Příspěvek se zaměřuje na zavádějící příběh o tzv. kodaňské interpretaci kvantové mechaniky, již jako údajně nerozpornou či jednotnou vytvořili a sdíleli na základě tzv. kodaňského ducha kvantové teorie její tvůrci v roce 1927. Článek bude vycházet z role, kterou v tomto příběhu sehráli především N. Bohr a W. Heisenberg. První část příspěvku seznamuje s variacemi toho, co se v literatuře považuje za kodaňskou interpretaci. Druhá část odhaluje, že zatímco kvantová mechanika vznikla ve dvacátých letech 20. století, kodaňská interpretace (...) je veskrze problematickým a především Heisenbergovým produktem z let padesátých. Jednou z hlavních motivací, kvůli níž vystoupil s tzv. kodaňskou interpretací, byla obrana vůči množícím se kritikám obhájců kvantové teorie. Jelikož mezi členy tzv. kodaňské školy nepanovala žádná jednotná či nerozporná interpretace kvantové mechaniky, zaměřuje se poslední část příspěvku na několik vybraných rozdílů hlavně mezi Bohrovým a Heisenbergovým výkladem kvantové teorie. (shrink)

One of the key episodes of history of modern physics – Paul Dirac’s startling contrivance of the relativistic theory of the electron – is elicited in the context of lucid epistemological model of mature theory change. The peculiar character of Dirac’s synthesis of special relativity and quantum mechanics is revealed by comparison with Einstein’s sophisticated methodology of the General Relativity contrivance. The subtle structure of Dirac’s scientific research program and first and foremost the odd principles that put up its powerful (...) heuristics is scrutinized with special emphasis on the highly controversial tenet of “mathematical beauty.” It is contended that despite the relentless Dirac’s remarks denigrating the controversial role of philosophy one can trace its indirect influence through Arthur Eddington’s and Hermann Weyl’s whimsical mathematical models. Accordingly, the milestones of Dirac’s research programme realization in the distinctive context of the applied epistemological doctrine are indicated. (shrink)

Quantum mechanics implies many paradoxes (e.g. Schrödinger's cat, double-slit experiment, non-locality) which are in contradiction to our ordinary experience. To comprehend quantum theory we must revise our understanding of such matters as the objective nature of reality, the nature of causality, and the nature of a complex system and its relation to its components. Finally, common sense seems to be an epistemo-logical obstacle in our understanding of the quantum picture of the world.

The paper is devoted to the philosophico-methodological analysis of two fundamental theories – the string theory and the loop quantum gravitation. The theories attempt to unify the general theory of relativity and the quantum theory into one consistent theory that would describe, using a single language, universe as a unified dynamic system. The paper interprets the categories of „space“, „time“ and „time-space“. It analyses differing approaches to defining the above categories by the theories as well as contributions they make in (...) developing them. Similarly, it discusses certain theoretico-methodological problems arising for the theories in constructing the new theory. (shrink)

The author tries to give an answer to the question posed in the title of the paper by referring to those analyses and arguments which have been found important by the history of science (laws of Stevin, d'Alembert, Lagrange, arguments of Lazure Carnot, Prony, Ampère, Laplace…). In his opinion the only possible philosophy of mechanics must have the empirical nature. The problem was perceived already by Archimedes, though it was later obscured by numerous metaphysics. Yet, it is only solution of (...) Lagrange which can be said to be approaching the ideal. However, the philosophical part of the arguments still remains unsettled. (shrink)

Mechanika kwantowa jest źródłem wielu różnorodnych i bardzo istotnych konsekwencji epistemologicznych. Zgodnie z dominującą współcześnie kopenhaską interpretacją tej teorii, konsekwencje te mają charakter absolutny. Artykuł pokazuje, że istnienie innych zasadnych metodologicznie interpretacji mechaniki kwantowej świadczy o tym, że zarówno jej twierdzenia fizyczne, jak i ich konsekwencje epistemologiczne są względne.

