Will; role on; cure; medicine; laws and legislations; comparative study.

Islamic renewal; Ethics, Comparative; Islamic ethics.

Çalışma, Muhammed b. Mustafa el-Alâî’ye (ö. 1234/1818) nispet edilen Şerḥ-i İrâde-i cüzʾiyye risâlesinin ona aidiyeti üzerine yoğunlaşacaktır. Muhammed b. Mustafa el-Alâî’nin kendisine ait olduğunu söylediği ve ona nispet edilen Şerḥ-i İrâde-i cüzʾiyye risâlesi aslında Dâvûd-i Karsî’nin (ö. 1169/1756) Risâle fi’l-iḫtiyârâti’l-cüzʾiyye ve’l-irâdâti’l-ḳalbiyye adlı risâlesinin kısmen değiştirilmiş bir versiyonudur. Alâî, Karsî’nin risâlesinden ihtiyaç duymadığı bazı bağlam ve konuları çıkararak ve gerekli gördüğü bazı başlıkları da Ebû Saîd el-Hâdimî’nin (ö. 1176/1762) el-Berîḳatu’l-maḥmûdiyye eserinden eklemeler yaparak oluşturduğu Şerḥ-i İrâde-i cüzʾiyye risâlesi, içerik açısından dikkate alındığında (...) intihalin en bariz görüldüğü bir eser niteliğindedir. Osmanlı ilim düşüncesi dikkate alındığında irade ve insan fiilleri konusunda büyük bir literatürün ortaya konulduğu ve bu metinlerin konu hakkında belli bir fikrin yerleşmesinde etkisi olduğu bilinmektedir. Belli bir dönemde telif edilen risâlelerin muhteva olarak sonraki risâle ve eserlerin muhtevasını etkilemiş olması ve bu nedenle kısmî tedâhüllerin olması sıkça karşılaşılan bir durumdur. Fakat başkasına ait bir telif üzerinde tikel bir değişiklik yaparak eseri kendisine nispet etmek ilmî olarak kabul edilemez bir durumdur. Araştırmanın konusu olan Alâî’nin risâlesi de ikinci türden bir risâle hüviyetindedir. Risâlenin tamamına yakın bir bölümü Karsî’nin konu hakkındaki risâlesi kısmen değiştirilerek oluşturulmuş ve Dâvûd-i Karsî’ye herhangi bir atıfta bulunulmamıştır. Bu çalışmada amaçlanan ise Alâî’nin kendisine nispet ettiği bu risâlenin aslında Karsî’ye ait olduğunu karşılaştırmalı tablolar üzerinden ortaya koymaktır. Bu bağlamda hem Karsî hem de Alâî’ye ait her iki metin tablolar üzerinden baştan sona kadar karşılaştırılmış; ortak ve farklı noktalar tespit edilerek gösterilmeye çalışılmıştır. Karşılaştırmalar neticesinde risâlenin Karsî’ye aidiyeti kesin şekilde tespit edildiğinden bahsi geçen intihal olgusunun bizzat Alâî tarafından mı, yoksa başka birisi tarafından mı yapıldığı sorusuna dikkat çekilmiştir. Ayrıca Alâî’nin Ebû Saîd el-Hâdimî’den kaynak göstermeden alıntı yaptığı yerler de tespit edilerek metin üzerinde farklı bir renkle gösterilmiştir. Son olarak bütünsel bir bakış imkânı sunması için Alâî’ye ait risâlenin tahkiki de yapılmıştır. Metnin tahkikinde Karsî’nin metninde mevcut olup Alâî’nin metninde olmayan ve anlamı tamamlayan kelimeler ile cümleler köşeli parantez içinde gösterilmiştir. Ayrıca Karsî’nin metninde metin-şerh ayrımı olduğundan Alâî’nin risâlesindeki bu ayrım da tespit edilmiş böylece metin bold ve parantez içinde gösterilirken şerh ise normal yazı stiliyle gösterilmiştir. Çünkü bu metin-şerh ayrımının gösterilmesi, metnin anlaşılması ve bütünlüğü açısından elzem bir durum arz etmektedir. (shrink)

Mu‘allâkâtların, tefsir, nahiv, sarf ve dil ilimlerindeki önemli rolünün yanı sıra Arap dili ve edebiyatı âleminde de yüksek ve önemli bir konumu bulunmaktadır. Cahiliye devri müfredatlarının pek çoğunu kapsamasından ötürü dil ve edebiyat erbabı ona önem atfetmiştir. Onlardan biri de, ‘Şerhü’l-Kasâ’idi’l-السبع’ adıyla el-Muâ‘llekât’a yaptığı şerhiyle Ebu Bekir Muhammed bin el-Kasım bin Beşar bin el-Anbari. Bu eserinde pek çok nahiv, zamirin aidiyeti, harflerin manası, zarf ile car ve mecrûrun bağlı olduğu yerin belirlenmesi, müfredatlarıni‘râbı, illetler arasındaki üstünlükler, kıyasa ve luğatta asıl olana, (...) kelimenin irabını belirlemede bazı seslerin etki nedenlerine, sarf, lügat, belağat, eleştiri vb. konulara değinmektedir. Bu itibarla bu araştırma, betimsel analitik yöntemini kullanarak et-Anbari’ninMu‘allâkât şerhindeki nahiv yöntemini, Arap nahiv ilminde iki önemli konu olan kıyas ve ta‘lîl ile ilgili duruşunu açıklayarak değerlendirmeyi hedeflemektedir. (shrink)

There are numerous studies on the esoteric sects in Islam. Though in these studies they have been discussed from different respects, none of them draws attention to the place and importance of the theory of shadows (aẓilla) in the esoteric sects. In this article, after the identification of the meaning of the theory of shadows, it has been argued that the concept of shadows has a central role in understanding the esoteric system of thought. In this context, it has been (...) tried to reveal the central effect of the theory of shadows on the basic ideas of esoteric sects. -/- SUMMARY There are numerous studies on the esoteric sects in Islam. Though in these studies they have been discussed from different respects, none of them draws attention to the place and importance of the theory of shadows (aẓilla) in the esoteric sects. In this article, after the identification of the meaning of the theory of shadows, it has been argued that the concept of shadows has a central role in understanding the esoteric system of thought. In this context, it has been tried to reveal the central effect of the theory of shadows on the basic ideas of esoteric sects. The theory of shadows can be defined as the reflection of the shadows or non-material beings, which appear in the divine world, in this world in a material form. The origins of this view go back to the Plato’s theory of ideas that he formulated as ideas and forms and to his allegory of cave that he used to explain this theory. This theory which was formulated and developed by the pre-Islamic various religious and philosophical traditions took an Islamic form through the bāṭinī/esoteric schools. The theory of shadows was first developed by the extremist groups of shiʿa. Though the early classical works referred the theory of shadow to the extremist shiʿas, they do not give any detail thereof. Nevertheless, it is possible to find in some views of theirs and in the esoteric sects such as Ismailites, Nusayrites, Druzes and Yazidites some clues about the character of this theory. In addition, the later works like Kitāb al-Haft wa al- ʾAẓilla directly articulating the theory of shadows were composed. Although the theory of shadows was not mentioned sufficiently in the works produced within the bāṭinī/esoteric circles, it is witnessed that their understandings of religion were based, to a large extent, upon the theory of shadows. The most basic feature of this unnamed understanding is the claim that every being in the divine world has been reflected in this world in a material form. Since the essence of God generally was kept out from the manifestation (tajallī), reflection was not started with his essence. However, the first beings emanating from Almighty Creator brought the divine world into being and that world was reflected to this world in a material form. With this perception, a Gnostic understanding was developed that the material has no reality and the ultimate reality should be sought in the non-material. According to this, the material beings consisting of only reflection of reality are not possible to have an ultimate reality. The only truth is the meaning, inner (bātin) or shadow which reflects to the world in a material form. Naturally what a bāṭinī should do is to seek the non-material ultimate truth hidden behind the material form. The theory of shadows in this point argued compulsorily the distinction of ẓāhir-bātin (outer-inner). Accordingly, ẓāhir consists of a shell or reflection in which hides the truth. The duty one should do is to go beyond the outer meaning of religious text and to get the inner truth hidden behind the outer meaning. The theory of shadows made a dualist view point obligatory, because every being has an inner aspect which includes the truth and an outer respect in which the ultimate truth is reflected in a material form. God has the inner attributes through which the truth appears spiritually and material attributes to which they are reflected. Universe has a dualist character, a spiritual universe consisting of non-material realities and material universe consisting of its reflections. Human beings have a dualist character, a soul belonging to the divine world and a body belonging to this world. Religious texts which were sent for the salvation of mankind also have two aspects, the inner (bāṭin) belonging to the divine world and the outer (ẓāhir) belonging to this world. Since the Bāṭiniyya considered the divine world to be composed of sevenfold and each fold to be a divine being, they sought, as a result of the theory of shadow, to find in the material world the counterparts or reflections of these beings. Even if their names show differences, the bāṭinī/esoteric groups regarded in certain times some figures as the reflections of the divine world in the material world. Divine beings called al-ʿAql al-Kullī (the Universal Intellect), al-Nafs al-Kullī (the Universal Soul), al-Kalima, Sābiq and Tālī were reflected in the world as the material forms like the Prophet Muhammad, Ali, Salman al-Farisī, Miqdāt b. al-Aswad, Ammār b. Yāsir. This understanding resulted in the divinization of some figures in the world, because it was held that through the manifestation these figures differ from the ordinary people, thus having some divine features. These figures gaining a bipolar identity were outwardly human beings, while inwardly regarded as the forms of divine beings reflected in the world. In this point, what the other people should do is to comprehend, with reference to the figures and their forms, the divine truth reflecting them. This approach brought about a religious understanding in which an individual salvation was not possible and some figures were perceived as charismatic leaders. As a result, the religious understanding developed by the Bāṭiniyya schools is under the ultimate influence of the theory of shadows. With reference to this theory, they developed a new understanding of Islam called Esotericism. At the core of this perception lies the theory of shadows and dualism as its inseparable part. In this sense, Esotericism represents a religious understanding developed in this direction and having a wholeness and deepness. In order to understand this religious understanding correctly, the theory of shadows must be taken into consideration and the esoteric texts be read in this direction. This kind of way of reading, in which the outer is seen as the unique reality, fails to realize the duality behind it, will not enable us to comprehend the inner wholeness of Esotericism and cause to see it as a mass of contradictions. (shrink)

