This paper discusses the relationship between philosophy and literature, their mutual entanglements, differences and similarities. The aim of the article is to reflect on the different concepts presenting the relationship between these two discourses. The first position claims that philosophy and literature are separate, while the second one blurs the boundaries between them. The latter view has two versions: one that claims to diminish the separateness of the discourses in the name of meaning or indication, and another that accentuates their (...) internal entanglement, which could be described in terms of two phenomena – the literary nature of philosophy and the philosophical nature of literature. Further issues discussed are existential philosophy as a special example of the coincidence of literature and philosophy, and the philosophy of literature as a discipline exposing, among other things, the philosophical nature of literature on top of the philosophical and methodological foundations of its studies. Classical works by Plato and other ancient Greek philosophers, the works of Roman Ingarden, John Austin, Tadeusz Komendant, Albert Camus, and Martin Heidegger are interpreted. The analysis of these works is confronted with the reading of such writers as Fyodor Dostoyevsky, Franz Kafka, Herman Hesse, Witold Gombrowicz and Tadeusz Różewicz. The article is a theoretical inquiry and fits into the discipline which is called the philosophy of literature. The author adopts a hermeneutical perspective, noting, however, that hermeneutics is not a method in the strict sense. The text posits that philosophical and literary discourse are mutually entangled, despite the fact that historically the separateness of the two orders has often been emphasized. (shrink)

Niniejszy artykuł stawia sobie za cel udzie lenie odpowiedzi na pytanie, jak przedstawia się zagadnienie postępu oraz końca historii w myśli Kanta i tzw. filozofii postępu. Usiłuje to uczynić z punktu widzenia myśli Piepera – najbardziej uznanego filozofa nurtu realistycznego w XX wieku w Niemczech. Podstawową literaturą tych analiz stały się jego dwie najważniejsze pozycje: U¨ ber das Ende der Zeit i Hoffnung und Geschichte. Ważne uzupeł nienia stanowią informacje pochodzące od prof. Bertholda Walda, najwybitniejszego ucznia Pie pera i zarazem (...) kontynuatora jego myśli. Autor zaczerpnął je z licznych rozmów i konsultacji przeprowadzonych w 2005 i 2006 r. Pozwalają one sądzić, że wiernie odczytał on spojrzenie myśliciela z Mu¨nster. Autor odwołał się również do rozpraw Kanta z zakresu filozofii dziejów: Der Streit der Fakulta¨ten, Das Ende aller Dinge. Wychodząc więc z tej perspektywy i od takich danych, autor artykułu wskazuje na elementy wspólne występujące u powyższych myślicieli w spojrzeniu na problem postępu oraz końca historii. Należy do nich m.in. wiara w ciągły postęp ludzkości, przeświadczenie o pomyślnym kresie historii, możliwości zbudowania Miasta Bożego na ziemi, spełnienia siebie i swego przeznaczenia wewnątrz historii za sprawą działania człowieka, a nie Boga. Owszem, brzmi to dziś niewiarygodnie, ale oświecenie, którego wyrazicielem była myśl wymienionych filozofów, obwieszczało tak bardzo obiecujące oblicze postępu, że zapewnić on miał realizację siebie i wszystkich swych żądań oraz oczekiwań. W artykule tym wskazuje się iluzje w ten sposób rozumianego postępu, biegu dziejów i jego końca. Idea postępu oraz rozwoju historycznego ma teologiczne źródło, a okazuje się nim pozaczasowy koniec, czyli idea Nowego Nieba i Nowej Ziemi. Zarówno Kant, jak i myśliciele postępu przejmują tę ostatnią ideę od chrześcijaństwa, nie uwzględniając jej treści. Innymi słowy, kreś- ląc wizje postępu, dziejów i ich końca posługują się pojęciami teologicznymi w ich nieteologicznym znaczeniu, czyli sekularyzują je. W artykule ukazana zostanie również pewna odmienność, zachodząca pomiędzy ujęciem filozofii postępu a myślą Kanta jako bardziej realistyczną, bliższą chrześcijaństwu. Podczas gdy Hegel, Fichte, Go¨res, Novalis nie liczą się z możliwością wewnętrzczasowego złego końca dziejów, o jakim mówi Apokalipsa, Kant nie wyklucza słuszności interpretacji chrześcijańskiej. Podstawowy zarzut Piepera względem koncepcji Kanta i filozofii postępu dotyczy złudnego i rodzącego rozpacz przeświadczenia, że podmiotem historii jest wy- łącznie człowiek. W artykule wskazuje się na właściwą postawę w obliczu wewnątrzczasowego złego końca dziejów w postaci katastrofy, czy na nadzieję. Katastrofa bowiem poprzedza pozaczasowy koniec – Nowe Niebo i Nową Ziemię. (shrink)

