Is Edward Abramowski an ethicist of care? Part I. Introduction to the ethics of care and the ethics of friendship These two papers contribute to the research tendency that seeks an analogy between the ethics of care and other ethical theories. The purpose of this study is to compare the ethics of care with Edward Abramowski’s moral theory. The critical appraisal of both theories requires the reconstruction and confrontation of issues such as friendship-brotherhood-care, response to the needs of others, and (...) making friendship-brotherhood-care public. The analysis of philosophical sources was carried out with the use of tools from hermeneutics and the history of ideas. In the case of the ethics of care, both the theories of direct caring relations and of group, institutional caring relations were examined. The analysis of Abramowski’s philosophy is focused on the ethics of friendship. In Part I, the ethics of care and the ethics of friendship are presented. Part II refers the results obtained from the analysis of the ethics of friendship to the theses and arguments which feature in the ethics of care. Czy Edward Abramowski jest etykiem troski? Część I. Prezentacja etyki troski i etyki przyjaźni Seria dwóch artykułów wpisuje się w tendencję badawczą poszukującą analogii pomiędzy etyką troski a innymi teoriami etycznymi. Celem pracy jest porównanie etyki troski i teorii moralnej Edwarda Abramowskiego. Krytyczne badanie obu teorii polega na odtworzeniu i konfrontacji rozumienia takich zagadnień, jak: przyjaźń – braterstwo – troska, źródła reakcji na potrzeby innego, upublicznienie przyjaźni – braterstwa – troski. Do jego realizacji wykorzystano analizę tekstów filozoficznych przeprowadzoną z uwzględnieniem narzędzi hermeneutyki i historii idei. W przypadku etyki troski badaniu poddano zarówno teorie bezpośrednich relacji opiekuńczych, jak i teorie relacji pośrednich, międzygrupowych, zinstytucjonalizowanych. Przedmiotem analizy w filozofii Abramowskiego stała się etyka przyjaźni. W pierwszym artykule zaprezentowano etykę troski oraz etykę przyjaźni. W drugim odniesiono pozyskane wyniki analiz etyki przyjaźni do tez i argumentacji obecnych w etyce troski. (shrink)

Is Edward Abramowski an ethicist of care? Part II. The comparison of the ethics of care and the ethics of friendship These two papers contribute to the research tendency that seeks an analogy between the ethics of care and other ethical theories. The purpose of this study is to compare the ethics of care with Edward Abramowski’s moral theory. The critical appraisal of both theories requires the reconstruction and confrontation of issues such as friendship‑brotherhood‑care, response to the needs of others, (...) and making friendship‑brotherhood‑care public. The analysis of philosophical sources was carried out with the use of tools from hermeneutics and the history of ideas. In the case of the ethics of care, both the theories of direct caring relations and of group, institutional caring relations were examined. The analysis of Abramowski’s philosophy is focused on the ethics of friendship. In Part I, the ethics of care and the ethics of friendship are presented. Part II refers the results obtained from the analysis of the ethics of friendship to the theses and arguments which feature in the ethics of care. Czy Edward Abramowski jest etykiem troski? Część II. Porównanie etyki troski i etyki przyjaźni Seria dwóch artykułów wpisuje się w tendencję badawczą poszukującą analogii pomiędzy etyką troski a innymi teoriami etycznymi. Celem pracy jest porównanie etyki troski i teorii moralnej Edwarda Abramowskiego. Krytyczne badanie obu teorii polega na odtworzeniu i konfrontacji rozumienia takich zagadnień, jak: przyjaźń – braterstwo – troska, źródła reakcji na potrzeby innego, upublicznienie przyjaźni – braterstwa – troski. Do jego realizacji wykorzystano analizę tekstów filozoficznych przeprowadzoną z uwzględnieniem narzędzi hermeneutyki i historii idei. W przypadku etyki troski badaniu poddano zarówno teorie bezpośrednich relacji opiekuńczych, jak i teorie relacji pośrednich, międzygrupowych, zinstytucjonalizowanych. Przedmiotem analizy w filozofii Abramowskiego stała się etyka przyjaźni. W pierwszym artykule zaprezentowano etykę troski oraz etykę przyjaźni. W drugim odniesiono pozyskane wyniki analiz etyki przyjaźni do tez i argumentacji obecnych w etyce troski. (shrink)

This paper presents considerations on altruism and prosocial behaviour formulated on the basis of some experiments with the ultimatum game. In the first part it will discuss relations between expected utility theories, the characteristics of homo oeconomicus and a modern understanding of altruism. It will focus in particular on conceptual differences, indicating that we can find more than one definition of altruism in modern literature. The second part of the text will provide an overview of selected behavioural theories of prosocial (...) behaviour. It will also present the manner in which needs, social determinants, norms, and individual psychological features affect the propensity to behave in a prosocial fashion. (shrink)