Hz. Peygamber’in ashâbı, bir takım şahsî özellikleri açısından hadis rivayetine farklı şekillerde katkı sunmuşlardır. Bu çalışmada da Yahudilikten ihtidâ etmiş bir sahâbî olması özelliğiyle dikkatleri çeken Abdullah b. Selâm ve hadis rivayeti ele alınmıştır. Müslüman olmadan önce Medine Yahudilerinin önemli ilim adamlarından biri olan Abdullah b. Selâm, Müslümanlar arasında da ilmî açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Sahâbîlerin ona sorular yönelterek onun eski dinine dair ilminden istifade ettikleri görülmektedir. Hatta Hz. Peygamber dahi bazı hususlarda onun Tevrat bilgisinden yararlanmıştır. Abdullah b. (...) Selâm, hakkında birtakım ayetler nazil olan, aynı zamanda pek çok ayetin tefsirinde de kendisinden bahsedilen bir sahâbîdir Kur’an’ın Yahudi kökenli oldu-ğuna dair iddialarda adının zikredilmesi de Abdullah b. Selâm’ı önemli bir isim kılmaktadır. Hadis rivayeti açısından bakıldığında Abdullah b. Selâm’ın yetmiş beş rivayeti tespit edilmiştir. Bu yetmiş beş rivayet içerik olarak incelendiğinde ise aslında bunların toplamda elli rivayetin farklı versiyonları olduğu görülmektedir. Bu rivayetler çerçevesinde Abdullah b. Selâm’dan rivayette bulunan elli râvî tespit edilmiştir. Bunlar içerisinde sahâbî, muhadram ve tâbînden olanlar bulunmaktadır. İsrâiliyat üzerinden eleştiriye maruz kalan Abdullah b. Selâm’ın mevkuf rivayetleri içerikleri itibariyle incelendiğinde İsrâiliyat konularıyla alakalı olabilecek yirmi iki tane mevkuf rivayeti olduğu görülmüştür. Bu rivayetlerin içeriği genel itibariyle yaratılış, peygamberler tarihi, ahiret ahvâli, kıyamet alametleri, fiten ve melâhîm ile alakalıdır. Bu tür rivayetlerinin miktarı göz önünde bulundurulduğunda aslında onun İsrâiliyat konusunda çok abartılacak bir etkisinin bulunmadığını söylemek mümkündür. (shrink)

Osmanlı şer‘iyye sicillerinin bir kısmı Arapça olarak tutulduğu için söz konusu dile hâkim olamayanlar pek yararlanamamaktadırlar. Arapça kayıtlardan istifade etme ve bunların tercümesi ek bir uzmanlık gerektirir. İstanbul kadı sicilleri dahil birkaç örnek dışında bu alanda pek çalışılmamıştır. Bu makalemizde, Arapça siciller üzerinde çalışacaklar için Bursa B-18 numaralı sicilden nitelikli kayıt örnekleri seçilerek günümüz Türkçesi’ne tercüme edilmiştir. Bunun yanında bir kaydın muhteva açısından hangi konuları içerdiğine de değinilmiştir. Ayrıca sicilde yer alan Arapça methiye ve lakaplar da günümüz Türkçesi’ne çevrilmiştir. Sicillerde, (...) Arapça kayıtlar belli bir kalıp içerisinde tutulduğundan, yapılan tercüme örneklerinin, benzer konularda çalışma yapan araştırmacılara kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir. (shrink)

Bu makale, erdemlerin birbirleri ile nasıl bir irtibat içinde oldukları sorusuna yanıt verebilmek maksadıyla ilk kez antik Yunan düşüncesinde ortaya çıkmış felsefî bir öğretinin İslam felsefesinin önde gelen isimlerinden biri olan Râgıb el-İsfahânî (ö. V./XI. Yüzyıl) tarafından ne şekilde ele alındığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Modern ahlâk felsefesi literatüründe genel itibariyle “Erdemlerin Birliği” şeklinde adlandırılan ilgili öğreti, İsfahânî tarafından kabul edilmiş ve belirli bir yorum süzgecinden geçtikten sonra bir çözüm önerisine dönüştürülmüştür. Ancak muhtasar biçimde ifade edildiği görülen bu öneri, mevcut haliyle (...) kendisine yönelen ve tutarlığı ile açıklayıcılığını tartışmaya açan sorulara cevap verebilmekten bir hayli uzaktır. O nedenle söz konusu önerinin yine İsfahânî felsefesi içerisinde kalınarak temellendirilmesi ve detaylandırılması gerekmektedir. Bu maksatla kaleme alınan ve iki ana başlığa ayrılan elinizdeki çalışma, öncelikle erdemlerin birliği öğretisinin nasıl doğduğunu ortaya koyacak, sonrasında ise onun İsfahânî tarafından tevârüsünü analiz edecektir. (shrink)

Bu makalede İşrakî felsefe geleneğinin önemli bir düşünürü olan İbn Tufeyl’in, Hayy b. Yakzan isimli eserinde ortaya koymuş olduğu dini tecrübeyi ve mahiyetini ele aldık. Konuyu temellendirmek için öncelikle dini tecrübeden ne anladığımızı ve çeşitlerinin ne olduğunu tespit etmeye çalıştık. Daha sonra İbn Tufeyl’in felsefi ve teolojik arka planının ne olduğunu tespit ettik. Burada kilit rolü, İbn Sina oynamaktadır. Ancak Sühreverdî’nin görüşleri de önemli bir yer tutmaktadır. İbn Tufeyl’in en önemli kaynaklarından biri şüphesiz Gazzâlî’dir. Ancak İslam tasavvuf geleneğinde dînî tecrübe (...) konusu farklı çalışmalarda ele alındığı için Gazzâlî düşüncesine yer vermedik. Sonuç olarak İbn Tufeyl, doğal teoloji üzerinden felsefi bir dînî tecrübeyi konu edinmektedir. (shrink)

Günümüze kadar süregelen bir mezhep olarak Zeydiliğin Yemen bölgesinde geçirdiği süreçlerden birisi de 16. yy.’da imametini ilan eden Mansûr-Billâh Kâsım b. Muhammed ile başlayan ve Cumhuriyetin ilanına kadar iktidarın soyundan gelenlerin devam ettirdiği dönem bulunmaktadır. Ancak Kâsımîler dönemi olarak bilinen bu sürece dair literatürde yeterli bilgi bulunmamaktadır. Mansûr-Billâh Kâsım b. Muhammed’in akaid, fıkıh, usul gibi alanlarda kıymetli eserlerinin yanı sıra kaleme aldığı ufak bir risalesi de bulunmaktadır. Bu çalışmada ise Kâsımî Hanedanlığının kurucusu olarak bilinen Mansûr-Billâh Kâsım b. Muhammed’in oğlu Müeyyed-Billâh (...) Muhammed b. Kâsım için kaleme aldığı vasiyet metninin literatüre kazandırılması amaçlanmaktadır. (shrink)

Bu makalede 16. yüzyılın sonlarında Osmanlı hareminde güçlü bir konuma gelen Kethüdâ Canfedâ Hatun’un inşa ettirdiği mimari eserler ele alınmıştır. III. Murad döneminde (1574-1595) haremin en etkin kadın banilerinden birisi olan Canfedâ Hatun’un İstanbul ve İzmit’te cami, sıbyan mektebi, hamam, çeşme, köprü, su sarnıcı gibi farklı türden yapılar inşa ya da ihya ettirdiği görülmektedir. Canfeda Hatun’un ihya ettirdiği Mimar Ayas Camii ve inşa ettirdiği Saraçhane Sebili günümüze ulaşamamıştır. Gedikpaşa’daki çeşme ise ikinci bir bani tarafından yeniden inşa edilmiştir. Makalede Canfedâ Hatun’un (...) inşa ettirdiği eserlerin mevcut durumları, mimari ve süsleme özellikleri, zaman içerisindeki değişimleri ve geçirdikleri onarımlar fotoğraflar, çizimler ve arşiv belgeleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yapılar benzer örneklerle karşılaştırılarak mimari ve süsleme unsurları açısından değerlendirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda öncelikle Canfedâ Hatun’un hayatına ve Osmanlı Mimarisi’nde kadın bânilere dair bilgiler verilmiştir. (shrink)

