The aim of the article is to present the economic thought of Mohandas Karamchand Gandhi with respect to ethical aspects. There are lots of statements and remarks about the relations of ethics and economics in Gandhi’s writings. In his opinion, both areas should be treated as integrated. That is why it is worth analysing Gandhi’s views on various economic matters. Only a selected presentation was possible because it was difficult to find cohesion in his socio-economic system. One of the hypothesis (...) underlined is that it is even risky to write about Gandhi’s united system. Generally his economic thought was not a part of economics as a discipline. Nevertheless it is not a reason to relinquish studies of it. Because of the fact that many remarks linked with microand macroeconomics are of considerable value, they can be used to research economic changes in India in 20th century or to study the attitude of Indian society towards those changes. The main source of the paper was the autobiography ‘The Story of My Experiments with Truth’ published in 1925. More of Gandhi’s economic thought can also be found in the work ‘Hind Swaraj’ from 1909 and in the lecture ‘Does Economic Progress Clash with Real Progress?’ from 1916. (shrink)

Celem pracy jest podanie reguł semantycznych dla logik, w których funkcjonują obok siebie funktory modalne i funktory deontyczne. Idea wspólnego traktowania tych funktorów. a w szczególności badania związków między nimi, została zapoczątkowana jeszcze w 1671 r. przez Leibnitza w "Elementa juris naturalis". Autor rozróżnia trzy następujące koncepcje dotyczące wzajemnych relacji między rozważanymi dwoma rodzajami funktorów logicznych: 1) koncepcję Leibnitza, wg. której konieczność implikuje obowiązek; 2) koncepcję, w której konieczność jest nieporównywalna z obowiązkiem; 3) zmodyfikowaną koncepcję [2] drogą pomysłowej modyfikacji znanej (...) semantyki Kripkego - autor wprowadza dodatkowe rozróżnienie światów na pozytywne i negatywne. Interesująco wypadają też porównania reguł semantyk dla trzech wymienionych wyżej koncepcji i rozważania wzajemnych powiązań czterech pojęć deontycznych: silnego obowiązku, silnego zakazu, słabego przyzwolenia i słabej "dowolności" - okazuje się, że spośród szesnastu możliwych relacji aż osiem spełnionych jest równocześnie we wszystkich trzech semantykach, Artykuł kończą uwagi na temat możliwych konsekwencji i zastosowań zaprezentowanego materiału. (shrink)

This study points to two kinds of relationship between justice and equality: the relationships between the concept of justice and equality, and the relationships between different formulae of justice adopted in social life and the formula of justice based on simple egalitarianism or on the modified formula of egalitarianism. Aristotelian distributive justice postulates identical treatment of similar people, and the controversy arises when it is being decided by virtue of what characteristics similar people are to be treated identically or how (...) differently people should be treated if they possess the relevant characteristic in different degrees. The viable moral doctrines of today accept egalitarian formulae only partially, and for various reasons. The opinions of the society that there is a required dependence of the compound formulae of justice on egalitarian formulae are rather fluid and susceptible to persuasion. (shrink)

The paper discuss the early age of forming social and economic catholic teaching in XIV–XVI. Appearing of economy from the area of theology was discussed as phenomenon of school from Salamanca and the influence scholastic on Adam Smith. The separation of economy and theology on the contrary was discussed as phenomenon of liberal project of state and market economy. The conclusion is, that economics as a science of separated aspects of human life is a subsidiary discipline of social catholic teaching.

Autorka analizuje, z punktu widzenia filozofii kultury, historyczną i współczesną kwestię relacji między religią a techniką. W wyniku tego filozoficznego namysłu stwierdza, że relacja ta może przyjmować cztery różne postaci. Zaprezentowana typologia relacji między religią a techniką staje się następnie narzędziem do znalezienia odpowiedzi na pytanie, czy religie światowe w ich wymiarze światopoglądowym i instytucjonalnym mogą odnieść się w sposób konstruktywny (a nie wyłącznie pesymistyczno-krytyczny) do coraz bardziej skomplikowanych zagadnień cywilizacyjnych z przełomu XX i XXI wieku.

The question of how the relationship between metaphysics and theology should be understood is one of the main topics of debate on the agenda of philosophers and theologians from Aristotle (d. 322 BCE) to Avicenna (d. 428/1037), from Avicenna to the late Islamic theological tradition, and even to medieval Jewish and Christian thought. Avicenna criticized Aristotle for identifying metaphysics with theology and presented a new perspective on the relationship between those two disciplines. He argues that God is not the subject (...) but the goal of metaphysics, in other words — metaphysics is an ontological science in terms of its subject matter and a theological science in terms of its goal. In Islamic thought after Avicenna, the relationship between metaphysics and kalam continued to be one of the most heated topics of debate. Trying to explain the relationship between those two disciplines, thinkers such as Imam al-Ghazali (d. 505/1111), Shams al-Din Samarqandi (d. 702/1303), and Sayyid Sharif al-Jurjani (d. 816/1413) made a distinction between “Islamic science and rational science” and argued that metaphysics is an intellectual science while kalam is a religious (Islamic) science. On the other hand, Siraj al-Din al-Urmawi (d. 682/1283), who dealt with the relationship between metaphysics and kalam in his treatise On the Difference between Metaphysics (God-Science) and Kalam, revised Avicenna’s approach and criticized theologians who tried to explain the problem in terms of the distinction between religious and rational sciences. The aim of this article is to analyze Avicenna’s and Urmawi’s views on the relationship between metaphysics and theology, taking into account the historical-problematic context of the issue. (shrink)