Svijest o tehničkoj reproduktibilnosti umjetničkog djela povela nas je iz područja promišljanja umjetničkog djela prema estetizaciji svakodnevice , društvu spektakla, mekdonaldizaciji i diznijevskoj amerikanizaciji kulture cijeloga svijeta.Umnažanje je postalo ponavljanje koje zavodi, odnosno uspostavlja nove odnose kulturne i svake druge ovisnosti. Pokazalo se da u svijetu »množina« vladaju zakonitosti koje određuju današnjeg čovjeka više nego je to filozofija spremna detektirati. Snaga i uvjerljivost epa danas je sadržana u malim sloganima, uz pomoć kojih se upravlja javnim mnijenjem i masama massmedijski oblikovanih (...) potrošača informacija. Slogani su sonde pomoću kojih globalne korporacije osvajaju strukture mišljenja i govora. Umnažanje reklamnih poruka, političkih slogana, ratnohuškačkih rečenica i spektakularnih ispraznosti – završava u copy/paste kulturi, koja, nesvjesna mehanizama i tehnologija, polako ali sigurno počinje zauzimati mjesto na policama dućana globalnih trgovaca. McLuhanovo djelo "Mechanical Bride" prvo je na ozbiljan način promišljalo značenje koje naizgled obični reklamni slogani mogu imati na oblikovanje svjesne i nesvjesne pozicije potrošača. Analizom njegova pristupa u ovom manje poznatom djelu te usporedbom s nekim indikativnim suvremenim pojavama hrvatske i svjetske javnosti – ocrtava se kontekst kojega suvremeno filozofijsko mišljenje ne smije ispustiti iz vida.The awareness about the reproductiveness of artwork led us from the field of discussion about artwork to the aesthetization of the everyday , to a society of spectacles, to McDonaldization and the Disneyesque Americanization of the entire world culture.Multiplication became a seductive repetition, setting up new relations of cultural and other addiction. It seems that in a world of “plurals” there are laws that define today’s man more than philosophy is prepared to detect. The strength and convincingness of epics is sublimated into little slogans, used to manipulate public opinion and hordes of information consumers shaped by the mass media. Slogans are really probes with which global corporations conquer the structures of opinion and speech. The multiplication of advertising messages, political slogans, warmongering sentences and spectacular meaninglessness – ends up in a copy/paste culture, which is, unaware of mechanisms and technologies, slowly but surely starting to take its place on the store-shelves of global marketers. McLuhan’s work "Mechanical Bride" was the first to seriously consider the meaning that the seemingly common advertising slogans can have for the shaping of a conscious and unconscious position of the consumers. By analyzing his approach in this less known work and comparing it with certain suggestive modern phenomena in the Croatian and world public – we outline a context, which should not be eft out of the sight of the modern philosophic thought. (shrink)

Artykuł stawia dwa pytania: jaki rodzaj etyki ekologicznej daje się wyprowadzić z posthumanistycznej refleksji i jak taka etyka mogłaby działać w konkretnej przestrzeni – ogrodzie działkowym. Interesuje mnie pole teoretyczne, kt.re wyznacza troska i namysł nad światem poza człowiekiem. Jako punktu wyjścia używam schematu trzech traum opisanego przez Zygmunta Freuda. Sytuacja człowieka po trzech traumach odczytana zostaje jako krajobraz postapokaliptyczny, w którym możliwe jest budowanie nowej etyki ekologicznej. Omawiając spektrum posthumanizmu, zwracam uwagę na problem granicy i dualizmu. Oprócz wskazania przykład.w (...) etycznych praktyk ogrodniczych, proponuję, aby w proces kształtowania struktury ogrodu włączyć śmierć ogrodników. (shrink)

This essay is an interpretation of the famous novel by Herman Melville, Bartleby, the Scrivener. A Story of Wall-Street. My aim is not only to interpret the novel, but to expose and problematize the socio-ontological structure of today’s world, which is capitalism. Reading Melville’s story through the prism of selected philosophical ideas allows us to read its freedom-taking nature in an inspiring, but also disturbing way. Bartleby’s example shows that no political and social action is enough to liberate oneself. Neither (...) protest nor activism, nor ideological opposition, nor boycott. Only something that verges on madness and self-annihilation – reaching out to the metaphysical foundations of the world and our existence in it – can be effective. (shrink)