Muâviye b. Ebû Süfyân’ın yönetimi ele geçirmesiyle başlayan Emevîler dönemi, hilâfetin saltanata dönüştüğü bir dönem olmuştur. Bu dönemde idarecilik yapan kişiler her ne kadar halife ünvanıyla anılsalar da yaptıkları icraatlar göz önüne alındığı zaman saltanat özelliği kendini bâriz şekilde hissettirmiştir. Bununla birlikte sekizinci Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaâziz, yaklaşık iki yıl süren idareciliğiyle, Râşit halifelerin beşincisi ünvanını alacak şekilde diğer Emevî idarecilerinden ayrılmıştır. Ömer b. Abdulazîz’i diğer Emevî idarecilerinden ayıran en karakteristik özelliği ise, olaylara yeniden vahiy eksenli bir bakışla Râşit (...) halifeler dönemini andıran siyaset tarzını geri getirmesi ve sorunları, Hz. Peygamber’in öğrettiği ilkeler doğrultusunda çözmeye çalışmasıdır. Bu çerçevede Ömer b. Abdülazîz, şiddet ve baskı yolunu benimseyen kendisinden önceki ve sonraki Emevî idarecilerinin aksine, ırk bağlamında Arap olmayan unsurları, fikir bağlamında da Emevî perspektifinden farklı düşünceleri benimseyen muhâlif unsurları sindirme yerine, onları dinleme, onlarla diyalog kurma ve barışçıl çözümler bulma gayretine girmiştir. Bunda da gayet başarılı olmuş ve Emevî tarihinde bütün tebeânın beyʻatını almayı başaran tek idareci olarak gerçek anlamda halife olmuştur. Bu çalışmada, istibdat yöntemini seçen idareci profiliyle; müsamaha, ilim ve diyalog yolunu seçen idareci profilini bünyesinde barındıran Emevîler özelinde Ömer b. Abdülazîz’in yaklaşımı ve bu yaklaşımın olumlu sonuçları ele alınmaktadır. Zira bu, toplum içi barışın ve kaosun sebeplerini ortaya koyması bakımından idareci sınıf için iyi bir ibret tablosu olacaktır. (shrink)

Fizik disiplininde astronomiye yönelik sorular Johannes Kepler (1571-1630) ve Isaac Newton (1643-1727) gibi fizik alanında devrim yaratan düşüncelerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Kepler ‘Yeni Astronomi’ (Astronomia Nova), ‘Dünya'nın Uyumu’ (Harmonice Mundi) ve ‘Kopernik Astronomisinin Özeti’ (Epitome Astronomiae Copernicanae) adlı çalışmalarından hareketle ileri sürdüğü gezegensel hareket yasaları, Newton ise 1687 yılında yayımlanan ‘Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri’ (Philosophiae Naturalis Principia Mathematica) isimli çalışmasında yer verdiği hareket yasaları ile fizik disiplininde Aristoteles fiziğinin terk edilerek yeni bir fizik anlayışının ortaya çıkmasına ve böylece fizik (...) alanında bir devrimin meydana gelmesine sebep olmuşlardır. Fizik disiplininde gerçekleşen bu devrimin bir benzeri ise canlıların çalışılması ya da biyoloji disiplini söz konusu olduğunda 1800’lerden biraz daha geç bir zamana rastlamaktadır. Biyolojide gerçekleşen devrimsel düşünce doğal seçilim mekanizması ile canlılarda zaman içerisinde gerçekleşen değişim ve dönüşüm sürecini açıklayan Charles Darwin’in evrim kuramına yönelik görüşlerini ortaya koymasına tekabül etmektedir. Bu kapsamda çalışmada öncelikli olarak canlılarda meydana gelen değişim süreçlerine yönelik tespitleri ile Darwin’in görüşlerinin olgunlaşmasına katkıda bulunan Fransız Transformistler (Dönüşümcüler) olarak da bilinen Georges-Louis Leclerc (Comte de Buffon), Jean-Baptiste Lamarck ve George Cuvier’in görüşlerine yer verilmektedir. Ardından bu bilim insanlarının canlılardaki dönüşümsel ya da evrimsel değişime ilişkin argümanlarının Darwin’in evrim kuramını nasıl etkilediği ve bu etkilerin sonucunda biyoloji biliminde nasıl bir devrimin ortaya çıkmasına yardımcı oldukları aktarılmakta ve bu çerçevede Darwin’in on dokuzuncu yüzyılda biyoloji biliminde devrime yol açan tespitlerine ve evrim kuramının ayrıntılarına yer verilmektedir. (shrink)

Yirminci yüzyıl bilimde büyük değişim ve dönüşümlerin gerçekleştiği bir dönemdir. Bu yüzyıl içerisinde moleküler biyoloji, kuantum fiziği, genetik mühendisliği ve biyoteknoloji gibi çeşitli bilimlerin temellerinin atıldığı, bilimsel keşifler ve yenilikler neticesinde kuramların ve teknolojilerin hızla geliştiği ve bu gelişmelerin insanlık tarihini köklü bir şekilde etkilediği bir dönem olmuştur. Yirminci yüzyılda bilimsel ilerleme önceki dönemlerden çok daha hızlı bir oranda gerçekleşmiş ve toplumsal yaşam üzerindeki etkisinin daha derin olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedenle yirminci yüzyıl genellikle icatların ve teknolojik gelişmelerin yüzyılı olarak adlandırılmaktadır (...) çünkü bilimsel keşiflerin sayısı artmakla birlikte çok sayıda bilim insanı mevcut teknolojiyi daha etkin bir şekilde kullanarak çalıştıkları alanlarda kapsamlı sonuçlara ulaşmışlardır. Dolayısıyla bilim ve teknoloji bu süre zarfında geçmişte olduğundan çok daha yakın hale gelmiştir. Bununla birlikte, bilimin ilerlemesinin hızlı bir şekilde devam etmesi ve mevcut araştırmaların önemli bir kısmının tarihsel bir bakış açısıyla incelenemeyecek kadar yeni ve çok sayıda olması nedeniyle bu yüzyıldaki bütün bilimsel gelişmelerden ve disiplinlerden bahsetmek mümkün değildir. Bu sebeple yazının kapsamını daraltmak açısından yirminci yüzyılda bilimi ve teknolojiyi en çok etkileyen alan olan fizik bilimindeki önemli konulara değinmek bu dönemin ruhunu anlamak ve bilimin dönüşümüne yönelik bir kavrayışa sahip olmak açısından daha uygun gözükmektedir. Bu bağlamda, çalışmada Dünya’mızı ve evreninin işleyişini anlama konusunda başvurduğumuz disiplinlerden biri olan fizik biliminde yirminci yüzyılda devrimsel bir düşünce olarak karşımıza çıkan Albert Einstein’ın özel ve genel görelilik kuramına yer verilmekle birlikte aynı zamanda günümüzde etkileri bilimsel ve teknolojik düzeyde devam eden kuantum mekaniğine yönelik genel bir perspektif sunulmaktadır. (shrink)

Hanefî mezhebinin en önemli kaynaklarından olan el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mubtedi, zaman zaman diğer mezhep imamlarının görüşlerine yer vermiştir. Çalışmamız için esas aldığımız kitâbu’l-büyû’da, İmam Mâlik’e sadece bir yerde kısaca temas edilmiştir. İmam Şâfiî’ye yirmi yedi yerde, bazen kısaca temas edilmiş, bazen sadece görüşleri nakledilmiş, bazen de görüşlerinin dayanakları aktarılmıştır. Ahmed b. Hanbel’e ise hiç temas edilmemiştir. Bu yönüyle el-Hidâye’de Hanefî mezhebinin görüşleri, mezhep imamları arasında en fazla Şâfiî’nin görüşleriyle mukayeseli olarak ele alınmıştır. el-Hidâye’de yer verilen diğer mezhep imamlarının ve özellikle Şâfiî’nin (...) görüşlerinin, ne derece bir sıhhatle işlendiği hususu önemlidir. Hanefî âlimleri, diğer mezhep imamlarının görüşlerinin eserde birkaç yerde sehven yanlış olarak yer aldığını kaydetmişlerdir. Kitapta, önemli görülen yerlerde Şâfiî’nin görüşü işlenmiştir. Şâfiî’nin görüşleri, yer yer Hanefî mezhep imamı ve onun öğrencilerinin görüşleriyle mutabık olmuştur. Şâfiî’nin görüşleri, büyük oranda sahih bir şekilde işlenmiştir. Kısmen muhtasar olduğu için detaya girilmemiş ve böylece Şâfiî’nin görüşlerindeki bir takım kayıtlar ve tafsilat işlenmemiştir. Aslında mukayyed olan görüşleri, el-Hidâye’de mutlak olarak ele alınmış ve bu yönüyle de eser, Şâfiî’nin görüşlerini temsil salahiyetinden uzak kalmıştır. (shrink)

Tefsir tarihinin ilk oluşum yüzyıllarından günümüze ulaşan eser sayısı kısıtlı olduğu için bu yüzyıllar hakkındaki gözlemlerimizi 10. yy’dan itibaren kaleme alınan ve günümüze ulaşan eserler ışığında değerlendirmekteyiz. Bu eserlerin en başında Taberi tefsiri gelmektedir ve modern zamanımızda geniş tedavül gören tefsir tarih kaynakları tarafından bu tefsir tefsirlerin atası olarak görülmekte ve gene öncesindeki üc yüzyıllık oluşum süreci Taberi’nin yansıttığı şekilde telakki edilmektedir. Fakat yeni çıkan ve geç de olsa basılan bir takım Taberi öncesi ve sonrası tefsirler Taberi’nin ilk üç yüzyıllık (...) mirası olduğu gibi değil kendine göre bir takım kriterlere göre seçerek aktardığını ortaya koymaktadır. Durum böyle olunca biz de hem tefsir tarihi hem de tefsir tarihçiliğini sorgulmaya başlamalı, sahip olduğumuz bilgileri aldığımız kaynakları tenkitçi bir süzgeçten geçirmeliyiz. Koç’un telifi olan esere yönelik ortaya koyduğumuz bu eleştirel yazının temelinde işte hem bu tefsir tarihi hem de tefsir tarihçiliği hakkındaki tasavvurumuz sorgulanmaktadır. Hedefimiz, potansiyel araştırmacıları kullandıkları kaynakları da tenkitçi bir kritere tabi tutmaları gerektiğini ortaya koymaktır. (shrink)