ALBERT EINSTEIN’S CONNECTIONS WITH SPINOZA’S PHILOSOPHY The paper aims to analyze the influence of Baruch Spinoza’s philosophy on Albert Einstein’s work, in particular his physics. Einstein was a man of genius personality of contemporary physics, but we can see him as a prominent philosopher, too. He studied the philosophical works of Kant, Leibniz, Hume and other modern philosophers. But his most preferred thinker was Baruch Spinoza. Einstein knew very well Spinoza’s main book, Ethics. He accepted Spinoza’s concepts of human being (...) and the dignity of man in the history of the world. The concept of God proposed by the author of Ethics was very important for Einstein. Spinoza’s inspiring philosophy is present in Einstein’s vision of the universe and in his deterministic view on quantum mechanics. This problem is reflected in the paper too. Keywords: BARUCH SPINOZA, ALBERT EINSTEIN, CONTEMPORARY PHYSICS, UNIVERSE. (shrink)

Dzięki badaniom R. Darowskiego wiemy, jak bezpośrednio Hiszpanie w XVI wieku byli zaangażowani w rozwój studium filozofii w polskich kolegiach jezuickich. Ich zaś pośredni wpływ na historię filozofii polskiej nie ogranicza się bynajmniej do recepcji myśli Suareza. Wydana niedawno monografia, poświęcona Antoniemu Perezowi SJ, kieruje uwagę na postać, która także w tym względzie jest interesująca.

Celem artykułu jest zwięzłe przedstawienie historii rozwoju literatury Turków cypryjskich od momentu pojawienia się Osmanów na wyspie pod koniec XVI wieku po czasy najnowsze. Osmańscy zdobywcy przywieźli na Cypr swoją tradycję, kulturę i literaturę, ale rozwój piśmiennictwa na wyspie odbywał się w innym tempie i w zależności od sytuacji politycznej podlegał różnym wpływom, nie tylko anatolijskim. Także wielokulturowość miała duży wpływ na charakter rozwoju tureckojęzycznej literatury w ciągu całej 450-letniej obecności Turków na wyspie. W artykule przedstawiono pokrótce najważniejsze wydarzenia polityczne, (...) które miały wpływ na rozwój i kondycję literatury tureckiej na Cyprze. Następnie omówiony został problem periodyzacji literatury Turków cypryjskich na tle okresów rozwoju literatury w Turcji. Z epokami literackimi zazwyczaj można łączyć konkretne gatunki, które w danym okresie pojawiają się, przeżywają największy rozkwit lub zanikają. Historia rozwoju gatunków takich jak nowela, powieść, sztuka sceniczna wskazuje na pewne różnice między literaturą Turcji osmańskiej i republikańskiej a literaturą Turków cypryjskich. Kolejny ważny element, który może służyć jako narzędzie porównania to tematyka utworów – najbardziej naturalne zwierciadło wydarzeń historycznych i problemów przeżywanych przez naród. Zestawienie cech charakterystycznych literatury tureckocypryjskiej i tureckiej na przestrzeni wieków pokazuje, że poza okresem po 1974 roku literatura Turków cypryjskich rozwijała się wolniej, a nowe trendy pojawiały się z opóźnieniem. Jako główne przyczyny takiego stanu rzeczy wskazać można uwarunkowania polityczne i ekonomiczne. (shrink)

W tym artykule wskazuję związki filomackiej poezji okolicznościowej z improwizacją poetycką. Na podstawie analizy autografów dwóch wybranych utworów – Jambu dla Jana II Tomasza Zana i Odezwy spod stołu Teodora Łozińskiego – uzasadniam tezę, że jamby przedstawiane podczas imieninowych fet to przykłady improwizacji w piśmie. Analizowane utwory intensyfikują dwie najbardziej charakterystyczne cechy jambografii – zawrotną szybkość tworzenia (Zan) i wynikające z niej niedopracowanie, bylejakość wypowiedzi poetyckiej (Łoziński). Zwracam uwagę na uzupełnianie się kodów lingwistycznych i materialnych, tj. wzmożenie podanych cech (...) zawartych w warstwie słownej utworów poprzez sposób ich zapisu w autografach. W części drugiej artykułu zastanawiam się nad możliwościami wprowadzania modyfikacji do utworów o improwizowanym charakterze – wprowa­dzam kategorię „poprawiania przez powtórzenie” i opisuję ją, odwołując się zarówno do Jambu dla Jana II i Odezwy spod stołu, jak i do innych tekstów pozostałych po filomackich fetach. (shrink)

Artykuł ma wskazywać związki filozofii Ericha Fromma z myśleniem utopijnym. Podstawowym zadaniem będzie zatem rozstrzygniecie, czy mamy do czynienia z klasyczna utopia, czy jedynie z elementami myślenia utopistycznego. Przyjmując, ze filozofia niemieckiego myśliciela wpisuje się w tradycje utopistyczna, ale klasyczna utopia nie jest, podejmuje próbę wykazania związków systemu filozoficznego Ericha Fromma z psychoanaliza Freuda, filozofia Marksa, mesjanizmem żydowskim i chrześcijańskim, które cechuje myślenie utopistyczne.

