cz. 1. Wstęp do ontologii i teorii poznania.

Maria Ossowska, an outstanding Polish theorist of morality conceived of ethics as a science of morals. The author underscores the characteristic traits of her style of work and surveys her findings in sociology of morals. Maria Ossowska is depicted as a scholar who cautiously formulates and verifies her hypotheses, critically examines her findings and displays indefatigable inquisitiveness, never benefiting from an occasion to explain the facts away with the help of a single kind of factors solely.

Treścią artykułu jest charakterystyka cech swoistych polskiej wersji modernizmu. Analiza polskiej myśli estetycznej z przełomu XIX i XX w. wskazuje, że program polskich modernistów niesłusznie utożsamia się z estetyzmem. Wydaje się, że modernistycznego odwrotu od rzeczywistości nie należy traktować jedynie jako ucieczki od skomplikowanych problemów ówczesnej codzienności. Równie uprawnione jest interpretowanie go jako sposobu wiodącego do zachowania wartości humanistycznych, które zatraciły się w otaczającej artystów rzeczywistości. Aksjologię modernistów uzasadniało założenie o monistycznym charakterze bytu. Jego naturalną konsekwencją było traktowanie sztuki (...) - ze względu na jej cechy - jako jedynego rodzaju działalności ludzkiej, który umożliwia kontakt z Absolutem. Bowiem zbliżenie do istoty rzeczy jest możliwe jedynie poprzez dzieło sztuki stanowiące przekaz wartości absolutnych. Wysoka ranga twórczości wynika z faktu, iż wartości te są zapośredniczone w duszy twórcy. (shrink)

Około trzydziestu lat temu G. Picht pisząc esej filozoficzny o pojęciu odpowiedzialnosci mógl stwierdzić, ze zna tylko jedną monografiię poswieconą temo zagadnieniu. Dzisiaj istnieje juz wiele studiów o odpowiedzialności, a wydana w niedługim czasie po publikacji Pichta rozprawa R. Ingardena, zdążyła stać się klasyczną. Pomimo tej obfitości analiz - a raczej, dzięki niej - pytania o odpowiedzialność i „do odpowiedzialności" powracają. Rodzą się one zresztą nie tylko w kontekscie uczonych dysput ; przynosi je „samo życie". To przecież codzienność jest miejscem (...) „zdziwienia" i impulsem dla ruchu mysli filozoficznej. Do tejże codzienności filozofia nieustannie powraca, w zamiarze dochodzenia do tego, "jak jest naprawdę". W niniejszych rozważaniach o odpowiedzialności, nie rezygnując z odniesienia do potocznego doświadczenia, chcemy wejść w dialog z myslą Martina Bubera, który swoje zadanie filozoficzne pojmował jako "prowadzenie rozmowy" i wskazywanie „na coś w rzeczywistości, co nie zostalo zauważone lub jest za mało dostrzegane". Był on jednym z tych myślicieli, dzięki którym pojęcie odpowiedzialności zostało wprowadzone do filozofii i teologii w nowym, a przynajmniej „malo dostrzeganym" przez tradycję znaczeniu. Jakie to jest znaczenie? A jakie było tradycyjne? (shrink)

Archiwa zbierające dziedzictwo Henryka Sienkiewicza rozproszone są po całej Polsce. Znajdują się w nich zbiory materialne (wizytówki, przedmioty osobiste, książki, ubrania), jak i rękopisy pisarza. Autorka omawia zasób zbioru Ossolińskiego, który można podzielić na dwie części: rękopisy i bruliony zgromadzone w połowie XX wieku oraz nowe zbiory, pozyskane przez Ossolineum w 2018 roku. To nowe Archiwum Henryka Sienkiewicza zmienia nieco profil przechowywanych pamiątek. Nie są to już tylko rękopisy i listy, ale również zdjęcia, przedmioty związane z zawodem pisarza oraz pamiątki (...) po osobach bliskich Sienkiewiczowi. Nowe zbiory zgromadzone w Ossolineum pozwalają na rozszerzenie badań naukowych, które w tej chwili mogą już być prowadzone nie tylko w kierunku filologicznym (analizowanie rękopisów), ale też szerokich badań nad spuścizną materialną (np. artefakty codzienności). (shrink)

Omawiana książka jest poprawioną wersją rozprawy doktorskiej przedłożonej przez A. Reichold na uniwersytecie w Kaiserslautern w roku 2002 i rozpoczyna się od cytatu z L. Wittgensteina, który w wolnym przekładzie można oddać w sposób następujący: „Najważniejsze aspekty rzeczy są dla nas skryte w ich prostocie i codzienności”. Na genialność i niezwykłość prostoty trzeba zwrócić uwagi, gdyż ona nie rzuca się w oczy. Dostrzeżenie doskonałości prostoty wiąże się z przeżyciem: „aha". Codzienność obcowania z czymś niezwykłym na każdym polu i w (...) każdej dziedzinie zda się czynić wszystko, aby zatrzeć wrażenie niezwykłości przez włączenie do stanu czy wydarzenia oczywistego, zrozumiałego samo przez się. Tak ma się właśnie sprawa z naszym ciałem. Zapominamy o jego istnieniu tak długo, jak długo ono nie daje się nam we znaki. Nagle daje ono nam znać o swoim istnieniu, gdy nie jest do naszej dyspozycji, tak jak było do tej pory. Przeżywając jedność, tożsamość, z ciałem nie zwracaliśmy wcale uwagi na jego istnienie. W przypadku utraty władzy nad nim, przeżywanego zdystansowania względem ciała, stajemy przed faktem naszej cielesności. Naszym udziałem jest związek z czymś, co do nas przynależy, co o nas stanowi, ale czym ostatecznie nie jesteśmy. Nasze istnienie okazuje się istnieniem organicznym: życie człowieka rozwija się w fizyczno-cielesno-psychiczno-duchowej strukturze. Zależnie od przyjętej perspektywy w bycie człowieka można wyróżnić trzy lub cztery rzeczywistości: sferę materii, „podniesioną" przez duszę do ciała sferę psychiki i sferę ducha. (shrink)