İslâm düşünce tarihine dair yazılanlar, çoğu zaman tarihsel ve toplumsal gerçekliklerden ziyade, tarihin bize aktardıkları yanlı ve yanıltıcı bilgiler üzerinden şekillenmektedir. Doğal olarak tarihsel ve toplumsal gerçekliklerle birlikte sosyolojinin ve hatta iktisadın genel geçer kuralları dikkate alınmaksızın yapılan değerlendirmeler, ilmî olmaktan uzak olduğu için doğru bir sonuç ve ona uygun bir etki de yaratamamıştır. Özellikle inanç formuna büründürülerek mezheplerin düşüncelerini değerlendiren yaklaşımlar, mensubu olduğu ve zaman zaman da ötekileştirdiği diğer mezhep mensuplarının düşüncelerini doğru bir şekilde anlama yerine, onu reddetmek üzere (...) ve yanlışlamak amacıyla okumaktadır. Eş‘arî sonrası ve Eş‘arîlik sistemi içinde biçimlenmiş kelâmî yaklaşım, Mu‘tezile’ye reddiye olarak ifade edilebilecek bir temelde konumlanmıştır. Doğal olarak olgudan ziyade, Ehl-i hadîs olarak nitelendirilebilecek ve bütün sorunların cevaplarının, tarihin belli bir dönemine ait değerlendirmeler üzerinden bulmaya çalışan bir yapı biçiminde şekillenmiştir. Dinamik olan toplumun, her döneme ait sorunlarının da dinamik bir yapı oluşturduğu muhakkaktır. Kelâm ilminin teşekkül sürecine bakıldığında toplumsal sorunları göz önünde bulunduran ve çözüm önerilerini bu minvalde üreten bir bakış mevcuttur. Uzun süre varlığını böyle devam ettiren kelâm ilmi, tarihsel süreç içerisinde neredeyse tamamen teoriye sıkışan bir disiplin haline gelmiştir. Modern dönem ile birlikte yeni sorunlar, yeni tartışma alanları hâsıl olmuş ve yeni bir bilgi yöntemi ve metodu ile tartışmalar yapılmıştır. Kelâm ilminin de yeniden asli hüviyetine kavuşabilmesi adına yeni bir yöntem ve metodun geliştirilmesi gerekliliği dile getirilmiş ve Yeni ilm-i kelâm, sosyal kelâm gibi kavramlar ortaya atılmıştır. İlk çıkış sürecinde kelâmın hayat ile iç içe olduğu, sosyal ve siyasal olana göre şekillendiği, çözümlerin de toplumun gerçekliği göz önünde bulundurularak üretildiğini söyleyebiliriz. Bu anlamda her ne kadar isimlendirme bu şekilde olmasa da uygulamanın sosyal kelâma denk gelecek biçimde olduğunu ifade edebiliriz. Vâsıl b. Atâ özelinde Mu‘tezile’nin temel beş temel ilkesinin aslında sosyal kelâm olarak nitelenebilecek bir perspektifle oluşturulduğunu göstermeyi hedefledik. (shrink)

Şiâ’nın temel inanç ilkelerinden biri olan ricʿat doktrini potansiyel olarak radikal yorumlara olanak sunmaktadır. Ricʿat inanışının arka planında gaybet anlayışı ve ona yüklenen insan üstü özel mana son derece hayati öneme sahiptir. Şiîlik içerisinde günümüze ulaşan ve Şiîlerin büyük çoğunluğunu oluşturan İmamiyye ya da On iki İmam (İsnâ aşeriyye) Şiîliğine göre, on ikinci imam Muhammed b. el-Hasan, 941 yılında büyük gaybete gitmiştir. Bu doktrinle, gizli imamın bir gün geri döneceğine, zulüm ve haksızlıklarla dolu olan tüm dünyayı adaletle hükmedeceğine ve refaha (...) ulaştıracağına inanılır. Esasında ricʿat inanışıyla ilgili ortaya atılan iddiaları daha erken dönemlere götürmek mümkündür. İslam tarihinin erken dönemlerinde, Ali b. Ebi Talib (ö. 40/661) ve oğlu Hüseyin (ö. 61/680) gibi önemli şahsiyetlerin ölümsüzlüğünü iddia eden bazı radikal mezhepler (gulât) ortaya çıkmıştır. Onuncu yüzyıl da yine Şiîler arasında gaybette olduğuna ve tüm insanlığa rehberlik etmek üzere bir gün yeniden ortaya çıkacağına inanılan gizli imam Muhammed b. el-Hasan'ın dönüşüne dair bu tür iddialara sahne olmuştur. Bu çalışmada Şiâ içerisinde ortaya çıkmış üç alt grup olan Nusayrîler, Dürzîler ile Bâbî ve Bahâîler’in ricʿat doktrinine yükledikleri anlam incelenmektedir. İlk ikisi eş zamanlı olarak onuncu yüzyılda, Bâbî ve Bahâîler ise on dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkmıştır. Ricʿat doktrinine yaklaşımda bâb kavramının aracılık görevini üstlendiğini ifade etmek gerekir. Nusayrî fırkasının kurucusu Muhammed b. Nusayr en-Nemîrî (ö. 270/883), kendisini on birinci ve on ikinci imama açılan kapı olarak ilan ederek ricʿat doktrinine ezber bozan bir yaklaşım ortaya koymuştur. Buna ilaveten, tanrının ruhunun Hz. Ali’nin bedeninde zuhur ettiği, sonrasında da bu ruhun on ikinci imama gelinceye kadar imamların bedenlerine intikal ettiği inancı yayılmıştır. Dürzîler bâb kavramından ziyade doğrudan Hakim Biemrillah’ın ulûhiyyetine odaklanmışlardır. Bâbî ve Bahâîler ise bâb kavramı temel olmak üzere mehdilik ve yeni bir din olma iddiasıyla ricʿat doktrinini te’vil etmişlerdir. Özellikle Nusayrî ve Dürzîler ricʿat inanışını yorumlayarak bunu hulûl ve tenasühe dönüştürmüşlerdir. Bâbî ve Bahâîler ise nübüvvet vazifesinin Hz. Muhammed ile son bulduğu inanışını reddederek ricʿat anlayışını nübüvvete dönüştürmüşlerdir. Böylece onlar, önceki dinlerin hükümlerini ortadan kaldıran yeni bir din olma iddiasında bulunmaktadırlar. Bu çalışmanın amacı, Şiîlik içerisinden neş’et ederek ortaya çıkmış yukarda adı geçen mezheplerin ricʿat doktrinine nasıl yaklaştıklarını ve bu olguyu ne olarak yorumladıklarını ortaya koymaktır. (shrink)

Geleneksel bir bakış açısıyla İsrailoğullarının Tevrat’taki ilk kadın peygamberi olan Miryam, Harun ve Musa’nın kız kardeşi olup Mısır’dan çıkışın önemli figürlerinden biridir. Ancak eleştirel ve farklı bakış açısından Miryam ile ilgili kutsal kitap ve midraşlardaki anlatılara bakıldığında onun üç farklı portreye sahip olduğu görülmektedir. İlk portre, sepet içinde suya bırakılan Musa’yı uzaktan seyreden ve ismi belirtilmeyen abladır. İkinci tasvirde o, Mısır’dan çıkış esnasında Harun’un kız kardeşi peygamber Miryam olarak betimlenmektedir. Bu tasvir daha yakından incelendiğinde Mısır’dan çıkışta dilinde ezgisi, elinde tefi (...) ile dans ederek İsrailoğullarına liderlik eden Miryam’ın, peygamber olmaktan ziyade Mısır’dan izler taşıyan rahibe olmaya daha yakın durduğu görülmektedir. Nitekim Miryam’ı bir rahibe olarak görmek Cüzzamlı Miryam kıssasını daha anlaşılır kıldığı gibi onun fiziki kusurla cezalandırılması Mısır’daki bir rahibenin görevden uzaklaştırılmasıyla uyumluluk arz etmektedir. Rabbani literatür başta olmak üzere Yahudi geleneğinin Miryam algısı ise ona üçüncü bir portre kazandırmaktadır. Midraş literatürün Miryam portresi, ölümünden hemen önce Tevrat’ın ondan aldığı saygınlığı iade çerçevesinde olup, onu diğer önemli anneler arasında görmek üzerine kuruludur. (shrink)