This paper is a continuation of Part I under the same title. Its Chapter III contains results given in the following publications: U. Wybraniec-Skardowska, Teoria zdań odrzuconych (Theory of Rejected Sentences), (doctoral dissertation under the supervision of Jerzy Słupecki, published as a monograph), Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Studia i Monografie, Nr 22 (1969), 5-131. G. Bryll, Związki logiczne pomiędzy zdaniami nauk empirycznych (Logical relations between sentences of empirical sciences). Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Studia (...) i Monografie, Nr 22 (1969), 155-216. This chapter contains an attempt to formalize some questions of methodology of empirical sciences. The theory T is enriched here not only by new definitions but also by a new primitive term and new axioms. The most important notion defined in this chapter is the set IndX of all inductive conclusions obtained on the basis of sentences of the set X. The function CnI defined by the equality: CnI X = X u IndX, satisfies the axioms of the general theory of deductive systems. The set CnI X can be understood as a system of empirical sciences in a narrower sense. This paper is a development of the considerations of G. Bryll, included in the above-listed article by this author. (shrink)

Tematem artykułu są zaobserwowane w dyskursie internetowym poglądy osób bezdzietnych z wyboru (BzW) na kwestie wykluczenia. Zwracają one uwagę na wykluczenia kulturowe, których doznają, nie wpisując się w normatywny wzorzec rodziny nuklearnej. Równocześnie przejawiają silnie dyskryminacyjne postawy wobec osób dzietnych – zwłaszcza tych w gorszej sytuacji finansowej. Tekst powstał na podstawie badań prowadzonych w 2019 i 2020 roku w internetowej strefie publicznej (komentarze na blogu Bezdzietnik.pl) oraz prywatnej (facebookowe grupy dedykowane osobom bezdzietnych z wyboru). Szczególną uwagę zwrócono na zawarty w (...) wypowiedziach podtekst ideologiczny i światopoglądowy, wskazujący na bliskie związki wypowiadających się osób z ideologią liberalną. (shrink)

Od opublikowania tekstu Maxa Blacka The Identity of Indiscernibles (1952) — stanowiącego locus classicus analitycznych dyskusji dotyczących obowiązywania zasady identyczności przedmiotów nieodróżnialnych — minęło już blisko 60 lat. W rozlicznych tekstach napisanych od tego czasu niejednokrotnie zwracano uwagę, że rozwiązanie problemu w dużej mierze determinowane jest przez przyjęte założenia, np. odnośnie zaakceptowanej wersji zasady identyczności przedmiotów nieodróżnialnych (np. Adams 1979) lub natury przestrzeni (np. O’Connor 1976). W poniższym tekście postaram się pokazać, w jaki sposób zmiany w przyjętych założeniach wpływają na (...) wnioski dotyczące obowiązywania zasady identyczności przedmiotów nieodróżnialnych. Dodatkowo wskażętakże na pewne związki pomiędzy koncepcjami indywidualności a rozstrzygnięciami dotyczącymi odróżnialności. (shrink)

Artykuł podejmuje się pytania o trwałość granic ludzkiego ciała i jego związki z otaczającą rzeczywistością. W odniesieniu do pogłebiającego się w wyniku zmian klimatycznych i zwiększającej się toksyczności środowiska lęku przed tym, co wnika z zewnątrz do naszego ciała, przywołuję koncepcje takich myślicielek, jak Stacy Alaimo, Donna Haraway i Karen Barad, by zastanowić się, w jaki sposób przemyśleć nasze relacje ze środowiskiem. Problem ten poruszam poprzez lekturę dwóch powieści eko-grozy, „Wilder Girls” Rory Power (2019) oraz „Unicestwienia” Jeffa VanderMeera (2014). (...) Najważniejsze tematy analizy to relacja między wnętrzem i zewnętrzem ciała, powiązania między ludźmi a środowiskiem, przemiany ciał wynikajace z zakażenia oraz znaczenie języka. Odwołując się do artykułu Bethany Doane „Sublime Annihilation and Planetary Ecohorror” (2020), zastanawiam się nad etycznym wymiarem podobnych opowieści i ich znaczeniem w obliczu katastrofy klimatycznej. (shrink)

W artykule stawiam pytanie o związki miedzy powieścią kryminalną a reportażem. Nie interesuje mnie prosta zależność odsłaniająca się w reportażu kryminalnym. Zależy mi raczej na pokazaniu, że reporter i detektyw mają często dużo wspólnego, jeśli weźmiemy pod uwagę sposób podejścia do problemu oraz schemat zadawanych pytań i opracowywanych odpowiedzi. Na uwagę zasługuje także operowanie śledztwem jako działaniem porządkującym opowieść w powieści kryminalnej oraz w reportażu. Próba zastanowienia się nad wzajemną zależnością zachodzącą między opowieścią opartą na fikcji i historią odwołującą (...) się do faktów pozwala na wskazanie efektów możliwych do uzyskania dzięki zastosowaniu śledztwa. (shrink)

Celem pracy jest analiza związków zachodzących między logikami deontycznymi i logikami czasowymi. Punktem wyjścia są znane relacje pojęć modalnych, deontycznych i czasowych. Część I ma charakter wstępny. W części II autor stara się udzielić wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, który spośród znanych rodzajów logiki czasu nadaje się do zamierzonej analizy. Wybór pada na logikę dat (temporal logic). Dalej, w części III przedyskutowano trzy możliwe sposoby wiązania pojęć modalnych z pojęciami czasowymi - koncepcje: Diodora Cronosa, szkoły megaryjskiej i W.Occama. Okazało się, że (...) związki modalno-czasowe i deontyczno- czasowe dają się najpełniej wyrazić w obrębie koncepcji occamowskiej - w takich strukturach semantycznych wszystkie trzy rodzaje pojęć dają się dosyć naturalnie powiązać. Część IV jest prezentacją zbudowanego na "occamowski” sposób systemu modalno-deontyczno-czasowego. Na koniec znajdujemy jeszcze dyskusję trudności na jakie napotyka się przy konstruowaniu takich hybrydowych systemów logicznych i przykład ilustrujący zalety tych konstrukcji, w przykładzie posłużono się znanym paradoksem "dobrego Samarytanina". (shrink)