Zajęcia prowadzone przez Profesora Pelca niewątpliwie wpisywały się w tak szeroko zarysowaną koncepcję logiki ogólnej. Starał się on być nauczycielem myślenia i dobrej roboty – nie tylko w filozofii, lecz w humanistyce i cel ten osiągał, nie tylko poprzez dobór tematów, wysokie wymagania, różnorodne sposoby sprawdzania wiedzy słuchaczy, lecz także – przez przykład. Wielu rzeczy nie przekazywał przez wykład czy lektury, lecz bezpośrednio kierując wysił- kami podopiecznych – zwłaszcza tymi związanymi z przygotowaniem obligatoryjnych prac rocznych. Pouczający był sam proces – (...) konsultowanie kolejnych etapów prac nad esejem – ale także oczekiwania, np. że praca będzie opatrzona abstraktem i słowami kluczowymi w jednym z języków kongresowych. Profesor Pelc dał się poznać i pozostaje w pamięci jako wybitny naukowiec, twórca współczesnej semiotyki polskiej, organizator i dydaktyk. W tym artykule starałem się pokazać, że zwłaszcza ta ostatnia rola stawia go w jednym rzędzie z przedstawicielami SLW, gdyż wspólna im była troska o wykształcenie kultury logicznej słuchaczy, wierność postulatom jasności i krytycyzmu, preferencja dla logiki w szerokim sensie nieograniczającej się jedynie do logiki formalnej, lecz dziedziny prawdziwie interdyscyplinarnej, obejmującej m.in. elementy epistemologii, psychologii, prakseologii – i pełniącej rolę współczesnego trivium. Na koniec chciałbym wyrazić głębokie przekonanie, że koncepcja logiki ogólnej – szkolnej, pedagogicznej, pragmatycznej – zasługuje, by odkryć ją na nowo, zrekonstruować ją i spisać jej historię, a co ważniejsze – by twórczo ją rozwijać. (shrink)

Kluczowy kontekst artykułu stanowi najnowsza wiedza dotycząca powagi planetarnego kryzysu środowiskowego i jego reperkusji społeczno-gospodarczych (kompromitacja kapitalizmu paliw kopalnych i nierówności). Na tym tle teoretycznym zostaną ze sobą krytycznie porównane trzy ujęcia. Chodzi o filozofię Herberta Marcusego, krytykę tzw. „tanich natur” i kapitałocenu Jasona W. Moore’a oraz o ekonomię ekologiczną wystudzania wzrostu. Wszystkie z nich to postkapitalistyczne eko-utopie budowane w obliczu troski o samo przetrwanie cywilizacji. Tekst poszukuje antycypacji myśli Moore’a i idei ekonomistów ekologicznych w refleksji Marcusego na temat ekologii. (...) Wskazane zostaną ważne podobieństwa, jak i wybrane różnice między wymienionymi wyżej koncepcjami. Artykuł rozpatruje przy tym dwa poziomy: diagnozy dotyczącej problemów rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego oraz możliwej, systemowej oraz konstruktywnej korekty. Tekst przekonuje, że istnienie konkretnych ujęć ekonomii ekologicznej dewzrostu, dobrobytu i redystrybucji przeczy tezie Marcusego o tym, że kapitalizm całkowicie kolonizuje ludzką wyobraźnię. (shrink)

Tekst podejmuje temat kondycji i tożsamości etyki środowiskowej XXI wieku w oparciu o analizę wybranych narracji występujących w debacie na temat antropocenu. Czy zwrot w stronę antropocenu odmienia nasze dotychczasowe myślenie dotyczące troski o przyrodę? Artykuł pokazuje, że nauka o systemie Ziemi i ograniczeniach planetarnych umożliwia nam identyfikację zupełnie nowych problemów etycznych. Są to m.in. problem nieodwracalnych strat, utraty kontroli i sterowalności a także kluczowa kwestia irracjonalnej krótkowzroczności wpisanej w ludzkie horyzonty moralne. Tekst szuka odpowiedzi na dwa dodatkowe pytania: 1) (...) Czy troska o postprzyrodę okaże się wyłącznie zarządzaniem stratą? 2) Czy etyka postprzyrody jest antropocentryczna? (shrink)

Celem tego artykułu jest analiza znaczeń pojęcia ekosocjalizmu we współczesnym dyskursie filozoficznym i politycznym. W pierwszym kroku przeprowadzam rozróżnienie pomiędzy ekosocjalizmem jako ruchem a ekosocjalizmem jako teorią. Globalny ruch ekosocjalistyczny jednoczą postulaty polityczne. W jego skład wchodzą jednak nurty o różnorodnych założeniach teoretycznych. Skupiam się na opozycji pomiędzy nurtami nawiązującymi do tradycji marksistowskiej a nurtami, które w ślad za Joanem Martinezem-Alierem można nazwać „neonarodnictwem ekologicznym”, czyli odwołującymi się do tradycyjnych etyk i wartości istniejących społeczności, tak jak w przypadku licznych ruchów (...) rdzennych i ekofeministycznych. Nurty te różnią się poglądami na wiele kwestii, w tym na kwestię rozwoju. W drugim kroku, rozważając ekosocjalizm jako teorię, wyróżniam dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich, reprezentowanym przez Joela Kovela i Michaela Löwy’ego, myśl Marksa należy uzupełnić o wymiar ekologiczny. Zgodnie z drugim stanowiskiem, którego przedstawicielem jest John Bellamy Foster, ekosocjalizm to idea Marksowska, przedstawiona w Kapitale. Wysuwając na pierwszy plan pojęcia metabolizmu i rysy metabolicznej, Foster odkrywa ekologiczny, we współczesnym sensie, wymiar myśli dojrzałego Marksa. Wykazuję, że należy odróżnić ekosocjalizm w znaczeniu politycznym od ekosocjalizmu w znaczeniu filozoficznym. Na poziomie filozoficznym natomiast, rozbieżność stanowisk ma swoją genezę w interpretacji ontologii Marksa: Kovel i Löwy są kontynuatorami tradycji marksizmu-humanizmu, a Foster zrywa z tą tradycją i odczytuje ontologię Marksa w perspektywie materializmu epikurejskiego. (shrink)