In the fatwas given today related to whether individual or social life, the area of jawāz either has been very wide or very narrow. Those, who feature the behavior making prohibited things lawful, have nearly defined even necessity within the pragmatism on the basis of need and they keep the area in question very wide. On the other hand, those who confine the evidence of maṣlaḥa to a methodological principle, have nearly disregarded needs in solving individual and social problems. Whereas, (...) in the fiqh, the needs have been categorized as necessary/ḍarūrī, human want/ḥājī and making beautiful/taḥsīnī, and many principles have been constructed for taking stock of them. One of the principles is the lex of “Need/al-Ḥāje, general or particular, is dealt with as to meet necessity/al-Ḍarūra.” When it is determined how this lex has come out since the first period and its conditions in the context of implementation are determined, it will be come out that necessary cannot be reduced to need. In the same way, it will be come out that the maṣlaḥa is not an evidence disconnected with life. So, in the article, we will discuss the concepts of necessary and need. Then, we will show what the conditions to be considered in implementation of this lex are, what its base is in the sharia, how it has come out since the first period, and how it has been used in actual issues of the fiqh as well as in a specific example. Thus, with this study, we purpose to contribute to the solution of the actual issues of the fiqh. -/- SUMMARY The notions of need and necessity (ḍarūra, ḥāje) which are of four notions cited in the lex were individually examined and the differences between them were explained. The notions of general or particular (umūmī, khuṣūṣī), because of their using as adjective of the notion of ḥāje, were explained in the context of it. In the literature, the conception of ḥāje was used in the meaning both for all needs containing ḍarūra and just for needs apart from ḍarūra. A similar situation applies to the conception of ḍarūra. Ḍarūra having two descriptions was used in the meaning of ḥāje at times. This closure in using has caused the idea that both concepts have the same notion. In fact, from this point of view, there are the implications about that the lex is unnecessary. In this study, it is purposed that the mentioned idea and implications are wrong. As a requirement, the differences between the mentioned concepts were also examined under a separate title. -/- As for the notions of umūmī and khuṣūṣī, the scope of umūmī and khuṣūṣī ḥāje were not transparently defined and were just explained through examples in the classical period. In the context of ḥāje, the descriptions about the scope of these notions have been done after the lex took its final shape and became popular in this shape. According to these descriptions, umūmī ḥāje is the needs regarding all community. Khuṣūṣī ḥāje is the needs regarding a certain group in the community. There are interpretations as well about that individual needs must be dealt with in the scope of khuṣūṣī ḥāje. This study has same opinion. Taking into consideration of the historical development of the lex, this situation has been more clearly understood. Taking into consideration of the historical development of the lex, it is seen that the first person to make the lex a current issue is Juweynī (d. 1085). Juweynī mentioned the lex in different shapes. These combine in the point of umūmī ḥāje: “Umūmī ḥāje is dealt with as khuṣūṣī ḍarūra.” Juweynī not mentioning the notion of khuṣūṣī ḥāje in the lex shows that there is the differentiation between umūmī and khuṣūṣī ḥāje in his mind. Juweynī has a clear attitude in umūmī ḥāje while is hesitant in khuṣūṣī ḥāje. Another point which he is clear is that the needs dealt with as ḍarūra is not pure advantage and relaxation and it must have some conditions. Likewise, Gazzalī (d. 1111) and ‘Izz b. ʿAbd al-salām (d. 1262) continued the clear attitude of him. Both asserted some conditions about ḥāje dealt with as ḍarūra. But both did not mention any notation to imply these conditions in the lex. However, Ibn al-Wakīl (d. 1317) seems to want to show all ḥāje not to be dealt with as ḍarūra by adding the notation of in some situation: “Umūmī ḥāje is dealt with as ḍarūra in some situation.” In the historical development, it is seen that the first person to mention the notion of “khuṣūṣī ḥāje” in a lex is Zarkashī (d. 1392). But he mentioned this notion in another lex not in the lex in question. It is claimed that the addition of “khuṣūṣī ḥāje” to the lex was done in time of Ibn al-Wakīl or before and Zarkashī divided the lex in two as umūmī ḥāje and khuṣūṣī ḥāje. But this study proves for the mentioned claims to be unsuitable the historical development. Because, the first person to mention the notions both of umūmī ḥāje and khuṣūṣī ḥāje in one lex is Suyūtī (d. 1505): “Ḥāje, umūmī or khuṣūsī, is dealt with as to meet ḍarūra.” The lex has been fixed and become popular as it is. After this, especially in the recent period, the clear definitions have started to be done regarding what scope the notions of umūmī and khuṣūsī ḥāje in question in the lex is and the conditions about ḥāje have been dwelled on. In this study, the conditions in question have been treated under four items. In this study, this conditions have been analyzed with regard to functionality of the lex. It has been determined that the idea claimed about that ḥāje must not oppose to a special base, in the context of the first conditions especially, will cancel the functionality of the lex. The current use of the lex, because of the study’s boundaries, has been dealt with over a specific example topic. The issue of being a resident has been preferred as an example topic. Though there is an alliance about having a residence as a need, there is a conflict about the buying a residence by bank credit. While some have not allowed this by claiming that credit is against to a special base, some have allowed it on the basis of this lex. According to the second group, when its conditions are met, the buying a residence by credit is permissible. Because, residence is among essential needs. In this study, it is stated that the preferred opinion is this. However, by taking into account the spirit of sharia it is expressed that every need for having a residence cannot be dealt with as necessity. It has been emphasized that instead of accepting everything as a need dictated especially by the consumerism that elevates human desires to an uncontrollable level, identifying a suitable need for our own values is important. This study deals with the lex of “Need, general or particular, is dealt with as to meet necessity” used in the fatwās today. The study determining the historical development and break points of the lex and the conditions argued about it examines daily use of it on the basis of a current example. So the study purposes to prove how the lex must come out in solving of the other problems. The study is of important to determine the break points of the lex in its historical development. Ḥāje must be appropriate to a base in the sharia. Ḥāje must contain a hardship over ordinary hardship. Ḥāje must not be possible to eliminate by a legitimate way. Ḥāje must be realized by conclusive evidence or near it. In this study, this conditions have been analyzed with regard to functionality of the lex. It has been determined that the idea claimed about that ḥāje must not oppose to a special base, in the context of the first conditions especially, will cancel the functionality of the lex. The current use of the lex, because of the study’s boundaries, has been dealt with over a specific example topic. The issue of being a resident has been preferred as an example topic. Though there is an alliance about having a residence as a need, there is a conflict about the buying a residence by bank credit. While some have not allowed this by claiming that credit is against to a special base, some have allowed it on the basis of this lex. According to the second group, when its conditions are met, the buying a residence by credit is permissible. Because, residence is among essential needs. In this study, it is stated that the preferred opinion is this. However, by taking into account the spirit of sharia it is expressed that every need for having a residence cannot be dealt with as necessity. It has been emphasized that instead of accepting everything as a need dictated especially by the consumerism that elevates human desires to an uncontrollable level, identifying a suitable need for our own values is important. (shrink)

Müslüman bağlamında bilim-din etkileşiminde muhtemelen en can alıcı konu, İslam ve Neo-Darwinci evrim teorisi arasındaki ilişkidir. Müslüman alimler iki ana kampa ayrılır. Bir yandan, daha geleneksel eğilimlere sahip Müslüman düşünürler, İslam'ın evrimle çeliştiğini düşünüyorlar. Diğer tarafta, evrim teorisinin İslam'la tamamen uyumlu olduğunu düşünen daha bilimsel yönelimli Müslüman düşünürlerimiz var. Başta bilim insanları olmak üzere bu düşünürler, genellikle Kuran ayetlerinin bazılarının mecazi bir okumasını sunarlar ya da onları yeniden yorumlarlar. Bu makalede, ben orta yolcu bir yaklaşım tercih edecek ve mecazi okumaya (...) ya da yeniden yorumlamaya başvurmadan, geleneksel Kuran okumasının Neo-Darwinci evrim teorisi ile uyumluluğunu göstermeye çalışacağım. Standart bilimsel anlatıyı da herhangi bir çarpıtmaya maruz bırakmadan kabul edeceğim. İlk olarak, kutsal kitaptaki yaratılış anlatısının evrim teorisiyle bağdaşmadığı iddiasının kötülük sorununa, yani kötülüğün klasik Teizm'in Tanrısı ile bağdaşmadığı iddiasına, benzediğini savunacağım. Bu analojiyi kullanarak hem Kuran anlatısının hem de evrim teorisinin nasıl doğru olabileceğine dair eksiksiz ve makul bir açıklama bulmaya çalışmak yerine, sadece bu iki açıklamanın birbiri ile çelişmediğini göstermeyi amaçlayan daha mütevazı yaklaşımlar aramamız gerektiğini iddia edeceğim—yani kötülük sorunu bağlamındaki savunmalara benzer bir yaklaşım geliştirmeye çalışacağım. Hem bilimsel yaratılış anlatısı hem de Kuran’daki yaratılış anlatısı özetledikten sonra ve olası tek çelişkinin ortak ata tezinde olduğunu savunduktan sonra, Kuran anlatımının evrim teorisiyle uyumluluğunu göstermeyi amaçlayan bu tür iki savunma sunacağım. Birinci savunma, "çifte yaratılış savunması", Adem'in, kutsal kitapların tarif ettiği Cennet'te ve evrim biliminin tarif ettiği Dünya'da olmak üzere iki kez yaratıldığı senaryoları içerir. Bu nedenle, her iki yaratılış anlatısı da aynı anda doğru olabilir ve bu nedenle ikisi bir biri ile tutarlıdır. İkincisi, "çoklu ata savunması", Tanrı'nın Adem'i doğrudan topraktan yaratmış olabileceğini ve onun soyundan gelenlerin evrimleşmiş homo sapiens ile ürediğini öne sürer. Bu nedenle, her iki yaratılış anlatıları da tutarsızlık olmadan bir arada kabul edilebilir. (shrink)

Analitik felsefe özellikle metafizik karşıtı bir yaklaşım içerisinde olmakla nitelendirilmiştir. Ancak 20.yüzyılda bu gelenekte önemli dönüşümler yaşanmıştır. Dile dönüş ile başlayan tartışmalar sonrasında metafiziğe dönüşü ortaya çıkarmıştır. Bugün açık bir biçimde analitik metafizik ya da ontolojilerden söz edilebilmektedir. Elbette farklı ontolojiler farklı varolanlar ve farklı kategorileştirmeleri merkezlerine koymaktadırlar. 20. yüzyılın başında değişimin ne olduğu konusunda ortaya konan görüşler de çağdaş ontoloji tartışmalarında değişim konusunun ayrı bir başlık olarak ele alınabilmesi için bir zemin yaratmıştır. Farklı felsefi yaklaşım içerisinde olmalarına rağmen McTaggart (...) ve Russell benzer bir felsefe yapma tarzı içerisindedirler. Bu kısmi benzerlik Geach’in her iki düşünürün değişim konusundaki yaklaşımlarını tek bir başlık altında, aynı şekilde değerlendirmesine yol açmıştır. Geach bu filozofların değişim tanımlarını her iki filozofun da Cambridge Üniversitesinde olmalarından kaynaklı Cambridge Değişimi olarak adlandırmış ve görüşlerini eleştirmiştir. Geach Cambridge Değişiminin gerçek değişimleri gölgede bıraktığını, tüm değişimleri aynılaştırdığını iddia etmektedir. Bu yazıda Geach’in eleştirisinin haklı olmadığı, kendi önerisinin başka bazı öncüllere gerek duyduğu üzerinden gösterilmeye çalışılmaktadır. Geach gerçek değişimleri nesnede bir farklılık yaratan değişimler olarak tanımlamaktadır. Ancak bu tanım şu soruyu sormamızı gerektirir: Dilde özne yerindeki terimin gönderimi durumundaki nesne nedir? Nasıl bireyleşir ve bireyleşiminde hangi ontolojik varolanlar etkilidir? Bu sorular analitik metafizikte nesne kuramlarının ele alınmasını gerektirir. Dayanak ve Demet kuramlarının ele alınmasıyla ontolojik olarak özelliklerin önemi ortaya çıkmaktadır ancak bu Geach’in iddiasının yerinde olmadığını açık kılmaktadır. Bir nesne tartışması yapmadan bir değişim tartışması ve ona bağlı olarak özelliklerin derecelendirilmesinden söz edilemez. (shrink)