Przedmiotem artykułu jest ukazanie realizmu strukturalnego jako stanowiska realistycznego w dyskusji, prowadzonej wokół realizmu naukowego – jego wybranych zalet i słabości. Realizm strukturalny jest odpowiedzią na wyzwanie, jakie realizmowi naukowemu stawiają historyczne fakty zmiany teorii w nauce. Nawiązuje on do semantycznego ujęcia teorii naukowych i wypracowanego w tym podejściu aparatu pojęciowego. Zgodnie z realizmem strukturalnym to, co zostaje zachowane z dojrzałych teorii naukowych po zmianie teorii, to ich sformułowania matematyczne, będące abstrakcyjnymi modelami teorii. Są one aproksymacyjnie prawdziwe, gdyż reprezentują realne (...) struktury rzeczywistości w sposób wolny od ontologicznej interpretacji, narzuconej przez język teorii. Realizm strukturalny i nawiązujący do niego semirealizm, który rozszerza niezmienniczość dojrzałych teorii na własności detekcyjne obiektów fizycznych, bronią tezy realizmu naukowego w kwestii aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych, interpretując realistycznie zmiany teorii naukowych. Pozostawiają jednak na boku istotny dla realizmu problem reprezentowania rzeczywistości w teoriach naukowych. Oba wspomniane stanowiska, nawiązując do modelowego ujęcia teorii naukowych, przyjmują, że reprezentacja jest izomorfizmem struktur matematycznego modelu teorii i rzeczywistości. Takie rozumienie reprezentacji jest zbyt wąskie, nie uwzględnia, że struktura zjawisk nie jest jednoznacznie określona. Strukturę tę dla teorii zastępuje matematyczny model danych, który odzwierciedla zjawiska przedstawione jako związki własności określonych przez teorię. Realistyczna interpretacja modelu danych stanowi dla realizmu strukturalnego konieczne uzupełnienie, aby spełniał on naczelną tezę realizmu, głoszącą, że nauka poznaje świat taki, jaki jest niezależnie od teorii. Stanowi to podstawę, aby broniona w realizmie strukturalnym aproksymacyjna prawdziwość teorii naukowych miała ugruntowane uzasadnienie. Wskazanie potrzeby rozszerzenia realizmu strukturalnego i semirealizmu o odpowiednią dla nich koncepcję reprezentacji jest tezą tej pracy. W artykule zostały przedstawione podstawowe elementy współczesnej dyskusji wokół realizmu naukowego oraz stanowiska realizmu strukturalnego i semirealizmu jako uzgodnienie realizmu naukowego z faktem radykalnej zmiany teorii. Następnie zostały ukazane konsekwencje, jakie dla realizmu strukturalnego wynikają z semantycznego (modelowego) ujęcia teorii naukowych i związanego z tym pojęcia reprezentacji jako izomorfizmu struktur. Ostatni fragment został poświęcony wskazaniu, że aby spełnić postulaty realizmu naukowego zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm powinny być uzupełnione o interpretację reprezentacji rzeczywistości w modelu danych w duchu realizmu naukowego. -------------- Zgłoszono: 17/09/2020. Zrecenzowano: 12/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 09/11/2020. (shrink)

Artykuł analizuje wybrane przykłady zaczerpnięte z polskiej sztuki współczesnej ostatnich lat, pytając o sposób ujęcia zagadnienia roślinności przez artystów. Humanistyka, głównie za sprawą posthumanizmu, przewartościowała relacje między ludźmi i roślinami, odbierając tym pierwszym centralną pozycję. W tym samym czasie na polu sztuki toczy się odrębna debata o podmiotowość roślin. Autorka, koncentrując na szeroko pojmowanym zagadnieniu ruchu roślin, pyta o to, jakie miejsce obecnie zajmują rośliny w sztuce, jak przedstawiane są ich związki z innymi organizmami i na jakie miejsca wspólne (...) między ludzkimi i nie-ludzkimi istotami wskazują artyści. (shrink)

Celem artykułu jest analiza procesu twórczego Hansa Christiana Andersena. Autorka skupia się na wczesnych latach twórczości pisarza, a następnie zestawia je z dojrzałym okresem jego twórczości. Zwraca uwagę na problemy z interpretacją utworów tłumaczonych oraz pokazuje pojawiające się w nich różnice na podstawie rożnych zakończeń Królowej Śniegu. Następnie analizuje, na czym, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków pisał Andersen. W części poświęconej dziennikom pisarza analizuje cele i aspiracje Andersena oraz sposób, w jaki zapisy z podróży przekładają się później (...) na zapis literacki. W kolejnej części przedstawia proces twórczy widziany oczyma samego pisarza oraz jego krytyków. We wnioskach końcowych podkreśla silną sensualność utworów Andersena, związki z językiem mówionym oraz towarzyszące baśniopisarzowi pod koniec życia przekonanie, że udało mu się dobrze wykorzystać dar, który otrzymał od Boga. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest analiza teoretycznych przesłanek socjalizmu państwowego i praktyczne konsekwencje zastosowania koncepcji dyktatury proletariatu w krajach zacofanych. Sformułowana przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa koncepcja dyktatury proletariatu została poddana zabiegom interpretacyjnym przez Włodzimierza Lenina I Józefa Stalina. Artykuł wykazuje różnice i związki w ich poglądach na dyktaturę proletariatu. Stalinowska wersja dyktatury proletariatu pozostaje w głębokiej opozycji do myśli klasyków marksizmu. Wersja ta, znajdując źródła w poglądach Lenina, wywarła decydujący wpływ na praktykę socjalizmu państwowego. Do pewnych aspektów tej praktyki (...) nawiązuje wiele współczesnych ruchów i ugrupowań, które powstały po upadku socjalizmu państwowego. (shrink)