Artykuł ukazuje nie tylko, jak bogatym źródłem wiedzy dla historyków i regionalistów są afisze teatralne, ale ma także zachęcić badaczy do analizy afiszy nyskich, które należą do zasobu Archiwum Państwowego w Opolu. Wychodząc od analizy afisza Teatru Miejskiego w Nysie z 6 listopada 1902 r., wydrukowanego z okazji 50-lecia istnienia teatru, zwrócono uwagę na szczególne znaczenie tej formy przekazu wśród druków ulotnych. Dzięki analizie dokumentu zidentyfikowano kluczowe informacje, jak np. imiona i nazwiska aktorów, skład dyrekcji czy repertuar, które mogą pomóc (...) w rekonstrukcji wydarzeń i zrozumieniu kontekstu historycznego. Ponadto zwrócono uwagę na stan badań nad historią nyskiej sceny teatralnej, która na przełomie XIX i XX w. była największą sceną w całej prowincji. Nawiązując do monograficznych opracowań dotyczących scen niemieckich w Łodzi i Gdańsku, ukazano, że afisze teatralne są nierozerwalnie związane z promowanym przez nie miejscem. Odtwarzając historię Teatru Miejskiego w Nysie, należy więc uwzględnić informacje utrwalone na nyskich afiszach. (shrink)

Artykuł ukazuje nie tylko, jak bogatym źródłem wiedzy dla historyków i regionalistów są afisze teatralne, ale ma także zachęcić badaczy do analizy afiszy nyskich, które należą do zasobu Archiwum Państwowego w Opolu. Wychodząc od analizy afisza Teatru Miejskiego w Nysie z 6 listopada 1902 r., wydrukowanego z okazji 50-lecia istnienia teatru, zwrócono uwagę na szczególne znaczenie tej formy przekazu wśród druków ulotnych. Dzięki analizie dokumentu zidentyfikowano kluczowe informacje, jak np. imiona i nazwiska aktorów, skład dyrekcji czy repertuar, które mogą pomóc (...) w rekonstrukcji wydarzeń i zrozumieniu kontekstu historycznego. Ponadto zwrócono uwagę na stan badań nad historią nyskiej sceny teatralnej, która na przełomie XIX i XX w. była największą sceną w całej prowincji. Nawiązując do monograficznych opracowań dotyczących scen niemieckich w Łodzi i Gdańsku, ukazano, że afisze teatralne są nierozerwalnie związane z promowanym przez nie miejscem. Odtwarzając historię Teatru Miejskiego w Nysie, należy więc uwzględnić informacje utrwalone na nyskich afiszach. (shrink)