İhsan, bir eylem olarak “iyilik etmek” ve “yaptığı işi güzel yapmak [itkân]” şeklinde kısmen farklı iki anlamda kullanılmaktadır. Cibril hadisinin delaletiyle ihsan kelimesinin yüklendiği üçüncü anlam ise Allah’ı görüyormuş gibi ibadet etmektir. Bu son anlam, ahlâkî vurgusunun yanında bir taraftan insanın ibadette ihlaslı olması gereğine göndermede bulunmakta, diğer taraftan ise beşerî varlığın ontolojik ve epistemolojik derinliğine işaret etmektedir. Bu çerçevede ihsan ve onunla bağlantılı olan adalet, Allah’ın Esmâ-i Hüsnâ’sı içerisinde birer niteliktir. İslâm düşüncesinde, özellikle tasavvufî bağlamda bu düşünüşün özelliklerine uygun (...) semantik ilişkiler ağı oluşturulmuştur. Terminoloji alanında otoritelerden biri olan Ebü’l-Bekâ el-Kefevî’nin (öl. 1095/1684) kavram şemasında adalet, ihsandan üstünken, Râgıb el-İsfahânî’nin şemasında adalet, ihsandan sonra gelmektedir. Ne var ki bu son şemada adalet ve ihsan kavramlarının sadece i‘tâ’ (verme) edimi üzerinden inşa edildiği, kavramının rü’yet ve Müşâhede bağlantısının devre dışı bırakıldığı anlaşılmaktadır. Tasavvuf düşüncesinin oluşturduğu kavram şemasında ise ihsan kavramı, adaletten sonra yerleştirilmiş ve Müşâhede, hayâ ve inzi‘âc gibi kavramlarla bağlantılı değerlendirilmiştir. (shrink)

Kur’ân’da, bazı eylemlerin iyi amelleri düşüreceği (iptal edeceği) bildirilir. Bu eylemler ayetlerde ‘Habtu’l- a’mâl/ İhbâtu’l- ama’l’ formatıyla ele alınır. Bu ayetlerde vurgu yapılan ortak temel nokta, salih amellerin (iyi eylemlerin) kötü eylemler ile düşürülmesi hadisesidir. İşte bu makalede, konu ile ilgili şu sorulara cevap aranacaktır: İyi ameller ve kötü ameller nelerdir? Onların düşme (bâtıl olma) keyfiyeti nedir? Hangi eylemler iyi amelleri düşürür? Bu ameller dünyada mı ahirette mi düşer?

I. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine İngiltere, ülkesinde bulunan Müttefik Devletler’in vatandaşlarını tutuklamaya başlamış, ardından da bunları sivil esir olarak çeşitli yerlere sevk etmişti. Tutukluların sayısı artınca modern dünyanın ilk ve en büyük sivil esir kampı olan Knockaloe oluşturulmuştu. Söz konusu kampta tutuklu bulunan kişilerden biri de Londra Sefareti Eski Kâtibi Reşid Sadi Bey idi. Londra’daki İsveç Elçisi Herman Wrangel, aldıkları dilekçelerde esirlerin kötü muameleye maruz kaldığını ve ekonomik da olarak her geçen gün biraz daha zorlandıklarını Osmanlı hükümetine bildirmişti. Bunun üzerine (...) Osmanlı Hariciye Nezareti, İsveç Sefareti vasıtasıyla vatandaşlarının sorunlarıyla ilgilenirken mütekabiliyet ilkesini uygulamaktan geri durmamıştır. Bu çalışmadaki amaç: uluslararası literatürdeki “sivil esir” kavramının İngiltere tarafından başlatıldığını vurgulayıp bu bağlamda Reşid Sadi Bey’in esaret öyküsünü değerlendirmektir. Ayrıca siyasi tarih perspektifinden Knockaloe’daki sivil Osmanlı esirlerini ve Londra Sefareti Eski Kâtibi Reşid Sadi Bey’in serbest bırakılması için yürütülen diplomasi faaliyetlerine yer vermektir. (shrink)

Qaṣeeda-i Burdah written by Egyptian sufi poet Busīrī (d. 695/1296) as an eulogy for Beloved Messenger Moḥammed has received great attention in the Islamic world. This work has been recited both in cultural/social ceremonies such as weddings, holidays and funerals. On the other hand, it was also annotated, translated, and takhmīs, tesdīs, tesbī‘ and taşṭīr were written to it by the pen of scholars and litterateurs in literary circles. These activities, which have been carried out over and over again, has (...) been going on from the 15th century to the present day. Not only the reputed people, but also unknown ones or ones whose names were later forgotten have tried to translate it to their own language. The subject of the study is one of this type of poetic translations of the eulogy. Like its translator, date of this poetic translation is also unknown. This work was written in the remel baḥr type of ‘arūż in 162 verses using the spelling of the classical period. Although a significant portion of the rhyme words was adapted from the source text, it has a more understandable style than its counterpart. In terms of poetry, it is above the average. The translator decorated the meaning that he borrowed from the original text with his own poetic ability and tried to express it in a unique manner. For this aim, it is more literary, lyrical and successful than most other translations of Qaṣeeda-i Burdah. In the present study, text of the mentioned work was given with transcription along with mentioning of some of its features. Summary: Qaṣeeda-i Burdah written by Egyptian sufi poet Buṣīrī (d. 695/1296) has an important place in the Islamic world. Named by the poet himself as al-Kavākib-al-durriya fī madḥi khayr-al-bariyya, this work is also known as al-Qaṣeedat-al-mīmiyya since its rhyme letter is Arabic mim, as Qaṣeeda-i Bur’ah since it caused Buṣīrī to recover from a disease, as Qaṣeeda-i Burdah due to the rumor that this event took place while he was wearing a coat by the hands of Beloved Messenger Moḥammed. In order to prevent confusion with the eulogy of Ka‘b b. Zuhayr (d. 24/645) with the same name, it is known in cultural circles as Qaṣeeda-i Bur’ah. However, in literature, it is commonly referred as Qaṣeeda-i Burdah. The work was written in simple baḥr style of ‘arūż, and consists of 161 couplets. It has ten sections in terms of its content: longing for the beloved, complaining about the soul, eulogy for Beloved Messenger Moḥammed, his birth, miracles, dignity of the Holy Qur’ān, miracle of mi‘rāc, importance of jihad, sorrow, hope, prayer and request. The eulogy, which has an effective style, has gained great acclaim in the Islamic geography and has been read for various purposes for centuries. Some people recite it in wedding ceremonies, while some others use it in funerals. The sick people recite it with the hope of healing, while calligraphers wrote it for practice.Owing its fame more to its story rather than its value of art, the eulogy was translated into Eastern languages such as Persian, Malay, Pashto, Punjabi, Turkish and Urdu, as well as into Western languages such as German, French, Greek, English, Spanish, Italian and Latin. In addition, many annotations, footnotes, takhmīs, tesdīs, tesbī‘, taşṭīr and replies were written to it. For example, the poem annotated in Arabic by Ebū Shāme al-Maqdisī (d. 665/1266), Khalid b. ‘Abdullah al-Ezherī (d. 905/1499), Ibrahim b. Moḥammed al-Bacurī (d. 1277/1860), ‘Omer b. Aḥmed al-Ḥarpuṭī (d. 1299/1882) was translated into Persian by the men of letters such as Molla Ḥafıẓ Sharaf (d. after 810/1407), ‘Iṣāmuddin b. ‘Arabshah al-Isfarayinī (d. 945/1538), ‘Ali b. Ḥasan Zavareī (d. 968/1560). The work was annotated by Le‘alī Aḥmed b. Muṣṭafa (d. 971/1563), Sayyid Ḥasan b. ‘Abdurraḥman (d. 1071/1661), Naẓifī Ismail Aqḥiṣarī (d. after 1205/1790), Shaykh-al-Islam Makkī Meḥmed (d. 1212/1797), Moḥammed b. Fayżullah (d. 1231/1816), Moḥammed b. Aḥmed (d. 1318/1900), Anqara Governor ‘Abidin Pasha (d. 1324/1906) in Turkish language. Takhmīs was written to the work by poets such as Ṭashkoprizade Kemaleddin (d. 1030/1621) Khocazāde Asad (d. 1034/1625), Sayyid Moḥammed Sharifī (d. 1040/1631), Shaykh-al-Islam Yahya (d. 1053/1644), Suleyman Naḥifī (d. 1151/1738), ‘Abdullah Ṣalaḥī (d. 1197/1783), Shaykh-al-Islam Makkī Meḥmed, Mollacıqzāde Raif (d. 1238/1823), Muṣṭafa Maqṣud (d. 1258/1843), Yemliḥazāde Muṣṭafa (d. 1294/1878), Meḥmed Said Pasha (d. 1308/1892), Moḥammed Favzī (d. 1318/1900) while Ismail Mufid (d. 1217/1803) wrote tesdīs and Niyazī-i Mıṣrī (d. 1105/1694) wrote tesbī‘ to it.The work was translated into Turkish language by poets such as ‘Abdurraḥim Qaraḥiṣarī (d. after 888/1483), Kemal Pashazāde (d. 940/1534), Ahmed-i Rıḍvan (d. before 945/1538) Le‘alī Aḥmed b. Muṣṭafa, Shamsaddin Sivasī (d. 1006/1597), Kemalatī Meḥmed (d. before 1015/1606), Esasī (d. before 1041/1631), Sayyid Ḥusayin (d. after 1050/1641), Mehmed Ṭalib (d. 1089/1679), Sukutī Meḥmed (d. 1103/1691), ‘Abdulhay Jalvatī (d. 1117/1705), Sulayman Naḥifī, ‘Abdullah Ḥulvanī (d. 1159/1746), Aḥmed ‘Arifī (d. after 1195/1781), ‘Abdullah Ṣalaḥī, Ismail Mufid, Sivaslı Aḥmed Suzī (d. 1246/1830), Evranyali ‘Abdurraḥim (d. 1282/1865), Meḥmed Said Pasha, Qonyalı Fakhreddin (d. 1365/1950), Sazai Qaraqoç (d. 1933), Ilhan Armutchuoghlu (d. 1937), Maḥmut Qaya (d. 1945), but there are also translations whose translators are unknown. The present study deals with such a translation of the work. To our best knowledge, the translation that has not been paid much attention by scholars to date and was mentioned only by Ṣadıq Yazar. Even he articulated only a few sentences about the translation based on a deficient copy of the work. Both in the library records and in its copies, there was no information about the translator and the translation date of the work. The translation, which beginns directly without a section such as an introduction at the opening, was written in 162 verses with the spelling of the classical period. It has a remel baḥr style of ‘arūż structure with fā‘ilātun fā‘ilātun fā‘ilātun fā‘ilun rhythm. Although it has some ‘arūż mistakes, it can be said that it is successful in terms of rhythm. Using the source text rhyme of mīm letter, the translator directly adapted some rhyme words from the Arabic text, while converting some others to appropriate Turkish words. Although he used some of them only once, he used some others several times. This finding implies that the translator may have had difficulties in finding words for the rhyme. It is noteworthy that he used some of those words in different meanings, and he employed 99 different rhymes in 162 couplets. The translator used the original text for purposes other than the rhyme words. He used some words directly without translating them or only removed the ḥarf-i ta‘rif. He transformed some words to others with the same stem or to their counterparts in Persian. While converting some of the phrases to forms suitable for the structure of the Turkish language using various practices, he used the old Anatolian Turkish as well as living Turkish. Like Buṣīrī’s eulogy, the poem, which consists of 10 parts in terms of contents, is suitable for the contents of the source text, but it is not a literal translation. The translator, who cared about literary rhetoric, largely preserved or even contributed to the harmony elements of the text. He reinterpreted the meaning of Buṣīrī’s work using his poetry skills, and produced a successful translation in terms of poetry with minimal rhyme flaws. Considering other translations of Qaṣeeda-i Burdah, the translation has similarities with that by Uskudarlı ‘Abdulhay Jalvatī in terms of rhyme letter, with that by Sayyid Husayin Amasī in terms of rhyme, and with that by Ismail Mufid Afandi in terms of direct adaptation of some words in original text, while it has common characteristics with the translation by Naḥifī in terms of both rhyme letter and direct adaptation of most rhyme words from the original text. On the other hand, the translation has similarities with the translations by Kemal Pashazāde, Ahmed-i Rıḍvan, Esasī Afandi, ‘Abdullah Ṣalaḥī and Na‘imī in terms of rhyme letter, rhyme and adaptation of most rhyme words from the original text. However, it is simpler compared to the translation by Kemal Pashazāde, more loyal to the content of original text compared to the translation by Ahmed-i Rıḍvan and more robust in terms of rhyme compared to the translation by Na‘imī. (shrink)