Mechanika kwantowa wprowadziła nowy zestaw rewolucyjnych idei, takich jak dualizm korpuskularno-falowy, superpozycja stanów, nieoznaczoność, komplementarność, splątanie i całkowicie nowe podejście do prawdopodobieństwa. Mechanika kwantowa została stworzona w celu wyjaśnienia paradoksalnych odkryć, całkowicie niemożliwych do wyjaśnienia w ramach fizyki klasycznej. Współcześnie podobną sytuację możemy znaleźć w naukach o poznaniu i teoriach decyzji – wiele odkryć wydaje się paradoksalnych z punktu widzenia klasycznej teorii prawdopodobieństwa. Na przykład w pewnych warunkach ludzie szacują prawdopodobieństwo koniunkcji zdarzeń A i B jako większe niż (...) prawdopodobieństwo z członów koniunkcji, co jest nazywane błędem koniunkcji, w innych okolicznościach oceniają prawdopodobieństwo sumy zdarzeń A lub B jako mniejsze niż prawdopodobieństwo jednego ze zdarzeń, co jest nazywane błędem dysjunkcji.Celem niniejszego artykułu jest omówienie podstawowych idei programu badawczego Quantum Cognition, który jest zastosowaniem abstrakcyjnego formalizmu mechaniki kwantowej do modelowania czynności poznawczych i procesów decyzyjnych. Kwantowa teoria prawdopodobieństwa, pierwotnie stworzona w celu opisania pomiaru w mechanice kwantowej, wydaje się skutecznym narzędziem w modelowaniu czynności poznawczych i procesów decyzyjnych. (shrink)

Artykuł niniejszy jest polemiką z niektórymi tezami sformułowanymi w pracy Sabine Hossenfelder Czy Wszechświat myśli? I inne ważne pytania nauki. Podano argumenty, że 1) twierdzenie o realnym istnieniu przeszłości, teraźniejszości i przyszłości jest tylko jedną z możliwych filozoficznych interpretacji czasoprzestrzeni szczególnej teorii względności, a teza o obiektywnym upływie czasu jest możliwa do pogodzenia z fizyką współczesną; 2) determinizm jest istotnie ograniczony przez probabilistyczny charakter jednej z fundamentalnych teorii fizyki współczesnej jaką jest mechanika kwantowa; 3) podejście redukcjonistyczne jest istotnie ograniczone (...) przez teorię chaosu deterministycznego, w której zachowanie układów fizycznych jest opisywane przez nieliniowe równania różniczkowe, a także przez sytuację poznawczą w mechanice kwantowej. (shrink)

The article shows the inadequacy of understanding micro-objects in terms of the ontologies of substantial individual beings and the irreducible metaphorically of such concepts as “particle”, “wave” or “individual object”. An attempt was made to construct the concept of a quantum object as a conceptual blend, using the blending theory.

The study deals with an existential role of preunderstandings in the works of the leading founders of quantum theory. First, the study introduces Heidegger’s hermeneutic-phenomenological approach to the concept of understanding. Second, this concept is applied to various ways of thinking with which physicists (Planck, Einstein, de Broglie, Rutherford, Bohr, Heisenberg and Schrödinger) approached the solutions of scientific puzzles and constructions of new assumptions in the development of quantum theory. The article seeks to contribute to the debate in the methodology (...) and philosophy of science and points out that the role of preunderstandings is still underestimated. (shrink)

Článek se snaží přiblížit přístup Josepha Priestleyho ke zkoumání lidské mysli. Postupně jsou ukázány dva kroky, ve kterých Priestley mění svůj pohled na hmotu a ducha a dochází k materialismu. V prvním kroku redefinuje pojem hmoty a přisuzuje hmotě zcela nové vlastnosti – síly přitahování a odpuzování. V druhém kroku pomocí těchto nových vlastností vysvětluje schopnost vnímání a myšlení. V těchto krocích navíc využívá poznatky tehdejší přírodní filosofie, zejména mechaniky. Člověk a jeho mysl jsou podle Priestleyho součástí přírody. To znamená, (...) že člověk a lidská mysl jsou určitým mechanismem, který pracuje podle přírodních zákonů a lze jej pomocí těchto zákonů také vysvětlit. (shrink)