U obraćenju i životu svetog Augustina veliku je ulogu odigrala ljubav prema filozofiji. Toliko je značajan njezin utjecaj na njegov životni tijek da se čak govorilo o dva obraćenja: jedno na filozofiju, drugo na kršćanstvo. Ako bi bilo pretjerano govoriti o dva obraćenja, jer se radilo o istom procesu u kojem je filozofija odigrala značajnu ulogu u Augustinovu boljem razumijevanju kršćanstva, ipak se ne može zanijekati važnost filozofije u njegovoj intelektualnoj formaciji. Ako mu je kršćanstvo predstavljalo puninu, onda mu je (...) filozofija predstavljala značajnu dionicu puta, pridonoseći jasnijem poimanju Boga, te razumijevanju mnogih filozofskih pitanja koja do tada nije shvaćao .Iz Augustinova se iskustva vidi da filozofija s jedne strane podrazumijeva, a s druge budi želju za znanjem i povećava žeđ za spoznajom . No, ne bilo kakvom, već spoznajom istine, radi čega Augustin polemizira protiv akademika onoga vremena koji su pali u skepticizam. Svaka spoznata istina, po Augustinu, čovjeka upućuje na okretanje prema vlastitoj nutrini, te na hod prema Istini, koja, osim što se objavljuje kroz proces spoznaje kao Logos, pomaže čovjeku objavljujući se utjelovljenjem, čime postaje vidljiva i opipljiva. Upravo filozofija u prvom trenutku daje Augustinu najsnažniji poticaj da se podigne iz blata nemorala, površnosti i lagodnog života, svjestan da ne može osjetiti čistoću istine ukoliko sama sebe ne očisti, kao što su uostalom držali filozofi platonske i neoplatonske tradicije. Zapaljen žarom za filozofskom spoznajom i slašću koju u njemu ostavlja okus istine, odlučuje se na moralno življenje, podlažući život radikalnoj promjeni koja ga preporađa i usmjeruje njegov život novim pravcem. Rastvarajući jedra filozofije vjetru Duha Božjega i objave, usmjeruje svoju lađu u sigurnu luku vjere, odlučujući potom cijeli svoj život posvetiti izučavanju filozofije u krugu najbližih prijatelja, tvoreći čak svojevrsnu filozofskomonašku zajednicu.Ukoliko je to prvo razdoblje Augustinova života obilježeno ljubavlju prema filozofiji onda se razdoblje nakon obraćenja ne može razumjeti ukoliko se nema pred očima hermeneutiku ljubavi. Cjelokupna Hipončeva misao biva prožeta »filozofijom ljubavi«, čime integrira dimenziju ljubavi u filozofiju kao njezin bitni dio, što nije bio slučaj klasične grčke filozofije. Ovakav je velik korak mogao napraviti samo zahvaljujući kršćanskoj objavi koju shvaća kao nužnu pomoć da čovjek ne skrene s puta istine u pogrešku i zabludu. Shodno tome, Augustin prihvaća Boga ne samo kao vrhovno dobro ili kao jedno, poput uglednih filozofa svoga vremena, već ga prvenstveno spoznaje kao ljubav, koja jedina daje obrazloženje stvaranja i odgovore o smislu ljudskog postojanja.Love of philosophy played a major role in St. Augustine’s conversion and life in general. The influence of philosophy on the course of his life was so vital that it could even be said that he converted twice – first to philosophy, then to Christianity. If, however, it is an exaggeration to talk of two conversions since the two processes are but one, in which philosophy played a key role in Augustine’s better understanding of Christianity, the importance of philosophy in his intellectual development can, nevertheless, not be denied. If, for St. Augustine, Christianity represented fullness, then philosophy epitomised a crucial segment of his path contributing both to a much clearer conception of God and an understanding of many philosophical questions, which he had not understood up to then .St. Augustine’s experience reveals that philosophy, on the one hand, implies and, on the other, arouses one’s desire for knowledge, as well as augments one’s thirst for insight . Not just any insight but insight into truth, due to which St. Augustine polemicised against his contemporary scholars who fell for and into scepticism. According to St. Augustine, each understood truth directs man to turn to his very own inner being, and to take the path leading to the Truth, which – besides unveiling itself as Logos through the process of understanding – helps man, disclosing itself through embodiment, with which it becomes both discernible and tangible. It is precisely philosophy that provides St. Augustine with the most powerful and timely stimulus to rise from and above the filth of immorality, superficiality and an easy life, aware that he cannot experience the purity of truth unless he cleanses himself first, which is, after all, what the traditions of both Platonism and Neo-Platonism claim. Burning with desire for philosophical insight and the delight that the taste of truth leaves him with, he decides to live morally while radically changing his life and thus becoming re-born and directed towards a new course. Hoisting the sails of philosophy before the winds of the Spirit of God and the revelation, St. Augustine guides his vessel into the safe harbour of faith, deciding to devote his entire life to the study of philosophy in the company of his closest friends, thus creating a philosophicalmonastic community of its kind.If the pre-conversion years of St. Augustine’s life are distinguished by his love of philosophy, then the post-conversion years of his life cannot be understood without the hermeneutics of love. His entire thought is imbued with the »philosophy of love«, with which he integrates the dimension of love into philosophy as its essential segment, which was not the case with classic Greek philosophy. He could take this giant step only owing to Christian revelation, which he holds to be a necessary help to man, preventing him from deviating from the path of truth to the path of error and misconception. Accordingly, St. Augustine does not only accept God as the supreme good or as one, as many reputable philosophers of his time do, but primarily understands Him to be love, which is the only concept capable of providing justification of creation and answers to the questions of the meaning of human existence. (shrink)

The Principle of Compositionality is the principle stating that the meaning of an expression is a function of (and only of) the meanings of its parts together with the method by which those parts are combined. The paper concerns the relationship between this principle and the phenomenon of context dependence. In a compositional language, it seems, the meaning of an expression depends upon the meanings of its parts in a bottom-up fashion, so some philosophers (e.g. Fodor&Lepore) argued that compositionality places (...) a context-independence constraint on the properties of lexical meanings. However, some others philosphers (e.g. Szabo, Recanati) don’t see context--dependence as a challenge to the compositionality of language. This poses questions about the methodological status of the principle of compositionality, possible justifications of the principle, and various constraints on language required by compositional semantics. In the article I propose a version of the principle of compositionality which can help us deal with the phenomenon of context dependence. Then I investigate its formal representation and the effective arguments from context-dependence against thus formulated principle of contextual compositionality. The last part of the article concerns the relationship between the computability of a function and the compositional interpretation of a sentence. (shrink)