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Eski Yakın Doğu coğrafyasında önemli arkeolojik keşiflerin yapılması ve başta Gılgamış Destanı olmak üzere Sümer, Akad, Babil ve Asur geleneklerine ait çeşitli efsaneleri içeren tabletlerin gün yüzüne çıkarılmasıyla birlikte Mezopotamya efsanelerinin Tevrat hikayeleri ile benzerliği Batı akademisinde bilinir hale gelmiştir. Tevrat hikayeleri ile Mezopotamya efsaneleri arasındaki benzerlik konusunda Batı’da son iki asırda önemli çalışmalar ortaya konmuş ve bunların bir kısmı farklı ölçülerde Türkçe literatüre de aktarılmıştır. Zira Mezopotamya efsaneleri ile bariz benzerlik taşıyan söz konusu Tevrat (...) hikayelerinin önemli bir kısmı, özellikle yaratılış ve Nuh tufanı anlatıları, peygamber kıssaları bağlamında Kur’ân’da da az veya çok farkla yer almaktadır. 20. yüzyıl başlarından itibaren Batı’da ortaya konan çalışmalardaki yaygın görüş, tıpkı Tevrat’tan ödünç alındığı kabul edilen Kur’ân kıssaları gibi Tevrat kıssalarının da orijinal anlatılar olmadığı, Mezopotamya efsanelerinden etkilenerek oluşturulduğu yönündedir. Zincirleme bir ödünç alma trafiği doğrultusunda daha önce tarih sahnesine çıkan geleneğin daima ödünç veren unsur, daha sonra tarih sahnesine çıkan geleneğin ise daima ödünç alan unsur kabul edildiği bu tek yönlü bakış açısının gerisinde, kronolojik ve kimi zaman da teolojik veya ideolojik olarak nitelendirebileceğimiz bir şartlanmanın yer aldığı görülmektedir. Bu arka plan ekseninde bu makalenin temel amacı Mezopotamya efsaneleri ile Tevrat kıssaları arasındaki bariz benzerlikle alakalı olarak mevcut çalışmalarda değinilmemiş bazı hususlara işaret etmek, aynı zamanda söz konusu metinler arasında her zaman tek yönlü değil kimi zaman karşılıklı etkinin olabileceğini belli örnekler üzerinden ortaya koymaktır. Bu bağlamda makalede Tevrat metni, Gılgamış Destanı ve Büyük Sargon efsaneleri üzerinden, Gılgamış-Enkidu ve Yakup-Esav çiftleri ile ilgili anlatılar, sepete konup nehre bırakılan ve mucizevi biçimde ölümden kurtularak bir kahraman haline gelen bebek anlatıları ve paralel tufan anlatıları inceleme konusu yapılmaktadır. Bu kapsamda konunun Kur’ân kıssaları ile bağlantısı da önem taşımaktadır. Makalenin bir diğer amacı da, suya bırakılan bebek ve tufan anlatıları üzerinden, Tevrat için muhtemel ve hatta kimi zaman kesin görünen etkileşimin Kur’ân kıssaları için de geçerli olup olmadığına, anlatılar arasındaki benzerliğin her zaman etki üzerinden açıklanıp açıklanamayacağına dair değerlendirmelerde bulunmaktır. (shrink)

Bu araştırma Hz. Peygamber’e izafe edilen “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetini konu edinmektedir. Zikri geçen hadisle ilgili literatür taraması yapıldığında müstakil bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Esasında ilim geleneğimizde tek bir hadisi bütün yönleriyle inceleyen pek çok araştırma vardır. Ancak söz konusu haberin müsellem ve mesajı açık kabul edilmesi hem Arap hem de Batı araştırmalarına konu edilmemesinin gerekçesi olabilir. İlgili rivayetin temel hadis kaynaklarında muhtelif metinlerle, beş ayrı sahâbîden aktarıldığı tespit edilmiştir. Araştırmamızda sözü edilen metin ve senedler ayrı ayrı incelenerek rivayetin (...) hadis ilmi açısından değeri tartışılmıştır. Rivayetin pek çok tariki olduğu için araştırma merfu‘ haberlerle sınırlandırılmıştır. Sözü edilen rivayete temel hadis metinlerinde hangi bâb başlığı altında yer verildiği ve klasik hadis şerhlerinde metne nasıl yaklaşıldığı tetkik edilmiştir. Rivayetin “zühd” konusunun ayrılmaz bir parçası haline geldiği ve buna bağlı olarak vaaz ve irşad literatüründe önemli bir yer tuttuğu tespit edilmiştir. Hadiste müminin dünya hayatıyla ilişkisine dair serdedilen ifadeler, kabaca “fâni olan her şeye yüz çevirmek” şeklinde tanımlayabileceğimiz zühdle ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Hadis şârihleri ise mezkûr haberi dünya arzularının cezb ediciliğiyle, süreklilik arz eden meşakkatli ibadetlerle mükellef olmanın verdiği zorlukla ve dünyada bireylerin başına gelen musibetlere karşı sabretmesi gerektiğiyle ilişkilendirmişlerdir. Bu bakımdan musannifler ile şârihlerin hadisi benzer perspektifle değerlendirdikleri görülmüştür. Çalışmamızda, Kur’an ve hadis metinlerinde yer alan metaforik anlatı biçimi göz önünde tutulduğunda hadisi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmenin mümkün olup olmadığı tespit edilmiştir. Zira metafor, retorik sanatların önemli bir unsuru olup, benzetme edatlarını kullanmadan farklı konular arasında anlam bağlantısı kurma sanatıdır. İstiare, teşbih, alegori ve kinaye gibi türlerle benzerlikler taşısa da anlatılan konudan ziyade anlatım tarzını vurgulayarak sözleri güçlendirmesiyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Metaforlar düşünce dünyasına derinlik katmakla kalmaz, aynı zamanda karmaşık veya soyut kavramların daha anlaşılır ifade edilmesine imkân tanır. Dilin gücünü ortaya çıkarırken, yaratıcı düşünce ve duygusal bağlantılar kurma becerisini pekiştirerek anlatının içerdiği mesajın vurgusunu artırır ve muhatapta daha derin etki bırakmayı sağlar. Tüm bunlardan hareketle ilgili metinde yer alan “zindan” kavramının metaforik bir anlam içerdiği kabul edildiğinde yeni bir yorum denemesine açık olduğu söylenebilir. Özellikle modern dönemde belirgin, açık ve fark edilir düzeyde ortaya çıkan düşünce ve ahlak krizine karşı bir anlamlandırma yolu seçerek ilgili rivayeti “medeniyet ve sünnet” ilişkisini göz önünde tutarak metaforik bir yorum denemesiyle ele aldık. Zira bu sözleriyle Resûl-i Ekrem’in çökmüş ve çürümekte olan medeniyetlerin haksızlık ve sefaletin kaynağı haline getirdiği tek dünyacı anlayışı reddettiği, nimetlere ve mahrumiyetlere karşı gereğinden fazla ya da az değer atfetmeyi kabul etmediği ve ölümle her şeyini kaybedeceğini düşünenlere karşı bilinç uyandırmaya çalıştığı iddia edilmektedir. Bunun yanında modern insanın İslâm medeniyetini yeniden canlandırabilmesini engelleyen bir dizi kriz vardır. Bunlar ruhsal, bireysel, düşünsel, metafizik ve toplumsal krizlerdir. İnsan, ruhsal krizi manevi ilerleme ve aydınlanmayla; bireysel krizi değerleri arzulara bırakmamakla; düşünsel krizi farklı düşüncelere açık bir şekilde eleştirel düşünceyi geliştirmekle; metafizik krizi dünyevi cazibelerden arınarak varoluşsal kısıtlamalara sırt çevirip bilgi ve anlam arayışına yönelmekle; toplumsal krizi toplumdaki değişimlere katkıda bulunarak insan hakları mücadelesi vermekle alt edebilir. Araştırmamızda insanın bu krizlerle başa çıkıp zindandan kurtularak özgürlüğe kavuşacağı ve kendi medeniyetini kurabileceği fikri metaforik bir yorum denemesiyle ileri sürülmüştür. Modern dönemde karşımıza çıkan sorunların tespitinin ve bu sorunlara dair çözüm önerilerinin rivayet kültüründen beslenmek suretiyle yapılmasının mümkün olup olmadığı da bu sayede tetkik edilmiştir. Bu kapsamda “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetinin ne şekilde anlaşıldığı veya anlaşılması gerektiği etrafındaki tartışmalara temas edilerek yeni bir yorum arayışına gidilmiştir. Söz konusu arayış “deneme” olarak isimlendirilmiş ve sonraki araştırmacıların çok daha kapsamlı denemelerde bulunması hedeflenmiştir. (shrink)