Książka proponuje interpretację filozofii politycznej jednej z bardziej wpływowych współczesnych amerykańskich autorek – Marthy Craven Nussbaum. Praca skupia się na rozwijanej przez filozofkę wersji koncepcji zdolności (capability approach), która jest rozpatrywana w kontekście po- Rawlsowskiego egalitarnego liberalizmu. Biorąc pod uwagę takie zaplecze, książka ma na celu zbadanie warunków możliwości zrealizowania jego podstawowych założeń normatywnych, a więc wartości: wolności, równości i szacunku dla pluralizmu. Zgodnie z proponowaną interpretacją koncepcja Nussbaum ukazuje podstawy egalitarnego liberalizmu w nowym świetle, w tej mierze, w jakiej (...) zwraca uwagę na konieczność uzupełnienia instytucji o odpowiedni model rozumowania praktycznego. Książka wykazuje estetyczność takiej koncepcji, która przejawia się zarówno na poziomie pojęć (podobieństwa między doświadczeniem estetycznym a rozumowaniem praktycznym), jak i na poziomie przykładów (zastosowania sztuki dla kształcenia postaw obywatelskich). W ten sposób zaprezentowane ujęcie wpisuje się w ramy szeroko pojętej estetyki politycznej. Zagadnienia podejmowane w pracy obejmują między innymi następujące kwestie: dyskusja na temat tzw. waluty sprawiedliwości, liberalizm polityczny, psychologia moralna, emocje polityczne, władza sądzenia, związki między etyką a literaturą oraz kształcenie obywatelskie. Oprócz Marthy Nussbaum szczególne znaczenie dla argumentacji mają tacy autorzy, jak Amartya Sen, John Rawls, Charles Larmore, Immanuel Kant, Hannah Arendt, Crispin Sartwell. (shrink)

Kategoria integralności może być różnie rozumiana. Autorzy tekstów zamieszczonych w tomie opierają się na koncepcji Kena Wilbera AQAL. Głównymi jej składowymi są koncepcja Czterech Ćwiartek, ujmująca w sposób systemowy rzeczywistość i pozwalająca analizować związki między różnymi jej fenomenami, oraz Dynamika Spiralna, dotycząca rozwoju kulturowego, systemów i świadomości człowieka. Perspektywa integralna znalazła wyraz w ich publikacjach począwszy od 2005 roku, wcześniej – w praktyce akademickiej, a zwieńczeniem tego wstępnego etapu poszukiwań wilberowskich była konferencja naukowa „Ciało – Edukacja – Umysł” (2008) (...) i monografia pod tym samym tytułem (2010). Koncepcja Wilbera wzbudziła zainteresowanie w środowisku pedagogicznym akademickim i wśród praktyków. Między innymi Marzanna Bogumiła Kielar w monografii Integralna wizja Kena Wilbera i jej zastosowanie w edukacji (2012) dokonała rekonstrukcji koncepcji Wilbera, Zbigniew Kwieciński nawiązał do niej w wystąpieniu otwierającym VIII Zjazd Pedagogiczny w 2013 roku. Na UMK odbyły się też studia podyplomowe „Dyrektor jako lider oświaty”, których treści zostały skonstruowane na podwalinach koncepcji AQAL Wilbera. Do tej pory ukazały się następujące nasze monografie, w których AQAL zastosowano jako narzędzie opisu i wyjaśniania: P. Błajet, Ciało w kulturze współczesnej (2006), B. Przyborowska, P. Błajet, Szkice o wychowaniu agonistycznym (2008), P. Błajet, Miłość. Rozwój. Wychowanie (2010), P. Błajet, Od edukacji sportowej do olimpijskiej (2012), B. Przyborowska, Pedagogika innowacyjności: między teorią a praktyką (2013), P. Błajet, (Nie)przypadkowa edukacja (2016). „Kategoria integralności w edukacji” stanowi pokłosie licznych spotkań i dyskusji z myśleniem Wilbera w tle lub jako wątkiem wiodącym, stanowi rozszerzenie i pogłębienie, autorski wkład, a czasami krytyczną analizę myśli tego autora. (shrink)

Wczesny Descartes dokonuje radykalnego usunięcia z rozważań filozoficznych problemu poznania boskiego. Rekonstrukcja wielowiekowej tradycji średniowiecznej ukazała, że daleko idąca racjonalizacja opisu boskiego poznania prowadzi nieuchronnie do groźnej aporii dotyczącej statusu idei-przedmiotu w boskim intelekcie. Zwolennikiem uproszczenia na gruncie metafizyki był Duns Szkot, który dość zdecydowanie porzucił dziedziczony od Platona problem wzorów idei na rzecz wolnego, absolutnego i rozumnego przyczynowania o dominującym charakterze sprawczym. Zgodnie z dystynkcją wprowadzoną przez św. Tomasza, oprócz zagadnienia samych wzorów-rzeczy pojawia się oddzielny problem statusu ogólnych praw (...) rozumnego stwarzania. W obliczu niejasności otwierających możliwość poddania Boga takim prawom, Descartes jako pierwszy umieszcza tzw. prawdy wieczne w dystansie przyczynowym uznając później za „wrodzone” wyposażenie ego. W ten sposób uzyskujemy jasność co do ewentualnej skończoności lub nieskończoności nowego podmiotu. Jak pokazał Kartezjusz w Regułach, samo konstytuowanie przedmiotów Mathesis ma zasięg nieograniczony, choć sprawująca je władza podmiotowa doświadcza swej skończoności dwojako: po pierwsze, w ograniczeniu trwania oczywistości uporządkowanego szeregu ; po drugie, we wtórności względem prawd wiecznych, które choć wytwarzane przez mens, są jednocześnie uprzednio ustanowione. Poszukiwane przez nas związki pomiędzy średniowiecznymi teoriami poznania boskiego a nową teorią przedmiotowości potwierdziły złożoność badanego przełomu myślowego. Choć można mówić o podobieństwach zarówno opisywanych struktur poznawania, jak też używanych pojęć, teoria Descartes’a jest do nich niesprowadzalna. Choć w swej konstrukcji przedmiotu Mathesis, podmiot stycznie zdaje się imitować boskie intellectio, to jednak natychmiast uświadamia on sobie i opisuje własne ograniczenia. Pamiętać należy, że nie jest to ostatnie słowo Descartes’a, który kwestie z pogranicza epistemologii i teologii podejmie z nowymi siłami począwszy od Medytacji o pierwszej filozofii, centralnym zagadnieniem stanie się jednak nie tyle autonomiczny podmiot, co raczej idea nieskończoności. (shrink)