Autor ovoga clanka bavi se problemom kulturne razlicitosti kroz analizu odnosa Mi - Drugi. On traga za odgovorom na pitanje zasto se kulture drugih naroda ili pojedinaca u mnogim drustvima smatraju inferiornim. Takvim tretmanom dolazi se do krajnosti kojom se pozicija Drugog srozava na nivo?primitivnog?. U tom kontekstu autor analizuje teorijske koncepte prosvetiteljskog racionalizma 18. veka i antropoloskog evolucionizma 19. veka, smatrajuci da se u njima mogu naci zameci negativnog vrednovanja Drugog. Naime, u vecini ovih teorija vrsi se hijerarhizacija kulture (...) po vremenskom i vrednosnom principu, a odatle je moguce razvrstavanje naroda i kultura na?primitivne? i?civilizovane?. Evropski modernizam uprilicio je viziju istorije kao linearnog rasta, cime su savremene kulture a priori proglasavane vrednijim i kulturno uzvisenijim. Ali i savremene kulture razvrstavaju se medju sobom po vrednosnim principima. Diferencijacija kultura vrsi se uz pomoc raznih stereotipa, a ideja progresa kao racionalnog napretka u sferi materijalne kulture, nauke i tehnike ozakonjuje transformaciju razlicitog u primitivno. Iz tih predrasuda, prema misljenju autora, izranja evrocentricna misao o izuzetnosti evropske kulture, cime se latentno opravdava kolonijalizam i druge negativne pojave potekle iz evropske civilizacije. Primitivizam se pokusava predstaviti kao objektivno stanje, a zapravo se radi o socijalnoj konstrukciji kojom se?drugo? zeli proglasiti za?primitivno?. (shrink)

Автор обсуждает и анализирует основные парадоксы политической доктрины ж. Ш. Руссо, свидетельствующие о том, что его мысли наследуют проблематику старой эпохи и одновременно предсказывают новую историческую эпоху. Пессимистический взгляд на проблемы общественной жизни, а в оссобенности убеждение, что политическим учреждениям угрожает, растущий в ходе истории, эгоизм, способствует тому, что Руссо задумывается чад средствами противодействующими распаду общественного тела. Видя в народе суверена, который только может антом своей воли сформировать легальное политическбе сообщество, Руссо одновременно полон неверия в возможность политических действий народа. И, (...) поэтому, по существу, ограничивает политическую роль народа не только в сфере исполнительного органа — постулируя власть избираемой аристократии - но и в сфере законодательства, доверяя функцию создания законов на народу, а учреждению "мудреца". Желая упрочить политические учреждения, которые сохранили бы постоянность, вопреки проявляющейся в игтории тенденции их распада, Руссо допжен выйти за сферы истории и политики, обратиться к заключённой а человеке вечной натуре, а также счастливому случаю, каким является появление среди народа, создающего государство, мудреца, подобного богам. Республика Руссо не могла бы быть народной республикой или же республииой демократической, утверждает в заключении автор. (shrink)

»Πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν [Pántôn khrēmátôn métron éstin ánthrôpos, tôn mèn όntôn hôs éstin, tôn dè ouk όntôn hôs ouk éstin]« – »Čovjek je mjerilo svih stvari, onih koje jesu da jesu, onih koje nisu da nisu«, kaže Protagora. Onaj tko hoće razmotriti Protagorin iskaz (ili raspravljati o njemu), trebao bi najprije potražiti odgovor ne prethodno pitanje: što je čovjek? Utoliko će se u ovome prilogu našem razgovoru (...) najprije (uz pomoć Aristotela) potražiti neki odgovori na to prethodno pitanje, da bi se Protagorin iskaz pokušalo razmotriti s vidika tih odgovora te da bi ga se iskušalo u dva različita vida čovjekova života – u vidu što ga Aristotel naziva θεωρετικός βίος (theōretikόs bíos) i u vidu što ga naziva πολιτικός βίος (politikόs bíos). Napokon, ako se prihvati interpretacija Protagorina iskaza kao afirmacija relativističkog načela (kako to u svojoj kritici u Theaitētu drži Platon), pokušat će se mjesto i smisao relativizma odrediti s obzirom na ta dva vida čovjekova života te s obzirom na razliku između sofizma i filozofije (sofista i filozofa). Na kraju će biti sugerirano da je Protagorin iskaz moguće i drugačije interpretirati te da svaka od različitih interpretacija može imati valjanu težinu. (shrink)

[Anna Krzynówek, Rozum a porządek polityczny. Wokół sporu o demokrację deliberatywną].