Dünya Osmanlı Devleti’nin makarr-ı saltanatı olan Dersaâdet’e, Memlûkler zamanında birçok Mushaf-ı Şerîf’in geldiği; XIX. yüzyılın başlarından itibaren muhafaza edilmek üzere vakfedildikleri camilerden, türbelerden, müze ve kütüphâne koleksiyonlarına toplanan eserlerden anlaşılmaktadır. İslâm yazı sanatı, başlangıcında imlâ gelişimine odaklanmış, bu meyanda ilk asır sonrası yazı estetiği üzerine çalışmalar yapılmıştır. Abbâsîler döneminde görülen bu gayretler neticesi yazının kurallara bağlandığı ve çeşitlendiği görülmüştür. Bunlardan Memlûk döneminde, Mushaf yazımında kullanılan Muhakkak ve Reyhâni yazı çeşidi Osmanlı’da Hattat Şeyh Hamdullah’a (1429- 1520) kadar Mushaf yazısı olarak kullanılmıştır. (...) Tarihî seyri içerisinde Memlûkler döneminde Muhakkak yazının gelişimini ve ulaştığı seviyeyi bu Mushaf’ta görmek mümkündür. Makalenin amacı gerek yazı sanatı gerekse süsleme sanatı açısından günümüz sanatkârlarına bir örnek sunmaktır. Mushaf’ta Zer mürekkeple yazılan harflerin etrafı siyah mürekkeple tahrirlenmiş, harekeler ise siyah mürekkeple yazılmıştır. Satırlarda harfler kürsüsünde olup, hat olarak da döneminin özelliklerini aksettirmektedir. Sûre başı yazıları ise Sülüs hat iledir. Görülmektedir ki Mushaf, günümüz yazı sanatında çokça kullanılan Muhakkak yazıya dâir özgün örnekleri ortaya koymaktadır. Araştırmadaki bir diğer gaye de Mushaf’ın hattatı ile ilgili tashihte bulunmaktır. Mushaf’ın, tefsir kısmının ferağ kaydında, “Muhammed b. Su‘ûd eş-Şâfiî” ismi geçmektedir. Bu Mushaf’ın hattatı olmayıp tefsirin müellifidir. Dolayısıyla Mushaf’ın hattatı belli değildir. Mushaf’ın tezhipleri ve cilt kapakları ile “İslâm Kitap Sanatı”nın göz alıcı örnekleri olan bu eser belli bir dönemin üslûbunu ve tekniğini yansıtması bakımından önemlidir. XV. yüzyıldan İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi (TİEM)’nde bulunan bu Mushaf, Memlûk dönemi kitap sanatının ulaştığı mükemmelliği günümüze ulaştıran önemli eserlerdendir. Kitap sanatının hâmisi, Memlûk Sultanı Kayıtbay’ın (1468-1496) hazinesi için yazılan Mushaf, 9 satırlı ve 463 yapraktan müteşekkildir. Salbekli ve oval şemseli, miklepli vişne rengi deri cildi döneminden kalmadır. Bu Mushaf’ın önemli bir özelliği de 439b- 462b’ye kadar yine sûre başlığı altında, âyetlerin kelime anlamlarının Arapça olarak izah edilmesidir. Mushaf’ta Sultan II. Bâyezid’in vakıf mührünün bulunması, Mushaf’ın Sultan II. Bâyezid döneminde Saray’a girdiğini göstermektedir. Eser, 1480- 1490 yılları arasına tarihlenebilir. Sultan III. Ahmed’in annesinin Üsküdar’da yaptırmış olduğu Gülnûş Emetullah Vâlide Sultan Camii’ne konulmak üzere vakfettiği h. 1132/1719 tarihli Arapça yazılmış olan kayıttan anlaşılmaktadır. (shrink)

Genel anlamıyla, ilâhîlik makamının insanoğluyla iletişimi olarak da ifade edilebilecek olan vahiy kavramının değişik din, kültür ve hatta düşünürlerdeki yankısı farklı olmuştur. Bu farklılık, entelektüel dünyaya sıradanlığın ötesinde izler bırakacak türdendir. Zira bazı kavramlar vardır ki, onlara yüklenen manalar algıları yönlendirir ve anlamayı büsbütün şekillendirir. Vahiy de bunlardan birisi olup özellikle dinlerin, kendi hakikatleri çerçevesinde doğru algılanabilmelerinde anahtar bir kavramdır. Bu makalede, kaynağı yönüyle Hindu kutsal metinleri Vedalara yüklenen anlamlardan hareketle Hinduizm’deki vahiy algısı ve ıstılahî anlamından hareketle Kur’ân vahyi konu (...) edilecektir. Mevcut literatürde daha çok Hinduizm’de vahy diye ifade edilen şeyin nasıllığı üzerinde durulmakta ama bu kavramın ıstılâhî menşei olan İslam dinindeki kullanımı açısından ayrıntılı bir mahiyet karşılaştırmasına rastlanmamaktadır. Mecazî anlamına vurgu yapılmadan Hindu kutsal metinleri Vedalar için kullanılan Tanrı’nın vahyi ifadesinin ise bu dinin hakikatini anlamada/kutsallarını anlamlandırmada çeşitli algı sorunlarına sebebiyet verdiği müşahede edilmektedir. Söz konusu eksikliği giderme ve yaşanan algılama sorunlarının çözümüne katkı amacı taşıyan bu çalışmada, öncelikle insanın anlama çabasında kavramlara yüklenen anlamların önemine vurgu yapılmış ve bir disiplini doğru algılamada ilgili disiplinde kullanılan kavramların terim/(ıstılâhî) anlamlarını bilmenin ehemmiyetine kısaca değinilmiştir. Ardından vahiy kavramının ve konuyla alakalı keşf, ilhâm, şruti ve revelation kavramlarının kısa semantik tahliline yer verilmiş, böylece daha sonra Hinduizm’de vahiy konusu işlenirken aslında hangi kavramın tercih edilmesinin daha yerinde olacağının alt yapısı hazırlanmıştır. Vahyin; inzâl ve tenzîl özelliğine sahip olması, Arapça ve kelamî nitelikte okunan bir şey olması, seçilmiş bir elçi ile mukayyet kılınıp bunun vahyi alanın değil gönderenin kendi iradî tasarrufunda bir konu olması gibi niteliklerine dikkat çekilerek bu kavramın mahiyet boyutunun ana çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır. Daha sonra Hint düşüncesinde Vedaların kaynağı ve tanrı ile ilintisi üzerinde durularak Hinduizm’de vahiy anlayışının anlamsal iz düşümü çıkarılmıştır. Böylece, Hindu kutsal metinleri Vedaların kaynağı veya tanrı ile ilintisi konusunda Hindular arasında bir fikir birliğinin olmadığı; bunların rişi adı verilen bilge kişiler tarafından kişisel riyâzet neticesinde keşf ve müşâhede yoluyla elde edildiği; dolayısıyla bu durumun haricî bir olay olmayıp ancak saf tabiat, güzel amel ve çok gayretle elde edilebilen batınî/içsel bir olay olduğu saptanmıştır. Bu bağlamda, vahyin ancak tanrı-âlem ayrışmasını esas alan teist tanrı tasavvuruna sahip dinlerde söz konusu olabileceği, dolayısıyla tanrı-âlem bütünleşmesini ifade eden panteist tanrı tasavvuruna sahip Hinduizm’de vahiy yerine keşf ve ilhâm kavramlarının kullanımının daha yerinde olacağına dikkat çekilmiştir. (shrink)