Z recenzji prof. Barbary Stawickiej-Pireckiej: Układ artykułów, przebieg granic tematycznych, zasięg problemowy proponowanych tekstów składają się na logiczną, ciekawą i różnorodną mapę tez i koncepcji, stanowiących niejako osnowę wiążącą Stary Kontynent z Nowym Światem, myśl głównych przedstawicieli filozofii hiszpańskiej – Unamuna i Ortegi y Gasseta – z „wędrującą”, wielokulturową świadomością bytu Marii Zambrano, złożone konteksty problematyki socjologicznej Peru w świetle nowelistyki Alfreda Bryce`a Echeniquego z polityczną utopią wybitnego meksykańskiego poety i eseisty – Octavio Paza. Filozoficzny wymiar dzieła literackiego w poszukiwaniu (...) nowych dróg dla słowa (Cervantes, Machado, Goytisolo, Cortázar) spotyka się w przedstawionym tomie z próbą odnalezienia nowych dróg dla koncepcji jednostki i społeczeństwa (teologia wyzwolenia, twórczość Santayany, koncepcje Manuela Castellsa i Nicolasa Gomeza Dávili). [...] -/- Wszyscy autorzy tekstów, piszący zarówno po polsku jak i po hiszpańsku, mają wypracowany własny, indywidualny sposób wypowiedzi, obrazowania, argumentacji. Czytelnik tomu obcuje zatem z dojrzałymi formami nie tylko opisu zjawisk i problemów, lecz także z ich wnikliwą i ciekawą interpretacją. (shrink)

Jezuici stanowili zawsze przedmiot licznych publikacji, ale szczególnie w ostatnim okresie literatura na ich temat wzbogaciła się o wiele cennych rozpraw naukowych. W ich świetle jawi się nowy obraz zakonu o różnorodnych odcieniach i barwach, zastępując dotychczasowy białoczarny. Dyskusjom nie ma jednak końca. „Sukcesom zakonu - pisał Janusz Tazbir - odpowiadały rosnące stosy literatury antyjezuickiej, która również w Polsce przetrwała szczytowy okres swego rozwoju. Spór o rolę zakonu w politycznych, kulturalnych, a nawet gospodarczych dziejach Europy trwa już od przeszło (...) czterystu lat i nic nie zapowiada jego rychłego zakończenia. Przy ocenie jezuióöw w zbyt małym chyba jednak stopniu zwracano uwagę na fakt, iż byli oni pionierami „wielkiego kompromisu'' we wszystkich niemal dziedzinach, z wyjątkiem oczywiście kompromisu z „herezją". I dzięki temu też, czysto wbrew wlasnym intencjom, stawali się prekursorami nowych rozwiązań". (shrink)

The article presents the concept of evil, as developed in the literary as well as philosophical works of Albert Camus. After a short, preliminary notice on the relationship between literature and evil, the article presents two spheres, in which the problem of evil was grasped by the author of The Rebel. In the main part of the article, the complexity of the problem of evil, as represented by Jean-Baptiste Clamence from The Fall is shown. It is seen as a development (...) of the concept of evil from The Plague, with the potency to disseminate onto others. It is also perceived, as something resulting from severe trauma of the main character. In conclusion, I claim, that the problem of evil, as experienced by Clamence may be understood as a still relevant metaphor of contemporary culture, struggling with passivity against the rise of social evil. (shrink)

Motto dobrze określa podstawowy problem, z jakim przychodzi zetknąć się kżzdemu, kto pisze o retoryce. Jest to tkwiąca τέχνη ῥητορικὴ w dwoistosc: teoria - praktyka. Problem ten podnosił m.in Piaton w Gorgiaszu i Fajdrosie. Już on jednak kładł nacisk na kwestie zastosowania retoryki, czyli wykorzystania pewnego typu wiedzy. Natomiast problem miejsca retoryki w systemie wiedzy traktował Platon jako oczywisty i mniej istotny. Podobnie postapil Arystoteles. W ten sposób otwarty został niezwykle złożony problem: oto to samo pojęcie określało - wiedzę teoretyczną (...) oraz praktykę. Powodowalo to, jak wiadomo, wiele nieporozumień dotyczących retoryki. Pojawily się one także i w dobie humanizmu oraz renesansu. Analizowany dalej tekst doskonale ową dwoistość retoryki obrazuje, a także - w wielkim skrócie - dotyka podstawowych nieporozumień tyczących τέχνη ῥητορικὴ. (shrink)