Niniejszy artykuł analizuje dowody zebrane z weneckich i genueńskich aktów notarialnych, sporządzonych na Cyprze w latach 1362–1458, w celu zbadania i omówienia relacji między niewolnikami domowymi lub służącymi (na ogół kobietami) a ich właścicielami (zazwyczaj mężczyznami). Niektóre z tych aktów były testamentami zawierającymi zapisy na rzecz niewolnych kobiet, które prawdopodobnie pozostawały w długotrwałych związkach seksualnych ze swoimi właścicielami, oraz na rzecz nieślubnych dzieci, które urodziły się z tych związków. Niektóre umowy o naukę zawodu sporządzone w Famaguście, głównym porcie na wyspie, (...) również dotyczą urodzonych przez niewolnice lub służące nieślubnych dzieci, które były przyuczane na koszt właściciela przez kilka lat do rzemiosła, aby po wyuczeniu mieć źródło zarobku na życie. Niektórzy właściciele zapisywali domy kobietom innym niż ich żony albo jako prezent, albo zastrzegając sobie w nich prawo do zamieszkania. Czasami zapisywano w testamencie majątek ruchomy, taki jak meble, pościel, srebro, cenne przedmioty, a nawet sumy pieniędzy. Najwyraźniej przynajmniej niektórzy panowie chcieli zapewnić swoim kochankom i nieślubnym dzieciom dobrobyt po własnej śmierci. Dla porównania: w Genui sytuacja przedstawiała się zgoła inaczej, gdyż tamtejsi panowie, którzy spłodzili nieślubne dzieci ze swoimi niewolnicami, często unikali łożenia za ich wychowanie. Jednak nawet na Cyprze troska panów o niewolników lub służących nie była standardową praktyką. Dowody z XV-wiecznej cypryjskiej kroniki Leontiosa Makhairasa pokazują, że niewolnicy byli czasem traktowani okrutnie, nawet do tego stopnia, że popełniali samobójstwa. (shrink)

Artykuł zawiera rozważania na temat eseju Bronisława Trentowskiego pt. „Radykalizm polityczny” z 1843 roku. Rozważania autorki dzielą się na cztery części: 1. Samodzielność ludzi i ożywienie polityki – dwie główne cechy „radykalizmu politycznego”; 2. Lud u Trentowskiego: masa czy wielość różnych jednostek?; 3. Diagnoza „radykała politycznego” a dzisiejsza spolaryzowana demokracja 4. Zakończenie: „demokratyzm” jako „przychodzenie do swego uczucia”. Autorka zauważa, że Trentowski wypracował argumentację, która dzisiaj naturalnie narzuca się zwolennikom demokracji partycypacyjnej – jak choćby zarzut wobec liberałów takich jak Benjamin (...) Constant, że traktują wolność w sposób selektywny, dozwalając na nią w sferze prywatnej, ale już nie w sferze politycznej. Właśnie tę selektywność Trentowski zwie „półptakiem”. Ponadto argumentacja Trentowskiego pozwala uznać polityczną polaryzację za martwotę – „rządy rozumu” zamiast „rządów umysłu”. (shrink)

Po Kartezjuszu wątpienie w istnienie Boga staje się zwolna elementem systematycznego myślenia. Wiek XVII to wyjście z ostatniego po średniowieczu stulecia, „które chce wierzyć” (Lucien Febvre), początek rewolucji naukowej i wyzwolenia od chrześcijańskich dogmatów. Taka wizja zdaje się przekonująca, potwierdzają ją pełne religijnych odniesień przednowoczesne teksty – czy jednak trzymanie się ich litery i rozwijanie na ich podstawie historii mentalności nie jest pochopne? Czy myślenie bez odwołania do Boga to specyficzne osiągnięcie nowoczesności? Polskie ujęcie filozofii wczesnonowożytnej spod znaku Leszka Kołakowskiego, (...) Stefana Swieżawskiego czy Krzysztofa Pomiana nie pozostawia wątpliwości: w epoce przednowoczesnej nie dało się myśleć o świecie, podmiocie czy wspólnocie bez Boga. Tymczasem należy wskazać na panujące przed XVII wiekiem stosunki władzy, uwarunkowania materialne (zwłaszcza wynalazek druku), sytuację wiedzy – a dalej na możliwe „sztuki działania” wbrew narzucanym schematom, w tym na zalążki pisemnego wyrażania nonkonformistycznych, groźnych dla samego autora refleksji. Każdą bowiem, nawet najszczelniej zamkniętą strukturę przebijają jej własne „linie ujścia”, każda ulega ciągłej autodekonstrukcji. Dzieje się to za pośrednictwem jednostek – dla omawianego okresu warto przyjrzeć się Mikołajowi z Kuzy, Pietro Pomponazziemu, Giordanowi Bruno i Michelowi de Montaigne. Nie dostrzegając w przednowoczesności takich jednostkowych możliwości myślenia bez Boga, a więc totalizując ją i ujednoznaczniając, reakcyjnie domagamy się jednolitości dla dzisiejszego świata. A przecież współczesność, jak i to, co ma dopiero nadejść, to zawsze różnorodność i wielość. Historia myślenia może i musi pomóc nam to rozumieć, byśmy nie popadali w – jakże nowoczesny – autorytaryzm. (shrink)

