkiej natury. Sięga ona myśli Arystotelesa, mimo nowożytnej kontestacji jego nauki. Punktem odniesienia rozważań Pascala nade wszystko jest jednak epistemologia Kartezjusza podkreślającego znaczenie apriorycznych elementów poznania, traktowanych jako naturalne wyposażenie ludzkiego umysłu, do których odwołuje się intuicja czy instynkt. Konsekwencją integralności poznania jest akceptacja maksymalistycznie pojętej filozofii, nawet jeśli w nowożytności zmienił się paradygmat – z metafizycznego na epistemologiczny. Traktowanie ówczesnych ograniczeń w zakresie wykładu metafizyki jako przejawu minimalizmu, a nawet swoistego agnostycyzmu, nie wydaje się jednak uprawnione dlatego, że ze względu na zmianę nowożytnego paradygmatu to epistemologia była głównym terenem, na którym rozgrywały się podstawowe spory filozoficzne. Owocowały one określonymi rozstrzygnięciami światopoglądowymi, istotnymi w perspektywie ówczesnej dominacji kultury religijnej. Być może nawet, że to właśnie religijne milieu wymuszało podjęcie wątków metafizycznych, które stanowiłyby fundament światopoglądu religijnego. W tym kontekście wymóg ten aktualizowało ówczesne szkolnictwo, preferując u schyłku wieku oświecenia szkocką filozofię zdrowego rozsądku, broniącą integralności ludzkiej wiedzy wobec przejawów filozoficznego minimalizmu, a nawet swoistego sceptycyzmu, groźnego dla ładu kulturowego. (shrink)

The Limits of Cognition and the Shape of Being Based on the Thought of Karl Jaspers The article points out the elements of Karl Jaspers’ epistemological conception that cross out the possibility of a comprehensive account of being. The key issue here is the limits of cognition, which take the form of object cognition. The theme of limits points to the inadequacies of human thinking in the context of quantifiable and absolutist representations of reality. The impossibility of adequately grasping the (...) totality of reality will be illustrated here by means of the criticism Jaspers levelled at absolutising metaphysics. In connection with the description of the structure of cognition proposed by Jaspers, the article points out the conceptual proximity of the issue of worldview and metaphysics in the light of the thought of the cited author. (shrink)

[…] Głównym wnioskiem płynącym z niniejszej próby syntetycznego zestawienia wybranych analogii pomiędzy sceptyczną a Nietzscheańską krytyką poznania jest, iż rzeczonych krytyk nie należy traktować jako rozważań jałowych, nieproduktywnych czy wręcz czysto destruktywnych. Podnosząc problem konstruowania świata, obie krytyki zwiększyły bowiem naszą samoświadomość interpretacji. Jeżeli zaś sceptycy i Nietzsche zgadzają się w tym, iż dostępne nam są jedynie perspektywiczne przekłamania rzeczywistości, a nie „prawdziwa rzeczywistość”, to oba projekty łączy gruntowna krytyka naiwnego realizmu. […] pragniemy podkreślić – wbrew wielokrotnie wygłaszanym sądom, (...) podług których sceptycyzm był przejawem upadku greckiej myśli – iż naszym zdaniem sceptycyzm jest jednym z najważniejszych wydarzeń nie tylko w historii filozofii starożytnej, ale w dziejach historii filozofii w ogóle. Jest on bowiem pierwszą na taką skalę przeprowadzoną, systematyczną próbą zakwestionowania wszelkich roszczeń do posiadania prawdy absolutnej. Co sofistyka rozpoczęła, w sceptycyzmie osiągnęło swą akme, a wedle perspektywy proponowanej w niniejszym artykule otwiera się możliwość spojrzenia na sceptyków jako na myślicieli, którzy występując przeciwko absolutnej prawdzie dogmatyków, przygotowali grunt pod myślenie pluralistyczne. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest dyskusja z niektórymi tezami zawartymi w książce Witolda Płotki, Studia z fenomenologii poznania. Transcedentalna filozofia Edmunda Husserla a problem wiedzy. Zostaje podjęta kwestia dotyczącą miejsca i znaczenia rozważań nad językiem w kontekście fenomenologii Husserlowskiej. Autor zastanawia się, czy język jest medium przezroczystym, czy jednak jest on elementem konstytutywnym dla treści i charakteru doświadczenia.

Author: Płotka Witold Title: AT ORIGINS OF THE CRITIQUE OF THE THEORY OF COGNITION IN THE FRANKFURT SCHOOL (U źródeł krytyki teorii poznania w szkole frankfurckiej) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.13/14, number: 2011/2-3, pages: 769-790 Keywords: THE FRANKFURT SCHOOL, ADORNO, HUSSERL, THEORY OF COGNITION, CRITIQUE OF TECHNIQUES, CRISIS OF CULTURE Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:The author argues that the Frankfurt School’s critique of phenomenology as the theory of cognition (...) (as defined by Theodore W. Adorno) is unjustified. The article is divided into five main parts. In the first part, historical, as well as theoretical relations between the two philosophical currents are reconstructed. In the second part, Adorno’s critique of the theory of cognition is defined with regard to Husserl’s phenomenology in particular. The third part of the article analyses why Adorno’s critique seems to be unjustified. The author shows that Husserl denied the theses which Adorno criticized. In the fourth part, the author enlarges the argument by showing that Husserl’s critique of scientific rationality is similar with Adorno’s proposition. Nonetheless, in the fifth part the author stresses main differences between the two critiques of rationality. (shrink)