The goal of the paper is to reconsider two incompatible stances on a possible cogni­tive gain from belles-lettres stories. Cognitivism is based on the fundamental state that a value of work of art is proportional to the degree of knowledge it brings. It is presupposed that a reader´s mental state before reading such stories is, in a way, poorer then thereafter. What kind of properties does such cognitive gain have? Is it a moral piece of knowledge? Or is it a (...) piece of knowledge at all? A role of truth is mentioned. Two pros et cons arguments – namely Graham’s (argument about the cognitive value of the arts) and Stolnitz´s ones (argument about cognitive triviality of art) – are briefly examined. In the last part, a natural view of a literary cognitive gain is offered. (shrink)

Im Artikel beantworte ich die folgende Frage: Ist die Verbindung der Literatur und des Filmes in der schulischen Didaktik möglich? Ich erkläre das Volglich: Die traditionele Kultur könnte dem Lehrer im Filmschprachenunterricht helfen. Die Kenntnis von literarischen Ausdrucksmitteln sollte in diesem Fall den Beziehungspunkt für die Gespräche über manche Kulturtexte ausmachen.

Nesta coletânea de sete conferências apresentadas nos últimos dez anos em eventos literários, universidades e na Academia Brasileira de Letras, e revisadas especialmente para esta edição, Cristovão Tezza discute a criação literária sob uma ampla gama de temas, que abarcam desde a relação da literatura com a psicanálise até as fronteiras entre a ficção, a biografia e o ensaio. Em linguagem clara e pontuada pelo humor, com um rigor conceitual que passa longe do jargão acadêmico, o premiado autor do (...) romance O filho eterno fala de seu processo criativo, das origens de seu desejo de se tornar escritor, dos pressupostos éticos da literatura, do sentido da ficção no mundo contemporâneo e das contingências históricas, políticas e culturais de sua geração. (shrink)

Por iniciativa de la _Revista chilena de literatura_, de la Universidad de Chile, los editores de algunas revistas latinoamericanas nos reunimos el 29 de septiembre del 2014 en Santiago de Chile para discutir políticas comunes y formas de apoyo en nuestra actividad. Los asistentes coincidimos en expresar nuestra inconformidad frente a las formas predominantes de medición de la calidad académica de las publicaciones que, en primer lugar, privilegian criterios administrativos y cuantitativos sobre los contenidos y, en segundo lugar, tienden a (...) ignorar las prácticas académicas propias de las humanidades, que son diferentes a las de las ciencias exactas y aplicadas. Por eso, hemos decidido firmar la siguiente declaración pública, en cuya redacción hemos trabajado durante el primer semestre del 2015. (shrink)

Artykuł dotyczy ukształtowanej przez anglosaski romantyzm przemiany kulturowego obrazu doświadczenia religijnego — przemiany dostrzeżonej w literaturze przez amerykańskiego krytyka literackiego Geoffreya Hartmana. Najważniejsze aspekty tej przemiany to: zwycięstwo modelu poezji kreatywnej nad jej modelem mimetycznym, epitafijność oznaczająca uwrażliwienie na przemijalność świata, naturalizacja nadprzyrodzoności, a także rezygnacja z odpowiedzi na pytania ostateczne. Horyzont poszukiwań sensu tych przemian wyznaczany jest u Hartmana przez quasi-mesjanizm w ujęciu Adorna — przeświadczenie, że wyżej należy cenić różnorodność niepełnych i ułomnych odpowiedzi niż integralność prawd ostatecznych.

Artykuł dotyczy zagadnienia, w jakim sensie można stosować kategorię wyjaśnienia do interpretacji filozofii matematyki Kurta Gödla. Gödel – jako realista matematyczny – twierdzi bowiem, że w wypadku matematyki mamy do czynienia z niezależnymi od nas faktami. Jednym z owych faktów jest właśnie rozwiązywalność wszystkich dobrze postawionych problemów matematycznych – i ten fakt domaga się wyjaśnienia. Kluczem do zrozumienia stanowiska Gödla jest identyfikacja założeń, na których się opiera: metafizyczny realizm: istnieje uniwersum matematyczne, ma ono charakter obiektywny, niezależny od nas; optymizm epistemologiczny: (...) jesteśmy wyposażeni w wystarczająco dobre środki poznawcze, aby uzyskać wgląd w owo uniwersum. Pojęcie rozwiązania problemu matematycznego Gödel rozumie znacznie szerzej niż jako podanie matematycznego dowodu – chodzi raczej o znalezienie wiarogodnych aksjomatów, prowadzących do rozwiązania. Stawiany w artykule problem analizuję na przykładzie hipotezy kontinuum. (shrink)

The paper examines the interest of the Sophists in the problems of the Pre-socratic philosophy of nature.