Powracając do estetyki kantowskiej autorka przygląda się wypowiedziom Kanta i stara się prześledzić możliwe pożytki płynące z wprowadzonego przez niego pojęcia „idei estetycznych”. Zasugerowane zostały także możliwe związki pomiędzy tą [źródłową] ideą a koncepcjami estetyki Rogera Scrutona raz Robina G. Collingwooda i odpowiednio ich pomysłami dotyczącymi doświadczenia wyobrażeniowego (Collingwood) oraz rozumienia i poznania za pomocą wyobraźni (Scruton).

W obszarze moich badań znalazła się problematyka wartości w lirykach Jacka Bierezina (1947–1993), poety i opozycjonisty urodzonego w Łodzi i z tym miastem związanego przez większość życia. Zajmują mnie jej związki z estetyką pokolenia ’68 oraz autorytetami autora, w przypadku poezji Bierezina możemy mówić bowiem o biografii jako literackim tworzywie. Temat ten badam, posługując się fenomenologią i aksjologią. Uważam, że wartości konstytuują się najmocniej i wyłaniają w sytuacjach granicznych, są pochodną wolności i wyboru, zatem za Józefem Tischnerem badam je (...) jako fenomen graniczny. Powiązane są z fenomenami miejsca i czasu, osadzone w dziejowości, co pokazuje filozofia spotkania i dialogu Tischnera, z którego dorobku korzystam. Poruszam się w filozofii dramatu oraz dwóch przestrzeniach: Ja aksjologicznego oraz Innego. Z filozofii spotkania wynika również komunikacyjna funkcja Innego. W poezji Bierezina ujawnia się ona w sprzeciwie wobec milczącej zgody na zło. Z zagadnieniem wartości łączy się problem aksjologii, wręcz programowo wyeksponowany w lirykach łódzkiego poety, deklarującego się jako uczeń Zbigniewa Herberta. Sumienie, wierność, piękno i smak to słowa-klucze poety-maksymalisty, który wybrał, za autorem Pana Cogito, jedną z najtrudniejszych dróg. (shrink)

John Venn w Formal Logic zbudował pewien system sylogistyki, będący jedną z realizacji idei kwantyfikacji orzeczników. Interesującą rekonstrukcję tego systemu zaproponował V.I. Markin. Markin posługuje się pięcioma funktorami pierwotnymi {aa,ai,ia,ii,e}. Wyrażenia elementarne SaaP,SaiP,SiaP,SiiP oraz SeP są czytane odpowiednio: wszelkie S są wszelkimi P, wszelkie S są pewnymi P, pewne S są wszelkimi P, pewne S są pewnymi P oraz żadne S nie są P.Markin podaje aksjomatykę dla tego systemu. Proponuje też reguły translacji jego formuł na język sylogistyki klasycznej, o aksjomatyce (...) Łukasiewicza {SaS, SiS, MaP/\SaM ε SaP, MaP/\MiS ε SiP} oraz reguły translacji odwrotnej.To sformułowanie sylogistyki Venna można uprościć przez przyjęcie konwencji notacyjnej:SφΨP / SφP/\PΨS SφP/\PΨS / SφΨP dla φ,Ψε{a,ι}.Proponowana jest nowa aksjomatyka dla sylogistyki Venna z mocnym rozumieniem zdań szczegółowo-twierdzących. Badane są związki logiczne między sylogistyką Venna i systemem Łulasiewicza. Zostaje sformułowany system z mocnym rozumieniem zdań szczegółowo-twierdzących. Podany jest dowód, że systemy SI i SL są równowane. (shrink)

Opracowanie dotyczy relacji konstytucyjnego pojęcia „dobro wspólne” z art. 1 Konstytucji RP, do pozaprawnych pojęć dobra wspólnego. Bezpośredni asumpt do jego przygotowania dało zdanie odrębne sędziego Trybunału Konstytucyjnego Zbigniewa Cieślaka do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2011 r. w sprawie Kp 7/09, dotyczącej zmian w prawie budowlanym. Jest to w ogóle najobszerniejsza wypowiedź w całym dotychczasowym orzecznictwie TK poświęcona wprost problematyce dobra wspólnego. Sędzia Z. Cieślak wyraźnie odróżnił prawne pojęcie dobra wspólnego – jego zdaniem właściwe dla interpretacji klauzuli dobra (...) wspólnego z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. – od pojęć pozaprawnych, uznając te ostatnie za źródło nieporozumień w prawniczych dyskusjach na temat rozumienia wyrażenia „dobro wspólne” w prawie i jako kategorii konstytucyjnej. Argumentować będę, że zrekonstruowane przez Z. Cieślaka prawne pojęcie dobra wspólnego nie nadaje się do interpretacji klauzuli dobra wspólnego z art. 1 konstytucji z 1997 r., i że pojęcia pozaprawne powinny być postrzegane nie jako źródło nieporozumień, ale jako nieodzowna pomoc w ustalaniu treści konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego. Problematyka ta prowadzi do podjęcia pewnego – kluczowego dla stosowania art. 1 – zagadnienia relacji między dobrem wspólnym a prawami człowieka (wolnościami i prawami człowieka), zagadnienia, które ostro zarysowało się w orzecznictwie trybunalskim po raz pierwszy właśnie w tym zdaniu odrębnym. Chodzi mianowicie o związki zachodzące między dwoma zasadniczymi tradycjami pojmowania dobra wspólnego i odpowiadającymi tym tradycjom dwoma typami pojęć dobra wspólnego – tradycji klasycznej, znajdującej swój wyraz w Konstytucji 3 maja z 1791 r., i tradycji, w której dobro wspólne pojmowane jest przede wszystkim jako dobro państwa i która znalazła wyraz w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Dla pierwszej tradycji charakterystyczne jest uznanie praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego – i tę tezę Z. Cieślak akceptuje. Analiza jego propozycji pokazuje jednak, że należy ona do tradycji konstytucji kwietniowej, a przyjęcie pojęcia dobra wspólnego należącego do tej tradycji prowadziłoby do niespójności z niektórymi fundamentalnymi rozstrzygnięciami ustrojodawcy, dotyczącymi tak interpretacji art. 1 konstytucji i przyjętej w nim koncepcji dobra wspólnego, jak i konstytucyjnej koncepcji wolności i praw człowieka. (shrink)