Współczesne dylematy filozofii i kultury powstały z inicjatywy pracowników Zakładu Filozofii Współczesnej, Myśli Społecznej i Ontologii UWM w Olsztynie. Jednak miały one stanowić przyczynek do zintegrowania badań nie tylko środowiska naukowego tegoż zakładu czy Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (jego kadry, doktorantów i absolwentów). Celem niniejszego projektu było bowiem zawiązanie ściślejszej współpracy pomiędzy naukowcami Wydziału Humanistycznego, która mogłaby w przyszłości zaowocować wyznaczeniem wspólnych celów, kierunków i ram badawczych czy choćby interdyscyplinarnymi spotkaniami, konferencjami i publikacjami. Przyjęliśmy, że wątkiem łączącym dociekania naukowe w (...) przestrzeni humanistyki jest jeden wspólny temat – kultura. I nie ma w tym nic odkrywczego, bowiem przedmiotem badań nauk humanistycznych jest człowiek – jej twórca, uczestnik i twór, dlatego też podstawowe w jego poznaniu okazuje się zrozumienie całokształtu jego duchowego i materialnego dorobku kulturowego. I tak filozofia (nie tylko filozofia kultury, ale i filozofia polityki, filozofia życia gospodarczego, historiozofia), literaturoznawstwo, estetyka, politologia, socjologia, historia i wiedza o stosunkach międzynarodowych stają się naukami o kulturze. (shrink)

Referat wygłoszony w ramach Koła Antropologii Obrazu przy Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, 03.2007. // Paper presented at the Koło Antropologii Obrazu at the Institute of Sociology, University of Bialystok, Bialystok, 03.2007.

The subject of this study considers the role played by the two models in transformation of Polish society: the knightly ethos and the bourgeois ethos. The main research question is whether these patterns are competitive with each other or complementary? Must the chivalric ethos disappear from social consciousness so that a bourgeois ethos can appear in its place, or are these value systems complementary? In the literature on the subject, as well as in common knowledge, one often encounters claims that (...) one can be either a romantic or a pragmatist, and that it is impossible to combine these two attitudes neither in the sphere of ideas nor in action. It is for this reason that the romantic approach derived from the chivalric ethos is now often analyzed within the framework of the so-called critical theory. In other words, it is deconstructed in order to make room for a paradigm that appeals to utilitarianism and constructivism. The thesis of this article is as follows: the romantic chivalric paradigm, despite many differences, is not opposed to the bourgeois paradigm. These approaches serve to realize the same values and virtues, but under different historical conditions and in dissimilar social and civilizational contexts. The text is based on the analysis of the two ethical models presented in sociological literature, in selected literary texts, and in biographies of selected historical figures. The conclusion presents findings of the undertaken analysis. In the author’s opinion, the two ethoses can play positive roles in Poland’s modernization and they are not completely mutually exclusive, as it is the case in some approaches analyzing social transformations that took place in Poland in the 19th and 20th centuries. This conclusion is also valid in the times of change that Poland is facing today. (shrink)

Artykuł omawia G. Simmla pojęcie obcości z punktu widzenia jego implikacji etycznych. Po zbadaniu pojęcia obcości, omówione zostają rozmaite aspekty obiektywnego i generycznego postrzegania obcego przez zintegrowane grupy społeczne, z naciskiem na podatność obcego na wykorzystanie. Po krótkim omówieniu etycznego wymiaru relacji „my–obcy”, analizie zostaje poddana Simmla socjologia metropolii; celem tej analizy jest przedstawienie sytuacji, w której obcości jako formie brakuje pośrednictwa osiadłości.

AbstraktPEŁNY TEKST: PDF References Heidegger Martin, Bycie i czas, przeł. B. Baran, PWN, Warszawa 1994. Hoły-Łuczaj Magdalena, Kształtowalność. Postheideggerowskie pytanie o inny wymiar bycia, Copernicus Center Press, Kraków 2022. Hoły-Łuczaj Magdalena, Radykalny nonantropocentryzm. Martin Heidegger i ekologia głęboka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa–Rzeszów 2018.

Samotność i tajemnica. Prolegomena do fenomenologii ludzkiej więzi (tłum. Marek Drwięga).

Marc Richir i fenomenologia (tłum. Janusz Mizera).

W artykule przedstawiono relacje między prawdą i paradygmatem w odniesieniu do socjologii na tle nowego kryzysu cywilizacyjnego. Na tym tle proponuje się typologię stanowisk paradygmantycznych w naukach społecznych w perspektywie ontologicznej, epistemologicznej oraz etycznej.

The aim of the article is to study the level of knowledge and declared behaviour towards the environment among academic teachers at one of the Polish universities. In the theorertical part the main assumptions of the grounded theory are presented. Next, research methodology is presented. The research was conducted in September 2017 among twenty academic teachers in the faculty of humanisties and natural sciences. As the result of the analyses of the data, two hypotheses were verified. They concerned knowledge and (...) attitudes. Academic teachers of the natural sciences presented broader natural knbowledge than the academic teachers of the humanities. The declared behaviour of respondents did not depend on the state of their knowledge. Both naturalists and humanists advocated for the need to protect environment and take action for the environment. As the result of the analysis two hypotheses were adopted. (shrink)