W artykule stawiam pytanie o związki miedzy powieścią kryminalną a reportażem. Nie interesuje mnie prosta zależność odsłaniająca się w reportażu kryminalnym. Zależy mi raczej na pokazaniu, że reporter i detektyw mają często dużo wspólnego, jeśli weźmiemy pod uwagę sposób podejścia do problemu oraz schemat zadawanych pytań i opracowywanych odpowiedzi. Na uwagę zasługuje także operowanie śledztwem jako działaniem porządkującym opowieść w powieści kryminalnej oraz w reportażu. Próba zastanowienia się nad wzajemną zależnością zachodzącą między opowieścią opartą na fikcji i historią odwołującą się (...) do faktów pozwala na wskazanie efektów możliwych do uzyskania dzięki zastosowaniu śledztwa. (shrink)

Bireyciliğe ve rasyonel egoizme dayalı objektivizm felsefesi ile Ayn Rand, bugün bile tartışmalı bir filozoftur. Ayn Rand her tür kolektivist ahlaka karşı çıkar ve temele toplumun faydası yerine bireyin kişisel faydasını yerleştirir. Ona göre her insan kendi mutluluğundan sorumludur ve bireyin amacı kişisel fayda maksimizasyonunu sağlamak olmalıdır. Rand, “Yemin ederim ki ne bir başkası için yaşayacağım ne de bir başkasının benim için yaşamasını isteyeceğim” sözü ile fedakarlığın zannedildiği gibi erdemli olmadığını, aksine bir ahlaksızlık olduğunu ve iyi yaşama arzusunda olan insanın (...) ondan kaçınması gerektiğini vurgular. Ayn Rand, en başta merkeze Tanrı’yı ya da toplumu koyan ahlak anlayışları olmak üzere tüm etikleri keyfi olarak niteler. Ona göre kurucusu olduğu objektivist etik ise, isminden de anlaşılacağı üzere objektiftir ve aklın bir ürünü olmaktan çok, aklın gerçekliği keşfidir. Bu nedenle Rand’ın ahlak felsefesi insanların keyfiyetine ve kaprislerine değil, objektif gerçekliğe dayalıdır. O, doğa kanunları kadar kesin ve gerçektir. Bu makalede Ayn Rand’ın bu iddiası sorgulanmış, onun ahlak felsefesinin de keyfi öğelere yer verip vermediği incelenmiştir. Bunun adına, önce Ayn Rand’ın objektivizminin ne olduğu kısaca anlatılmıştır. Ardından kendisinin kurucusu olduğu bu ahlak felsefesinin temelinin ne olduğu ve bağlayıcılık problemine makul bir yanıt verip veremediği incelenmiştir. Bunun için, sadece makalelerinden değil, felsefesini kapsamlı bir şekilde anlattığı romanlarından da alıntılar yapılmıştır. (shrink)

The author re-examines Hare's multiple ways of connecting his metaethical with his normative doctrine, which is in formal sense determined as "Kantian utilitarianism", and in substantive sense as "preference-utilitarianism". Critical references to both dimensions of utilitarian doctrine aim at indication on scopes and limits of Hare's ambitious redefinition of the doctrine. Further on he discusses about so-called "necessary ingredient" of moral reasoning under the name of "sympathetic imagination", which Hare grasps in his developed theory not only as a normative demand (...) but also as a logical thesis. Finally, he considers kinds of preferences that can or cannot be recognized as morally relevant. Autor preispituje Herove visestruke pokusaje povezivanja metaetickog i normativno-etickog ucenja, koje je u formalnom smislu odredjeno kao "kantijanski utilitarizam", a u supstantivnom kao "utilitarizam preferencija". Kriticki osvrti na obe dimenzije utilitaristicke doktrine ciljaju na to da ukazu na domete i granice Herove ambiciozne redefinicije ove teorije. Potom se raspravlja o tzv. "nuznom sastojku" moralnog rasudjivanja pod imenom "simpateticka imaginacija", koju Her u svojoj razvijenoj teoriji poima ne samo kao normativni zahtev vec i kao izvesnu logicku tezu. I najzad, razmatraju se vrste preferencija koje, uz pomoc odredjenog niza kriterijuma, mogu ili ne mogu biti priznate kao moralno relevantne. (shrink)