Celem artykułu jest przedstawienie sporu dotyczącego relacji filozofii i teologii w czeskiej myśli międzywojennej (Kozák, Souček, Rádl, Patočka). Omawiam różne sposoby uzasadniania teologii i Objawienia oraz ich związki z filozofią. W tym sporze z jednej strony teolodzy starają się uzasadnić wyjątkowość teologii, a także wykazać jej naukowy charakter. Z drugiej strony, filozofowie pokazują, że teologia oparta na Objawieniu nie może być częścią wiedzy. Historia sporu pokazała, że teologia musi zachować dystans do filozofii, jeśli nie chce wyrzec się swojej istoty, (...) swojej securitatis, która nadeje sens jej istnieniu, co nie znaczy, że jest niewrażliwa na codzienne problemy człowieka. (shrink)

Według koncepcji Mariana Mazura, człowiek jest systemem autonomicznym zdolnym do samosterowania. Jedna z podstawowych cech tego systemu – dynamizm charakteru – jest możliwa do wyrażenia za pomocą logarytmu naturalnego z ilorazu starzenia się do współczynnika rozbudowy systemu autonomicznego. Niniejszy artykuł prezentuje Kwestionariusz Dynamizmu Charakteru. Narzędzie to stworzone zostało w celu empirycznego przetestowania założeń teorii Mazura oraz w celu uchwycenia potencjalnych związków dynamizmu charakteru z innymi konstruktami, osadzonymi w tradycjach psychologicznych: na przykład Regulacyjną Teorią Temperamentu. Kwestionariusz Dynamizmu Charakteru mierzy dynamizm charakteru (...) na skali jakościowej i ilościowej. Artykuł prezentuje teorię Mazura, jej związki z teorią temperamentu Strelaua, narzędzie badawcze opracowane przez autorów i wyniki wstępnych analiz – przeprowadzonych na grupie 54 osób. Obserwacje poczynione w badaniach pilotażowych prezentują obiecujący obraz. Sugerują zgodność teorii Mazura z danymi empirycznymi oraz możliwość rozszerzenia rzeczonej teorii, dzięki obserwacjom efektów, niewyrażonych bezpośrednio w pracy Mazura. (shrink)

Richard Rorty był intelektualistą zdecydowanie świeckim, zdeklarowanym ateistą i antyklerykałem. Pomimo tego w jego wizji utopii liberalnej odnaleźć można pewne tropy, które wskazują na jej związki z religią. W niniejszym artykule staram się zrekonstruować powody, dla których Rorty tak krytycznie ocenia rolę religii w demokracji liberalnej. Podkreślam przy tym, że są one osadzone głównie w specyficznie rozumianym antyautorytaryzmie amerykańskiego filozofa. Następnie zaś przechodzę do wskazania powiązań między projektem liberalnej utopii Rorty’ego a religią, szczególnie chrześcijańską. Argumentuję, że liberalna utopia Rorty’ego (...) jest czymś w rodzaju religii obywatelskiej. Dlatego nieprzypadkowe wydaje się to, że w ostatnim okresie twórczości amerykańskiego neopragmatysty problematyka nadziei społecznej urasta do rangi jednego z głównych tematów. (shrink)

Wydaje się, że filozofia rzadko miała związek z muzyką - Rousseau, Nietzsche czy Adorno to wyjątki. A jednak w mitologii i tradycji greckiej związki takie były bardzo wyraźne: koźlonogi Pan, który zdradził Apollinowi tajemnicę wieszczenia, był muzycznym wirtuozem; ucieleśniający mądrość Sylen uczył Dionizosa śpiewu i tańca; Apollo, stanąwszy na czele korowodu szalonych muz, uczynił je przewodniczkami poetów; sami zaś poeci posiadali umiejętność rozumienia ludzkiej natury oraz dar przepowiadania przyszłości i uosabiali natchnioną mądrość. Przynajmniej więc w pewnym stopniu filozofia wywodzi (...) się z muzyki. Koneksje te zaś potwierdza osoba Gilles’a Deleuze’a, którego nomadologia oraz takie kategorie, jak „kłącze”, „refren”, „powtórzenie” czy „deterytorializacja”, stały się istotnymi wyznacznikami dla współczesnej eksperymentalnej muzyki elektronicznej. (shrink)

Niniejszy artykuł poświęcony jest zagadnieniu wyjaśnienia poznania w teleosemantyce, która jest najbardziej zaawansowaną wersją reprezentacyjnej teorii umysłu. Krytyka reprezentacjonizmu ze strony teorii poznania ucieleśnionego powoduje, że założenia i tezy teorii reprezentacyjnych powinny zostać poddane analizie w kontekście pytania o adekwatność i sukces tego podejścia. Głównym założeniem tego podejścia jest teza, że procesy poznawcze jak percepcja, myślenie pojęciowe, wiedza itp. polegają na wytwarzaniu reprezentacji mentalnych i operowaniu nimi. Materialną składową reprezentacji mentalnych są stany neuronalne mózgu, będące nośnikami treści poznawczych. Głównym problemem (...) tego podejścia jest wyjaśnienie przypisywania stanom mózgu treści pełniących funkcję reprezentacji. Teleosemantyka łączy wyjaśnienie nadawania treści z zagadnieniem intencjonalności stanów mentalnych i tezą o reprezentacyjnym charakterze poznania. Jako punkt wyjścia, zostały omówione związki jakie zachodzą pomiędzy ogólnym pojęciem reprezentacji a intencjonalnością. Ogólna struktura reprezentacji jest strukturą spełniającą warunki intencjonalności zarówno w sensie „bycia o czymś”, jak i skierowania na przedmiot intencjonalny. Problemem do rozwiązania jest konstytuowanie relacji reprezentacji i przypisywanie treści stanom mózgu. Następnie podana została analizie propozycja rozwiązania tego problemu przedstawiona przez R. Millikan w jej teorii teleosemantyki. Upatruje ona źródło intencjonalności w biologicznych funkcjach zdobywania informacji niezbędnej do przetrwania. Funkcje te spełniane są przez relacje konstytuujące reprezentacje mentalne. Semantyka reprezentacji jest nadana przez cel funkcji biologicznej, natomiast warunki prawdziwości skorelowane są z własnościami otoczenia. Końcowa część poświęcona jest omówieniu ograniczeń takiego ujęcia i przedstawieniu krytyki ze strony stanowisk antyreprezentacyjnych. Prowadzi to do konkluzji, że teleosemantyka, rozwijając relacyjne rozumienie reprezentacji wnosi do wyjaśnienia poznania ważny element. Łączy pojęcie intencjonalności z reprezentowaniem świata w umyśle. Nie daje jednak jeszcze pełnej odpowiedzi na pytanie o konstytucję treści poznawczych. Nie powinna też być traktowana jako jedyny i uniwersalny sposób rozwiązania problemu treści, ale jako jedna z propozycji wyjaśnienia elementów poznania wyposażonych w treść intencjonalną. (shrink)

Książka ta jest poświęcona analizie filozofii politycznej Johna Deweya osadzonej w kontekście kryzysu liberalizmu po pierwszej wojnie światowej. Jedną z dróg wyjścia z impasu, w jakim znalazła się myśl liberalna, był radykalny liberalizm reprezentowany przez takich intelektualistów, jak John Dewey, Bertrand Russell, Karl Polanyi i Karl Mannheim. Wymienieni myśliciele upatrywali szans na odrodzenie liberalizmu w odrzuceniu koncepcji wolnorynkowych i dialogu z myślą socjalistyczną. W pracy przedstawiono zręby ideologii radykalnego liberalizmu oraz stosunek lewicowych liberałów do innych ideologii, w szczególności zaś do (...) liberalizmu ekonomicznego i rewolucyjnego marksizmu. Osobny rozdział pracy poświęcony jest refleksji Johna Deweya na temat demokracji, która należy do najoryginalniejszych osiągnięć amerykańskiego filozofa. Przedstawiona interpretacja uwypukla związki myśli Johna Deweya z radykalizmem Nowej Lewicy oraz twórczością takich teoretyków, jak C. W. Mills Axell Honneth czy James Bohman. Drugim ważnym obszarem podejmowanych w pracy rozważań jest rekonstrukcja Deweyowskiej koncepcji myślenia jako rozwiązywania problemów. Pragmatyzm utrzymuje, że możliwe jest znalezienie mniej lub bardziej obiektywnych odpowiedzi na pytanie, co należy robić w danej problematycznej sytuacji. „Pragmatyczne oświecenie”, by posłużyć się terminem Hilarego Putnama, wyrzeka się oświeceniowego uniwersalizmu, ale nie rezygnuje całkowicie z roszczeń do obiektywności w dziedzinie rozstrzygnięć moralnych i politycznych. (shrink)

Etycy nie poświęcali dotąd wiele uwagi niepewności, koncentrując się często na skrajnie wyidealizowanych hipotetycznych sytuacjach, w których zarówno kwestie empiryczne (np. stan świata, spektrum możliwych decyzji oraz ich konsekwencje, związki przyczynowe między zdarzeniami), jak i normatywne (np. treść norm, skale wartości) były jasno określone i znane podmiotowi. W poniższym artykule – który jest rezultatem projektu dotyczącego różnych typów decyzji w sytuacjach niepewności związanej z postępem w naukach i technologiach biomedycznych – przedstawię analizę sytuacji niepewności normatywnej, czyli takich, w których (...) podmiot musi podjąć decyzję, nie mając pewności co do tego, jaka norma postępowania jest właściwa, np. dlatego, że ma sprzeczne intuicje normatywne na temat dopuszczalności danej decyzji. Stanowisko, które określa się niekiedy mianem komparatywizmu, głosi, że w tego typu sytuacjach należy uwzględniać nie tylko stopnie przekonań podmiotu w kwestii różnych norm, ale także to, na ile możliwe decyzje warte są podjęcia wedle tych norm. Przedstawię tu analizę kilku przypadków niepewności normatywnej, a także charakterystyczny argument przeciwko dotychczasowym wersjom komparatywizmu, wskazujący, że nie uwzględniają one różnych nastawień do ryzyka w sytuacjach niepewności normatywnej, choć dopuszczają jednocześnie różne nastawienia do ryzyka w sytuacjach niepewności empirycznej. Pokażę też, że zasada ostrożności dotycząca statusu moralnego w upraszczający sposób przedstawia sytuacje niepewności normatywnej. (shrink)